MAĞRİB VE ENDÜLÜS’Ü BİRLEŞTİREN LİDER YUSUF B. TAŞFÎN

Murabıtlar XI. yüzyılın ortalarından itibaren Mağrib’te hâkim olmuşlardır. Murabıtların Mağrib ve Endülüs’teki hâkimiyetini sağlayan lider Yusuf b. Taşfîn’dir.Murabıtlar, Sahrâ’dan Mağrib’e geldiği dönemde (1055-1057) birçok yerde Şiî ve Haricî anlayışın hâkim olduğu bir durum söz konusuydu. Murabıtlar Mağrib’teki siyasi ve dinî dağınıklığı ortadan kaldırmışlardır. Bölge, Murabıtlar Devleti çatısı altında Sünnî-Malikî anlayışın hâkim olduğu bir coğrafya haline gelmiştir. Bu değişimde en büyük pay Yusuf b. Taşfîn’e aittir. O, 1062’ten itibaren kısa zamanda Mağrib’te Merrakeş’ten başlayarak şu andaki Cezayir’in batısından tüm Mağrib’e (Fas) kadar ele geçirmiştir.Yusuf, 1086’da da buradaki Müslümanlara destek olmak için Endülüs’e geçmiştir. O, Endülüs Müslümanlarına yüzyılın başlarından beri özlemini duydukları büyük bir zafer hediye etmiştir. Yusuf, Zelleka Savaşı zaferiyle (1086) Endülüs Müslümanlarının gönlünde taht kurmuştur. O, genel anlamda, büyük Sahrâ’da yetişmiş, İslamî hassasiyeti, vakarı, cesareti, cömertliği, sadeliği ve tevazuu ile öne çıkmıştır. Yine Abbasî halifesine biat etmiş ve bölgede Abbasîler adına hutbe okutmuştur.Yusuf, onlarca küçük devletçiği Murabıtlar çatısı altına alarak birleştirmiştir. Böylece hem Mağrib’i ve hem de Endülüs’ü tek devlet çatısı altına almıştır. Bu yazıda, Yusuf tarafından Mağrip ve Endülüs'ün siyasi, askeri, kültürel ve dini anlamda birleştirilme mücadelesini ele aldık.

Anahtar Kelimeler:

Yusuf b. Taşfin, the Almoravids, Andalusia, Maghrib, Sahra

PDF

___

Adnan Adıgüzel, ‘Bergavâta: Mağrib’te Hetorodoks Bir Berberî Fırkası’, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt, XII, Sayı,1, Diyarbakır 2010, s. 1-21.
----------- ‘Abdullah b. Yasin ve Murabıtlar Hareketi’, İslami İlimler Dergisi, Cilt, 7, Sayı, 13, Bahar 2012, s. 49-67.
Abdullah b. Bulukkîn b. Bâdîs b. Habûs b. Zîrî (ö. ?), Müzekkirâtu’l-Emîr Abdullah Âhiru Mulûki Benî Zîrî b. Gırnata (469-483/1076-1090), Kitâbu’t-Tibyân, Yayınlayan: L. Provençal, Dâru’l-Maârif, Mısır, 1955.
Abdulaziz Sâlim, el-Mağribu’l-Kebîr el-Asru’l-İslamî, Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, Beyrut, 1981.
Abdulfettah Mukallid Gânimî, Mevsûatu Târihi’l-Mağribi’l-Arabî, I-II, Kahire, 1994.
Abdulkerim Özaydın, ‘Abdullah b. Yasin’, DİA, I, 142 (İstanbul: 1988).
Abdurrahman Ali el-Haccî, et-Târihu’l-Endelüs min Fethi’l-İslamî Hattâ Sukûti Gırnata Dâru’l-Kalem, Beyrut, 1981.
Altundağ, Şinasi ‘Murabıtlar’, İA, MEB Yayınları, İstanbul, 1954, VIII, 580-586.
Bekrî, Ebû Ubeyd el-Endelüsî (ö. 487/1094), el-Mesâlik ve’l-Memâlik, haz. A. P. Van Leeuwen ve A. Ferre, Tunus, 1992.
Bel, Alfred, Firâku’l-İslamiyye fî Şimâli’l-İfrîkî mine’l-Fethi’l-Arabî Hatta’l-Yevm, çev. Abdurrahman Bedevî, Dâru'l-’Arbi'l-İslamî, Beyrut:1981.
Ekinci, Müşerref, Yusuf bin Tafşin Döneminde Murabıtlar Devleti, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dan., Doç. Dr. Mehmet Özdemir, Ankara Ün., SBE., 1997.
Hasan, Ali Hasan, Hadâratu’l-İslamiyye fi’l-Mağrib ve’l-Endelüs, Asru’l-Murabitîn ve’l-Muvahhidîn, (Mısır: Mektebetu’l-Hancî, 1980).
Hasan İbrahim Hasan, Siyasi, Dinî, Kültürel, Sosyal İslam Tarihi, çev. İsmail Yiğit (İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1986).
Hüseyin, Hamdi Abdulmünim, et-Târîhu’s-Siyâsî ve’l-Hadârîli’l-Mağrib ve’l-Endelüs fî Asri’l-Murâbitîn, Dâru’l-Ma’rifeti’l-Câmiyye, İskenderiyye, 1997.
İbn Ebî Zer el-Fâsî (ö. 727/1327), el-Enîsü’l-Mutrib bi Ravdi’l-Kırtas fî Ahbâri Mulûkü’l-Mağrib Târihu Medinetü Fâs,: Mektebetu’l-Mansur, Rabat 1972.
İbnu’l-Esir, Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed Abdulkerim b. Abdulvahid eş-Şeybânî, (ö. 630/1233), el-Kâmil fi’t-Tarih, haz. Muhammed Yusuf ed-Dukâk, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1987.
İbn Haldun, Abdurrahman (ö.808/1406), Tarihu İbn Haldun, haz. H. Şahade, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 2000.
Hasan Ali Hasan, Hadâratu’l-İslamiyye fi’l-Mağrib ve’l-Endelüs Asru’l-Murabitîn ve’l-Muvahhidîn: Mektebetü’l-Hancı, Mısır, 1980.
İbnu’l-Hatib, Lisanuddin es-Selmânî, (ö. 776/1374), el-İhâta fî E Ahbâri Gırnata Ba’du Ahbârihi, I-IV, haz. M. A. İnan, (Kahire: 1973-1978).
-------- Kitabu A’mâlu’l-A’lâm fî men Bûyia Kable’l-İhtilâm min Mulûki’l-İslam, haz. L. Prevençal, Paris, 2006.
İbn Hallikan, Şemseddin Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekir (ö. 681/1282), Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zemân, haz. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Mektebetu’n-Nahdat’l-Mısrıyye, Kahire, 1948.
İbn İzârî Merrakuşî (ö. 695/1296), el-Beynu’l-Muğrib fî Ahbâri’l-Endelüs ve’l-Mağrib, haz. İhsan Abbas, Dâru’s-Sekâfe, Beyrut, 1983.
Kâdi İyâz b. Musa b. İyâz es-Sebtî (ö. 544/1149), Tertibu’l-Medarik ve Tekrîbu’l-Mesâlik li-Ma’rifeti A’lâmi Mezhebi Mâlik, Yayınlayan, S. A. E’râb, Rabat, 1983.
Kazvînî, Zekeriyya b. Muhammed b. Mahmut (ö. 682/1283), Âsâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-Ebâd,: Dâru Sâdır, Beyrut, 1960.
Kitabu’l-Hulelu’l-Mevşiyye, müellifi meçhul (ö.783/1382 sonrası), haz. S. Zekkar, A. Zemame, Dâru’r-Reşâdi’l-Hadîse, Dârulbeydâ, 1979.
Makkarî et-Tilimsânî, Ahmed b. Muhammed (ö.1632), Nefhu’t-Tîb min Gusni’l-Endelüsi’r-Ratîb, yay. İhsan Abbas, Dâru Sâdır, Beyrut, 1968.
Mehmet Özdemir, Endülüs Müslümanları Siyasi Tarih, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2013.
--------- Endülüs Müslümanları Kültür ve Medeniyet,: Diyanet Vakfı Yayınları Ankara, 2013.
--------- ‘Zellâka Savaşı’, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 2013, C. XLIV, ss. 222, 223.
--------- ‘Tuleytula’, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 2012, C. XLI, ss. 363-368.
--------- ‘İbn Rüşd Çağında Endülüs’, Diyanet İlmî Dergi, Cilt: 48, Sayı: 3, Ankara, 2012.
Merrakûşî, Abdulvahid, (ö. 621/1224), Mu’cib fî Telhîsi Ahbari’l-Mağrib, Yay. M. S. el-Aryan, M.A. el-Alemî, Kahire, 1949.
Nâsırî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Halid, Kitabu İstiksâ li-Ahbâri’l-Mağribi’l-Aksâ, haz. C. Nâsırî, M. Nâsırî, Daru’l-Kitab, Darulbeydâ, 1954.
Nasrullah, Sadun Abbas Devletü’l-Murabitîn fi’l-Mağrib ve’l-Endelüs Ahdu Yusuf b. Taşfin Emiru’l-Murabitîn, Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, Beyrut, 1985.
Nuveyrî (ö. 733/1333), Şehâbeddin Ahmed b. Abdulvehhab, Nihayetü’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb, haz. Abdulmecid Turhînî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2004.
Pierre De Cenival, ‘Merrakeş’, İA, MEB Yayınları, İstanbul, 1957, VII, ss. 738-751.
R. Dozy, Spanish İslam, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi V. Cilt içinde, çev. Adil Bebek vd. Çağ Yayınları, İstanbul, 1988.
Roger Toureau, Afrika ve Batı İslâmı, İslâm Tarihi Kültür ve Medeniyeti içinde, P. M. Holy, A. K. S. Lambton, B. Lewis, çev. Hürrem Yılmaz, İstanbul, 1977.
Şeyban, Lutfi, Endülüs’te Müslüman Hıristiyan İlişkileri Reconquista, İz Yay. 2003, İstanbul.
Zekkâr, Süheyl, el-Kilas, Fâyize Muhammed el-Kilâs, Târihu’l-Endelus, Câmiatu Dimeşk, Dimeşk, 2012.