KARS VOLKANİK PLATOSU’NUN ÇILDIR (ARDAHAN İLİ) KUZEYİNDEKİ BÖLÜMÜNÜN VOLKANOSTRATİGRAFİSİ, PETROGRAFİSİ VE MAGMATİK AYIRIMLAŞMA SÜREÇLERİ

Erzurum-Kars Volkanik Platosu’nun (EKVP) en iyi volkano-stratigrafik kesitlerinden biri, Çıldır kuzeyinde (Ardahan) Gürcistan sınırına yakın Kura nehri kanyonu boyunca görülmektedir. Derinliği kimi yerde 700 m’ye ulaşan Kura kanyonunun dik yamaçlarında sayıları 20’yi aşan lav yaygıları ve piroklastik birimler mostra vermektedir. Aktimur ve diğ. (1991)’nin paleontolojik yaş verilerine göre bu kesit, Üst Miyosen’den Kuvaterner’e kadar neredeyse 10 milyon yıllık bir zaman aralığını kapsamaktadır. Dolayısıyla Doğu Anadolu çarpışma zonunun bu bölümünün Üst Miyosen’den Kuvaterner’e kadar magmatik ve jeodinamik evriminin kayıtlarını içeren bir arşiv niteliği taşımaktadır. Çalışma alanı içinde plato volkanitlerinin temeli yüzeylenmez. Plato istifi üç farklı evrede gelişmiş ve birbirinden litolojik açıdan farklı özellikler sunan dört birimden oluşur. Üst Miyosen-Alt Pliyosen arasında püskürmüş piroklastik ve ortaç nitelikli piroksen-plajiyoklas içerikli lavlardan oluşmuş Birinci Evre ürünleri Kura volkaniti olarak isimlendirilmişlerdir. Pliyosen döneminde püskürmüş İkinci Evre volkanitleri kendi içinde iki faza ayrılır. Birinci faz literatüre “Kars platosu” olarak geçmiş olan tipik plato morfolojisini oluşturan ve bu çalışmada Öncül volkaniti olarak isimlendirilmiş olan birimle temsil edilir. Öncül volkaniti, olivin, piroksen ve plajiyoklas içeren bazik lavlardan oluşur. Kars platosu üzerinde oturan ve Öncül volkaniti’nin lavları ile hemen hemen aynı petrografik ve jeokimyasal özellikler sergileyen ikinci fazdaki küçük volkan konisi ve lav çıkışları, Kalaçatepe volkaniti olarak isimlendirilmişlerdir. Göl ve akarsu ortamında oluşmuş gevşek ve tutturulmamış sedimentler, volkanizmanın birinci ve ikinci evresine ait birimlerle yanal geçişlidir. Pliyosen yaşlı bu çökel birim, Kalkalkale formasyonu olarak adlandırılmıştır. Çarpışma kökenli volkanizmanın üçüncü ve son evresini, Üst Pliyosen-Alt Pleistosen yaşlı Sazlısu volkaniti’nin ortaç-asidik nitelikteki plajiyoklaz-piroksen içeren porfirik lavları teşkil eder. Volkanizmanın bütün ürünleri kalkalkali nitelikte olup tipik bir yitim bileşeni içerirler. Ana oksit ve iz element davranışlarına bakıldığında volkanitlerin üç evresinde de susuz ve sulu minerallerin her ikisinin de kristallendiği anlaşılmaktadır. Amfibol kristallenmesine duyarlı Rb-Y ve plajiyoklas kristallenmesine duyarlı Rb-Sr diyagramları üzerinde Rayleigh fraksiyonel kristallenme vektörlerinin petrolojik modellemesinden elde edilen veriler, petrografik gözlem ve jeokimyasal diyagramlardaki trendlerin yorumlanmasından elde edilen mineral davranışları birlikte yorumlandığında, magma odası evriminde fraksiyonel kristallenme sürecinin egemen işlem olduğu anlaşılmaktadır.  

___

  • Lambert, R.S.T., Holland, J.G., Owen, P.F., 1974. Chemical petrology of a suite of calc-alkaline lavas from Mount Ararat, Turkey. J. Geol. 82, 419–438