TÜRKİYE’NİN ANAYASAL DÖNEMLERİNDE SEÇME HAKKI

Seçimlerin varlığı demokratik rejimler için yeterli değildir. Ancak seçimlerin olmadığı bir demokrasiden de söz edilemez. Bundan dolayı seçimlere dair uygulamalar siyasi gündemde daima önemli bir yer işgal etmiştir. Türkiye’de Kanun-i Esasi döneminden başlayarak günümüze kadar birçok farklı seçim uygulaması söz konusu olmuştur. Bu süreçte seçme hakkına ilişkin olarak da önemli gelişmeler yaşanmıştır. İlk başlarda sadece vergi veren erkeklerin sahip olduğu seçme hakkı, giderek evrensel düzeyde geçerli olan ilkeler çerçevesinde gelişmiştir. Bu çalışmada işte bu kapsamda ortaya çıkan dönüşüm, arka planda buna zemin hazırlayan temel faktörler çerçevesinde değerlendirilmiştir. Diğer bir ifadeyle Türkiye’de anayasalar döneminde seçme hakkına ilişkin olarak yaşanan gelişmeler, anayasalar ve seçim kanunları çerçevesinde incelenmiştir. Henüz bir seçim kanunun mevcut olmadığı ilk Osmanlı parlamentosu seçimleriyle başlayan süreç, günümüzde evrensel olarak kabul edilen temel seçim ilkelerine doğru bir evrim geçirmiştir. Netice olarak serbest, genel, eşit, gizli oy, açık sayım ve döküm ve yargısal denetim ilkelerinin uygulandığı günümüz yasal düzenlemelerine giden bir gelişim seyri olduğu gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

seçim, oy, seçme hakkı, anayasa, seçim kanunu

VOTING RIGHT IN TÜRKİYE WITH REGARD TO CONSTITUTIONAL PERIODS

The existence of elections is not sufficient for democratic regimes. However, there is no democracy without elections. Therefore, voting methods always occupy an important place in the political agenda. From the first constitution in 1876 to today, Türkiye has witnessed a number of different voting methods. During this process, the country has also experienced important developments related to voting rights. Being at first a right reserved to men only, the voting right has developed to comply with the globally accepted rules. This paper examines evolution considering the factors that have paved the way for this change in the background. In other words, the changes that occurred in voting right during the constitutional periods of the country have been studied with regard to the constitutional norms and election acts. The process, which started with the first Ottoman parliamentary elections, for which no electoral law was yet, has evolved towards the basic electoral principles that are universally accepted today. We have concluded that Turkey has gradually changed towards today’s legal norms in which the globally accepted voting rules are applied.

Keywords:

Election, Voting, Suffrage, Constitution, Election Act,

PDF

___

Akartürk, E. A. (2017). Oy hakkının anayasal ilkeleri. İstanbul: Legal Yayıncılık.
Aliefendioğlu, Y. (2005). Temsili demokrasinin “seçim” ayağı. TBB Dergisi, 60, 71-96.
Alkan, M. Ö. (2009). 1908’den 2009’a çok partili seçimlerin 101. yılı-1908 (1324) intihabı, Toplumsal Tarih, 42-48.
Armağan, S. (1967). Türkiye’de parlamento seçimleri. İÜHFM, 33 (3-4), 45-100.
Atar, Y. (2006). Seçim hukukunun güncel sorunları. Anayasa Yargısı, 23. 211-235.
Baykal, T., Baykal H. ve Özbey M. (2018). İlk Osmanlı genel seçim uygulamalarına hukuksal açıdan eleştirel bir yaklaşım. Social Sciences Research Journal, 7 (2). 54-67.
Bayrak, M. B. (2014). Meclis tutanakları üzerinden 1924 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu tartışmaları. Memleket Siyaset Yönetim, 9 (21). 189-218.
Baysal, B. S. (1960). I. Meşrutiyet’e dair belgeler. Belleten, 25 (96). 601-636.
Cansız Aktaş, M. (2014). Nitel veri toplama araçları. Mustafa Metin (Ed.) içinde, Kuramdan uygulamaya eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (ss.337-371). Ankara: Pegem Akademi.
Çavdar, N. (2021). Tanzimat dönemi muhassıllık meclislerinin Osmanlı demokrasi tecrübesindeki yeri ve Tokat muhassıllığı örneği. İ. Türkmen, Y. E. Tekinsoy, M. Hanilçe, N. Boy, F. Erarslan (Eds.) içinde, Türk demokrasi tarihi yazıları (ss. 145-179). Ankara: Berikan Yayınevi.
Demir, F. (1994). İkinci meşrutiyet dönemi Meclis-i Mebusan seçimleri (1908-1914) (Yayımlanmış doktora tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
Doğan, D. Ç. (2022). Türk hukukunda seçme hakkının mahkûmiyete bağlı olarak sınırlandırılmasına ilişkin sorunlar. Suç ve Ceza, 15 (1). 1-28.
Fendoğlu, H. T. (2022). 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ve makaleler. Haz: M. A. Parlak, Karşılaştırmalı 1921 Anayasası, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. 143-186.
Hakyemez, Y. Ş. (2007). Temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkeleri açısından seçim barajı ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararı, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11 (1-2). 17-37.
İba, Ş. (2002). Türk parlamento hukuku açısından son anayasa değişiklikleri. AÜHFD, 51 (1). 79-95.
Karamustafaoğlu, T. (1970). Seçme hakkının demokratik ilkeleri. Ankara: Sevinç Matbaası.
Kılıç, S. (2011). 1876 Meclis-i Mebusanı ve seçim hazırlıkları. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. 30 (30). 27-40 .
Kuzu, B. (1992). Yeni bir anayasaya doğru. AÜSBFD, 47 (3). 215-235.
Küçük, A. (2016). 1924 Anayasasında temel hak ve hürriyetler. Liberal Düşünce Dergisi, 82 (5). 5-54.
Nutuk (1969). Türk devrim tarihi enstitüsü (9. baskı). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Olgun, K. (2012). Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nda ara seçimler (1908-1912 dönemi), Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 28. 1-24.
Olgun, K. (2011). Türkiye’de Cumhuriyetin ilanından 1950’ye genel seçim uygulamaları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 27 (79). 1-36.
Sak, R., Şahin Sak İ., Öneren Şendil Ç., Nas E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi (Online). 4 (1). 227 - 250.
Sancaktar, F. M. (2021). Osmanlı’dan cumhuriyete anayasa, seçim ve meclis tecrübesi (1876-1923). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Sezer, A. (2021). Seçme hakkının yaş bakımından sınırlanması ve Osmanlı-Türkiye anayasacılığındaki evrimi. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 27 (2). 983-1012.
Tanör, B. (2015). Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri (25. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Toprak, S. V. (2013). İlk Osmanlı seçimleri ve parlamentosu. Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi. 26 (1). 171-192.
Türk, H. S. (1969). Türk seçim sisteminde oy hakkı. AÜHFD. 26 (3). 79-114.
www.anayasa.gov.tr
www.tbmm.gov.tr