KIBRIS TEREKE KAYITLARINDA KÖLELER (17. VE 18. YY.)

Tarihi, hukuki, iktisadi ve sosyolojik boyutlarıyla kölelik, tarihin derinliklerinden 20. yüzyılın sonlarına kadar süregelen, insanlığın en eski kurumlarından biridir. Osmanlı’nın da kendinden önceki devletlerden devraldığı bu kadim müesseseye dair, arşiv belgelerinde oldukça kıymetli bilgiler mahfuzdur. Bu mevzuda zengin malumat sağlayacak arşiv kaynaklarından biri de şüphesiz tereke kayıtlarıdır. Müslümanların farklı zaman ve yerlerdeki tarihsel tecrübelerinin hakikate muvafık biçimde gün yüzüne çıkarılabilmesi için bu belgelerin tetkik edilmesi elzemdir. Zira Osmanlı Kıbrısı’ndaki kölelik kurumu da adanın sosyal tarihinin aydınlatılmayı bekleyen bakir alanlarından biridir. Binaenaleyh bu çalışmada 17. ve 18. yüzyıl Kıbrıs tereke kayıtları incelemeye tabi tutularak bu dönemdeki kölelere ve köle sahibi olan kişilere odaklanılmıştır. Bilhassa terekelerde yer alan kölelerin sayısı, cinsiyeti, ırkı ve değeri gibi birçok hususta aydınlatıcı bilgiler edinilmiştir. Çalışmanın veri tabanını, ilgili dönem Kıbrıs’ına ait tüm tereke kayıtları oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Kıbrısı, Kölelik, Kıbrıs, Tereke Kayıtları, Kadı Sicilleri

PDF

___

Martal, Abdullah, “Köleliğin Yeni Boyutları: Çağdaş Kölelik ve Çalışma Hakkı”, Türkiye’de İnsan Hakları Konferansı, 7-9 Aralık 1998 Ankara, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara, 1998, ss. 369-375.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş'as b. İshak el-Ezdî es-Sicistanî, Sünenu Ebî Dâvûd, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Dârü'l-Fikr, Beyrut, ty.
Müslim, Ebû'l-Huseyn el-Kuşeyrî en-Nîsâburî Müslim b. el-Haccâc, Sahihi Müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru ihyai't-türasi'l-Arabî, Beyrut, 1956.
Özcan, Tahsin, “Muhallefât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXX, İstanbul, 2005, ss. 406-407.
Akgündüz, Ahmed, İslâm Hukukunda Kölelik-Câriyelik Müessesesi ve Osmanlı’da Harem, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2006.
Özdemir, Mehmet Nadir, İslam’ın İlk Döneminde Kölelik Abbasilerin İlk Yüzyılı, Gökkubbe Yay., İstanbul, 2006.
Özel, Ahmet, İslam Devletler Hukukunda Savaş Esirleri, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara, 1996.
Öztürk, Mustafa, “Genel Hatlarıyla Osmanlı Para Tarihi”, https://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=382323 (et. 16.11.2017).
Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, I-III, İstanbul, 1983.
Sabev, Orlin, “Osmanlı Toplumsal Tarihi İçin Değerli Kaynak Teşkil Eden Tereke ve Muhallefat Kayıtları”, Osmanlı Coğrafyası Kültürel Arşiv Mirasının Yönetimi ve Tapu Arşivlerinin Rolü Uluslararası Kongresi, Bildiriler, I, 21-23 Kasım 2012 İstanbul, ss. 259-272.
Hatalmış, Ali, Erken Dönem İslam Tarihinde Kölelik ve Câriyelik (Hz. Peygamber Döneminden Emevîlerin Sonuna Kadar), Basılmamış Doktora Tezi, Ankara ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2012.
Sak, İzzet, Şer‘iyye Sicillerine Göre Sosyal ve Ekonomik Hayatta Köleler 17. ve 18. Yüzyıllar, Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 1992.
Sarıçam, İbrahim-Erşahin, Seyfettin, İslam Medeniyeti Tarihi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2017.
Ekinci, Ekrem Buğra, Osmanlı Hukuku, Arı Sanat Yay., İstanbul, 2008.
Sertoğlu, Midhat, Osmanlı Tarih Lügatı, Kurtuba Kitap, İstanbul, 2015.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî, Sünenü’t-Tirmizî, tahkik ve şerh İbrâhim Atve İvaz, Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Kahire, 1975.
Toledano, Ehud R., Suskun ve Yokmuşçasına İslâm Ortadoğusu’nda Kölelik Bağları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010.
Alvân, Abdullah Nâsıh, Nizâmu’r-rıq fi’l-İslâm, Dâru’s-selâm, yk., 2004.
------------, Osmanlı Köle Ticareti 1840-1890, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.
Trevor-Roper, Hugh Redwald, The Past and the Present History and Sociology, the London School of Economics and Political Science, Londra, 1969.
Urfe, Muhammed, “Lâ ta‘rîfu’l-insâniyye hadâratü kâvameti’r-rıkki ke’l-İslâm”, Mecelletü’l-Ezher, Kahire, (1954), 25/2, ss. 201-298.
Kıbrıs Şer‘iyye Sicilleri, 1B, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22 numaralı defterler.
Aydın, M. Âkif, Türk Hukuk Tarihi, 5. Baskı, Hars Yay., İstanbul, 2005.
Bakırezer, Güven, “Antik Yunan Düşüncesinde Kölelik”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63/1, (2008), ss. 17-54.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhıyye Kamusu, I-VIII, Bilmen Yayınevi, İstanbul, ty.
Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2005.
Bozkurt, Fatih, “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), 11/22, (2013), ss. 193-229.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, Sahihü'l-Buhârî, el-Mektebetü'l-İslâmiyye, İstanbul, 1979.
Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr, el-Beyân ve’t-tebyîn, Neşr. Muhammed Harûn Abdüsselam, Kahire, 1418/1997.
Erdoğru, M. Akif, Kıbrıs’ta Osmanlılar II, Galeri Kültür Yayınları, Lefkoşa, 2009.
Ergene, Boğaç A., “Costs of Court Usage in Seventeenth and Eighteenth Century Ottoman Anatolia: Court Fees as Recorded in Estate Inventories”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 45/1, (2002), ss. 20-39.
Erkan, Nevzat, 18. yy’ın İlk Yarısında Üsküdar’da Müslim-Gayrimüslim İlişkileri-Şer’iyye Sicilleri ve Müdevvel Kaynaklar Işığında, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2012.
Harekât, İbrahim, es-Siyâsetu ve’l-mucteme‘u fi’l-asri’l-Emevî, Rabat, 1410/1990.
Fendoğlu, Hasan Tahsin, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Kölelik ve Câriyelik, Beyan Yayınları, İstanbul, 1996.
Hamîdullah, Muhammed-Aydın, Mehmet Âkif, “Köle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXVI, Ankara, 2002, ss. 237-246.
Hamidullah, Muhammed, İslâm’da Devlet İdaresi, Çev. Hamdi Aktaş, Beyan Yay., İstanbul, 1998.
Hatay, Mete, “Servants, Slaves and Concubines in Ottoman Cyprus (1571-1878)” Ottoman Cyprus a Collection of Studies on History and Culture, edit. Michalis N. Michael, Matthias Kappler, Eftihios Gavriel, Wiesbaden, 2009, ss. 161-180.
Hudari, Muhammed, İslam Hukuku Tarihi, Çev. Haydar Hatiboğlu, Kahraman Yayınları, İstanbul, 1987.
İnalcık, Halil, “XVI. Asır Türkiye’nin İktisadî ve İctimaî Kaynakları”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15/1-4, (1954), ss. 51-67.
---------------, “Osmanlı Tarihi Hakkında Mühim Bir Kaynak”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1/1, (1943), ss. 89-96.
Karataş, Ali İhsan, “Tereke Kayıtlarına Göre XVI. Yüzyılda Bursa’da İnsan-Kitap İlişkisi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8/8, (1999), ss. 317-328.
Lewis, Bernard, Ortadoğu’da Irk ve Kölelik, Çev. Enver Gürsel, Truva Yayınları, İstanbul, 2006.