Roma Hukukunda Kusursuz Sorumluluğun Kusur Sorumluluğuna Dönüşüm Süreci ve Bu Dönüşümün Modern Hukuka Etkisi

Roma Hukukunda esas olarak iki sorumluluk prensibi mevcuttur. Bunlar objektif ve sübjektif sorumluluk prensipleridir. Haksız fiiller alanında çok eski dönemlerden itibaren sübjektif sorumluluğa geçiş başlamıştır. Lex Aquilia kanunu bu konuda bir dönüm noktasıdır. Klasik hukuk döneminde, sözleşmeler alanında asıl olan objektif sorumluluk olup en yaygın görünüş biçimi olarak custodia sorumluluğu cari olmuştur. Bu anlayışta sorumluluğa neden olan duruma sebebiyet veren kişi bunun nedenine bakılmaksızın sonuçlarına katlanır. Öte yandan iyiniyet sözleşmelerinde ise kasttan sorumluluk bu dönemde kabul edilmeye başlanmıştı. Klasik sonrası dönemde ise kusur sorumluluğu benimsenmiş ve ihmal de sorumluluğun belirlenmesinde hesaba katılır olmuştur. Objektif sorumluluktan sübjektif sorumluluğa geçiş, sorumluluğa neden olan durumun araştırılmasını ve hukuka aykırı sonucun meydana gelmesinde borçlunun kusurunun aranmasını gerektirmiştir. Kusuruna göre borçlunun sorumlu tutulması esası ise beraberinde kusurun nasıl belirleneceği sorunsalını da getirmiştir. Kusur (culpa), kast (dolus) ve ihmal (culpa) olarak ayrılmış ve ihmal de kendi içerisinde hafif ihmal (culpa levis) ve ağır ihmal (culpa lata) olarak ölçeklendirilmiştir. Her ne kadar Roma hukukunun tarihsel süreci içerisinde kusursuz sorumluluktan kusur sorumluluğuna doğru bir gidişat yaşanmış ve sorumluluğun hesabında ilgilinin kusuru derecelendirilip hesaba katılmaya çalışılmış olsa da günümüzde hakkaniyetin sağlanabilmesi için kusursuz sorumluluğun kabul edilip yaygınlaştırıldığı alanlar da artmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Objektif Sorumluluk, Sübjektif Sorumluluk, Kusur, Kast, İhmal, Ağır İhmal, Hafif İhmal, Gözetim Sorumluluğu, Özen Sorumluluğu, Fayda Prensibi

The Process of Transforming Strict Liability into Liability for Fault in Roman Law, and the Effect This Transformation Has Had on Modern Law

Roman Law had two basic principles of liability: the principles of objective and subjective liability. In the field of tort law, the principle of objective liability had started turning into subjective liability. The Lex Aquilia was a landmark in this regard. During the classical law period, the main principle of liability in the field of contract law was objective liability, and custodia liability was the most common form of strict liability. According to this understanding, the person who gave rise to the situation that caused the responsibility bears the consequences regardless of the reason. On the other hand, liability based on intent (dolus) began being accepted in the bonae fidei contracts in this period. In the post-classical period, fault liability was adopted, with negligence being taken into account when determining liability. The transition from objective liability to subjective liability necessitated the situation that had caused the liability to be investigated and to seek the fault of the debtor in the occurrence of an unlawful outcome. The basis of holding the debtor responsible according to his fault has brought with it the problem of how to determine fault (culpa). Culpa is divided into intent (dolus) and negligence (also culpa), and negligence is scaled to slight negligence (culpa levis) and gross negligence (culpa lata). Although the trend was found from strict liability to fault liability in the historical course of Roman law, these days the fault of the related person is rated and taken into account when determining responsibility to be able to maintain the equity (aequitas), and the areas where strict liability is accepted are also increasing.

Keywords:

Objective Liability, Subjective Liability, Fault, İntent, Negligence, Gross Negligence, Slight Negligence, Custodia Liability, Diligentia Liability, Utilitas Principle,

PDF

___

Akıncı Ş, Roma Borçlar Hukuku, (6. Bası Sayram 2016)
Akıncı Ş, Vekalet Sözleşmesinin Sona Ermesi, (1. Bası Sayram 2004)
Altınöz Ü, İcra-İflas Hukukunda Disiplin ve Tazyik Hapsi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019)
Antalya OG, Borçlar Hukuku Genel Hükümler C.2 (1. Bası Legal 2015) Ayiter K, Roma Hukuku Dersleri Aile Hukuku, (2. Bası AÜ Basımevi 1963)
Başpınar V, Vekilin Özen Borcundan Doğan Sorumluluğu, (2. Bası Yetkin 2004) Baycık G, Türk-İsviçre Hukukunda İşçinin Sorumluluğu, (1. Bası Yetkin 2015) Baysal B, Haksız Fiil Hukuku BK m. 49-76, (1. Bası Onikilevha 2019)
- Berki Ş, Roma Hukuku (Ankara 1949)
Bozbayındır AE, Türk ve Mukayeseli Ceza Hukukunda Olası Kast Kavramı ve Sınırları, (Adalet 2019)
Buckland WW, A Textbook of Roman Law from Augustus to Justinian, (3. Bası Cambridge Uni 1966)
Çekin M, 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu Madde 71 Çerçevesinde Tehlike Sorumluluğu, (1. Bası onikilevha 2016)
Descheanux H ve Tercier P, Sorumluluk Hukuku (1983)
Di Marzo S, Roma Hukuku, Çev. Ziya Umur, (2. Bası İ.Ü Yayını 1959)
Dinçer Araz N, ‘Roma Hukukunda Sözleşmesel Sorumluluk Ölçütlerinden Biri Olarak Özen Yükümü (Diligentia)’, (2020) 22(1) DEÜHFD 171-218
Ekinci EB, Hukukun Serüveni, (3. Bası Arı Sanat 2017)
Endes Selvi N, ‘Roma Hukukunda Tehlike Sorumluluğu’, in Abuzer Kendigelen (ed), Prof. Dr.
Türkan Radonun Anısına Armağan (Onikilevha 2020) 1005-1026.
Erdoğmuş B, ‘Klasik Roma Hukukunda Kusursuz Sorumluluk Örneği: Custodia’ (2010) 1 Prof. Dr. Rona Serozan’a Armağan 895- 908
Erdoğmuş B, Roma Borçlar Hukuku, (1. Bası Der 2005)
Eren F, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (25. Bası Yetkin 2020)
Furrer A, Muller-Chen M ve Çetiner B, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (1. Bası Onikilevha) Gönenç Fİ, ‘Haksız Fiil Sorumluluğunun Tarihsel Gelişimi’ (2008) 14 (4) MÜHFD-HAD (Roma
Hukukundan Modern Hukuka Sorumluluk Sempozyum Özel Sayısı) 13-28
Gönül Koşar G, Haksız Fiil Sorumluluğunda Kusur ve Etkisi, (1. Bası Onikilevha 2020) Gümüş MA, Vekilin Özen Borcu, (1. Bası Beta 2001)
Günveren GB, ‘Roma Hukukunda Kullanım Ödüncü (Ariyet) Sözleşmesi (Commodatum)’, HHFD, (2019) 9 (2) 311-363
Hatemi H ve Gökyayla E, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, (Vedat 2011)
Hatemi H, Serozan R ve Arpacı A, Borçlar Hukuku Özel Bölüm, (1. Bası Filiz 1992) Hatemi H, Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukuku, (Filiz 1998)
- Honig R, Roma Hukuku, (İÜ 1938) İnan AN, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, (1. Bası AÜ 1979) İpek N, Roma Hukukunda Gasp (Rapina), (Der 2001)
Karadeniz Çelebican Ö, Roma Hukuku, (17. Bası Turhan 2014)
Karadeniz Ö, Iustinianus Zamanına Kadar Roma’da İş İlişkileri, (AÜ 1976) Karahasan MR, Sorumluluk ve Tazminat Hukuku, (Beta 1989)
Karakocalı A, Roma Hukukunda ve Türk Hukukunda Korkutma (Metus), (1. Bası Seçkin 2016) Kaser M, Roman Private Law, (4. Bası Gutenberg 1984)
Kayak S, ‘Roma Hukukunda Eser Sözleşmesinde İfa İmkânsızlığının Hükümleri ve Türk Hukukunu Etkileyen Yönleri’, (2018) 20 (2) DEÜHFD 239-305
Kayak S, ‘Roma Hukukunda Görevi Kötüye Kullanma Suçu: D. 48.11 Metinlerinin Çevirisi ve Tahlili’ in Abuzer Kendigelen (ed), Prof. Dr. Türkan Radonun Anısına Armağan (Onikilevha 2020) 737-768
Kılıçoğlu AM, Borçlar Hukuku Özel Hükümler (2. Bası Turhan 2020)
Koç N, Bina ve Yapı Eseri Maliklerinin Hukuki Sorumluluğu (BK. m. 58), (1. Bası DEÜ 1990) Koschaker P ve Ayiter K, Modern Özel Hukuka Giriş Olarak Roma Özel Hukukunun Ana Hatları, (DEÜ 1993)
Küçük E, Roma Hukuku Davalar Sisteminde Actio Popularis, (Adalet 2013) Küçükgüngör E, Roma Hukukunda Vedia Sözleşmesi (Depositum), (Yetkin 2002) Nomer HH, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, (18. Bası Beta)
Oğuzman MK ve Öz T, Borçlar Hukuku Genel Hükümler C.2 (15. Bası Vedat 2021) Oğuzoğlu HC, Roma Hukuku, (AÜ 1959)
Öcal B, ‘Damnum İniuria Datum’da Iniuria ve Culpa İlişkisi’, (2011) (1) İÜHFD 345-386 Rado T, Roma Hukuk Dersleri Borçlar Hukuku (14. Bası Filiz 2018)
Sayın Korkmaz B, Roma Hukukunda Vekalet Sözleşmesi (Mandatum), (Yetkin 2014)
Serozan R, Borçlar Hukuku Genel Hükümler İfa ifa Engelleri Haksız Zenginleşme (6. Bası Filiz 2014)
Sevan Nişanyan, ‘ihmal’ < https://www.nisanyansozluk.com/?k=ihmal+ > 1 Eylül 2021.
Somer P, ‘Roma Hukukunda Hekimin Sorumluluğu’, (2008) 14 (4) MÜHFD-HAD (Roma Hukukundan Modern Hukuka Sorumluluk, Sempozyum Özel Sayısı) 133-151
Somer P, Roma Hukukunda Mala Verilen Zarar Türk Hukuku İle Karşılaştırmalı, (Derin 2008) Somer P, Roma Hukukunda İstisna Akdi (Locatio Conductio Operis),(Derin 2008)
Söğüt İS, Roma Hukukunda Exceptio Doli Generalis (Genel Hile Def ’i). (1. Bası Filiz 2020)
Söğütlü Erişgin Ö, ‘Roma Hukukunda Sözleşmesel Sorumlulukta Casus ve Vis Maior’ in Abuzer Kendigelen (ed), Prof. Dr. Türkan Radonun Anısına Armağan (Onikilevha 2020) 503-567.
Söğütlü Erişgin Ö, Roma Hukukunda Tarihsel Gelişimi içerisinde Contractus (Sözleşme) Kavramı ve Sözleşmesel Sorumluluk Ölçütleri, (1. Bası Seçkin 2016)
Söğütlü Ö, Roma Özel Hukuku Ders Kitabı (2. Bası Seçkin 2021)
Sütken E, Roma Borçlar Hukukunda Sorumluluk ve Günümüz Hukukuna Etkileri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) (Eskişehir 2003)
Tahiroğlu B ve Erdoğmuş B, Roma Hukuku Dersleri (14. Bası Der 2020)
Tahiroğlu B, ‘Kusursuz Sorumluluk ve Modern Hukuklara Etkisi’, MÜHF-HAD, (2008) 14 (4) (Roma Hukukundan Modern Hukuka Sorumluluk, Sempozyum Özel Sayısı) 157-170
Tahiroğlu B, Roma Borçlar Hukuku (Der 2020)
Tahiroğlu B, Roma Hukukunda Furtum, (1. Bası İÜ 1975)
Tahiroğlu B, Roma Hukukunda İniuria (1. Bası İÜ 1969)
Tamer Güven D, Culpa In Eligendo Yardımcı Şahıs Seçmede Kusur Nedeniyle Sözleşmeden Doğan Sorumluluk, (Der 2001)
Tekinay SS, Akman S, Burcuoğlu H ve Altop A, Tekinay Borçlar Hukuku Genel Hükümler (7. Bası Filiz 1993)
Tunçomağ K, Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.1 (6. Bası Sermet 1976) Türkoğlu HG, Roma Hukukunda Suç ve Ceza, (2. Bası Seçkin 2017)
Türkoğlu Özdemir G, ‘Roma Hukukunda Hayvanların Yolaçtıkları Zararlardan Doğan Sorumluluk’ (2006) 14 (2), 69-96
Uçaryılmaz TŞ, Roma Hukukundan Günümüz Hukukuna Dek Bona Fides İlkesi, (Bilkent Üni 2018)
- Umur Z, Roma Hukuk Lügati, (İstanbul 1983)
Umur Z, Roma Hukuku Ders Notları (3. Bası Beta 2010)
Ünal M, Türk Medeni Hukukunda Aile Başkanının Sorumluluğu, (AÜHFY 1979)
Yeşiller M, ‘Roma Hukukunda Gemi, Han ve Ahır İşletenlerin Receptum Sorumluluğu’, ÇKÜİİBFD, (2013) 3 (1) 177-191
Yıldırım MF, ‘Nitelikli Elektronik Sertifika Hizmet Sağlayıcısının Hukuki Sorumluluğu’, (2004) 8 (3-4) AÜEHFD 257-283
Yüksel Hİ, Roma Hukukundan Türk Hukukuna Hükümsüzlük Sisteminin Oluşumu ve Gelişimi, (Filiz Kitabevi 2020)
Zafer H, Ceza Hukuku Genel Hükümler TCK m. 1-75(5. Bası Beta 2015)
Zevkliler A ve Gökyayla E, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, (15. Bası Turhan 2015) Zilelioğlu H, ‘Roma Hukukunda Sorumluluk Ölçütlerine Genel Bir Bakış’, AÜHFD 1987 (39) 1-4, 241-264
Zimmermann R, The Law of Obligations: Roman Foundations of the Civilian Tradition, (3. Bası Rustica Cape Town 1996)