ABBASİ İDARESİ ALTINDA ERMENİLER VE ERMENİ İSYANLARI

Bu makalede Abbasi Devletinin, Ermeniler‘in yaşadığı bölge olan "Ermeniye" üzerindeki politikaları ve Ermeniler‘in Abbasi idaresine karşı çıkardıkları isyanlar ele alınacaktır. Ermeniye bölgesi, Hz. Ömer dönmeminden itibaren İslâm idaresi altına girmeye başlamış, Hz. Osman ve Emeviler döneminde bölgede hâkimiyet tesis edilmeye çalışılmıştır. Abbasiler dönemine gelindiğinde Ermeniye bölgesinde ciddi huzursuzluklar meydana gelmiş ve Müslüman valilerin himayesinde olan mahalli Ermeni yöneticileri Abbasi idaresine karşı isyan etmiştir. Bu isyanların en etkilisi Halife Mütevekkil döneminde meydana gelmiştir. Bu dönemde Ermeniye ve Azerbaycan bölgesine atanan Müslüman valiler bölgedeki hâkimiyeti sürdürmeye çalışmışlardır. Ancak gerek uzun yıllar boyunca bölgeyi ve Ermenileri himayesinde bulunduran Bizans İmparatorluğu‘nun bölgede etkin olmaya başlaması ve gerekse isyanlar sırasında Müslüman valilerin tutumu üzerine X. yüzyılın ortalarından itibaren bölge Abbasi idaresinden çıkmıştır

Anahtar Kelimeler:

Abbasiler, Ermeniler, Boğa el-Kebîr, Mütevekkil, Ebû Saîd Muhammed b. Yûsuf el-Mervezî

In this article, policies of Abbasid State in the region of "Ermeniye" where Armenians used to inhabit and Armenian revolts against to the Abbasid administration will be discussed. The region of "Ermeniye" had started to come under the rule of Islam since the period of the Caliph Umar and the region was tried to be dominated in the periods of Caliph Uthman and Umayyads. Within the period of Abbasids, some serious unrests occurred in Ermeniye and local Armenian managers under the auspices of Muslim governors rebelled against the Abbasid administration. The most effective of these rebellions occurred during the period of Caliph Mutawakkil . During this period, Muslim governors appointed to Armenia and Azerbaijan tried to sustain the dominance in the region. However, because of the Byzantine Empire, dominating the region and Armenians for many years, began to be influential in the region and becasue of Muslim governers‘ attitudes during the rebellions, the region got out of the hand of Abbasid administration in the Mid 10th-century

Keywords:

Abbasids, Armenians, Bugha el-Kabir, Mutawakkil, Abu Sa'id Muhammad b. Yusuf al- Marwazî,

PDF

___

» Abu‘l-Farac Gregory, Bar Hebraeus, (ö. 685/1286 ), Abu‟l Farac Târîhi, trc.: Ömer Rıza Doğ- rul, TTK, Ankara 1945, I
» Barthold, W., ―Derbend”, İA, İstanbul 1963, III, 532-539
» Belâzurî, (ö. 279/892) Fütühu‟l Büldan, trc: Mustafa Fayda, Kültür Bakanlığı, Ankara 2002
» Bezer, Gülay Öğün, ―Şeddadiler‖, DİA, İstanbul 2010, XXXVIII, 409
» Bournoutain, George A., Ermeni Tarihi, trc.: Ender Abadoğlu-Ohannes Kılıçdağı, Aras Yayın- ları, İstanbul 2011
» Çubukçu, Asri, ―Habib b. Mesleme‖, DİA, İstanbul 2010; XIV, s. 372-373
» Demirci, Mustafa, ―Abbasiler İle Hazarlar Arasındaki İlişkiler (VIII-IX)‖, Tarihin Peşinde Ulus- lararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Konya 2011, Sayı: 5, s. 109-124
» Ercan, Yavuz, ―Ermeniler ve Ermeni Sorunu‖, Yeni Türkiye (Ermeni Sorunu Özel Sayısı 1), XXXVII, Ankara 2001, s. 36-52
» Fock, J. W, ―Habib b. Maslama‖ The Encycleopaedıa of Islam (New Edition), Vol. III, Leıden 1971, s. 12
» Gelovani, Nani, ―Arab-Byzantine Relations under the Umayyad Caliphate and South Cauca- sus‖, International Journal of Social Science and Humanity, Vol. 3, No. 1, January 2013
» Ghewond, Armenian History, Translate: Robert Bedrosian, Sources of The Armenian Tradi- tion, Long Branch/New Jersey 2006 » Greenwood, T. andrews.ac.uk/history/staff/ reenwood/Cambridge%20History%20of%20the%20Byzantine%20Empire.%20Armenian %20Neighbours%20(600-1045)%20T.%20W.%20Greenwood-1.pdf (erişim: 19.09.2013) timg
» Grousset, René, Başlangıcından 1071‟e Ermenilerin Tarihi, trc.: Sosi Dolanoğlu, Aras Yayın- ları, İstanbul 2005 » Gürbüz, Osman, “Boğa el-Kebîr’in dergi.atauni.edu.tr/index.php/taed/ article/viewArticle/1433 (erişim: 25.07.2013)
» Halife b. Hayyât, Halife b. Hayyât Tarihi, (ö. 240/854), trc.: Abdulhalık Bakır, Bizim Büro Basımevi, Ankara 2001
» Huart, Cl., “ Saciler”, İA, İstanbul 1966, X, 16-17
» İbn Kesîr, (ö.774/1372) el-Bidâye Ve'n-Nihaye, trc. Mehmet Keskin, Çağrı Yayınları, İstan- bul 1995, X
» İbnu'l-Esîr, (ö. 630/1232) el-Kâmil fi‟t Târîh, trc: Ahmet Ağırakça, Hikmet Neşriyat, İstanbul 1985, VI-VII » İpek, Ali, “Abbasiler Dönemi Ermeni İsyanları” (750-886), http://www.journals.istanbul.edu.tr/tr/ index. php/tarih/article/view/16741/15928 (erişim: 04.08.2013)
» ------------, ―Dvin'de İslâm Hâkimiyeti Ve
Müslüman-Ermeni Münasebetle
ri‖http://turkleronline. net/turkler/makaleler/dvinde_musluman_ermeni_iliskileri.htm, (erişim: 25.07.2013)
» ------------, ―Sacoğulları‖, DİA, İstanbul 2008, XXXV
» Karaaslan, Nasuhi Ünal, ―Hamdaniler‖, DİA, İstanbul 1997, XV, 446-447
» Komisyon, ―Emeviler Devleti‖, DGBİT, II, Red.: Hakkı Dursun Yıldız, Esra Yayınları, Ankara 1994
» Lammens, H., “Habib”, İA, İstanbul 1967, V, s. 9
» Mahmûd Şâkîr, Hz. Âdem'den Bugüne İslam Tarihi, trc: Ferit Aydın, Kahraman Yayınlar, İs- tanbul 1993, IV
» Makdisî, el-Mutahhar b. Tâhir, (ö. 355/966) Kitâbü‟l-Bed‟ ve‟t-târîh, Paris 1899, VI
» Mes‘ûdî, (346/957) Murûcu‘z-Zeheb, çev: D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2009
» Minorsky, V., ―Caucasia Hstory of Mayyafariqin Minorsky‖, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Üniversity of London, Vol. 13, No: 1 (1949), s.27-35
» Muhammed el-Hudarî, ed-Devletü‟l Abbasiye, Daru‘l Marife, Beyrut 1995
» Redgate, Anne Elizabeth, The Armendians, Blackwell Publishers, USA 1998
» Ross, E. Denison, Şeddad, İA, XI, 381-382
» Sebeos, Armenian History, Translate: Robert Bedrosian, Sources of the Armenian, New York 1985
» Sobernheım, M., ―Hamdaniler‖, İA, İstanbul 1967, V, 179-183
» Streck, "Ermeniye", İA, İstanbul 1948, III, 317-326
» Taberî, Ebu Cafer Muhammed, (ö. 310/922) Tarihu 'l-Umem ve 'l-Mulük, Beyrut 1407, V
» Tokuş, Ömer, Hamdaniler (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü, Şanlıurfa 2006
» Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul 1987
» Üçok, Bahriye, İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayın- ları, Ankara 1968
» Ya'kûbî, Ahmed b. Ebi Ya‘kub b. Cafer, (ö. 284/897) Tarihu‟l-Ya'kûbî, Beyrut 1992, II
» Yazıcı, Nesimi, Türk İslam Devletleri Tarihi, TDV, Ankara 2011
» Yıldız, Hakkı Dursun, ―Abbasiler Devrinde Türk Kumandanlar, Boga el Kebîr el Türki, Türk Kültürü Araştırmaları, II, Ankara 1965, s. 196
» ------------, “Afşin”, DİA, İstanbul 1988, I, 441-442
» ------------, “Sacoğulları‖, DGBİT, Esra Yayınları, Ankara 1994, VI
» ------------, Türkler ve İslamiyet, Kamer Yayınları, İstanbul 2000,
» Yinanç, Mükrimin Halil, ―Diyarbekir”, İA, İstanbul 1963, III, 60.