Bütün münakaşalar mücerret meseleleri aşamıyordu. Fertçiler ve cemaatçiler karşı karşıya iki doktrin halinde çarpışıyordu. Psikoloji ve sosyoloji adeta birbirine düşman iki ilim haline gelmişti. Coğrafi, biyolojik, antropolojik, demografik, teknolojik gibi muhtelif içtimai faktörlerin taraftarları fikirlerini mübalaga ile müdafaaya kalktıkları için hemen daima tek görüşlülüğe ve bu yüzden hataya düşüyorlardı. Sosyolojik kaunlar bulmak yolundaki boşuna teşebbüsler bu çalışmaları büsbütün çıkmaza götürmekte idi. XX inci asırda sosyoloji bu mahzurları derece derece ortadan kaldırmış ve müşterek problemler üzerinde tecrübi araştırmalar yapmıya başlamıştır. Sosyolojinin bugünkü temayülü bilhassa objektif bir surette tatbik edilebilen empirik araştırmalarda, sırf tasviri ve tipolojik tetkiklerde, ve cemiyetle ilgili esas problemleri kontrol etmek ve felsefi kritikten geçirmede toplanıyor.

Bütün münakaşalar mücerret meseleleri aşamıyordu. Fertçiler ve cemaatçiler karşı karşıya iki doktrin halinde çarpışıyordu. Psikoloji ve sosyoloji adeta birbirine düşman iki ilim haline gelmişti. Coğrafi, biyolojik, antropolojik, demografik, teknolojik gibi muhtelif içtimai faktörlerin taraftarları fikirlerini mübalaga ile müdafaaya kalktıkları için hemen daima tek görüşlülüğe ve bu yüzden hataya düşüyorlardı. Sosyolojik kaunlar bulmak yolundaki boşuna teşebbüsler bu çalışmaları büsbütün çıkmaza götürmekte idi. XX inci asırda sosyoloji bu mahzurları derece derece ortadan kaldırmış ve müşterek problemler üzerinde tecrübi araştırmalar yapmıya başlamıştır. Sosyolojinin bugünkü temayülü bilhassa objektif bir surette tatbik edilebilen empirik araştırmalarda, sırf tasviri ve tipolojik tetkiklerde, ve cemiyetle ilgili esas problemleri kontrol etmek ve felsefi kritikten geçirmede toplanıyor.