Usulcülere Göre İstihsanın Hüccet Değeri, Türleri ve Uygulaması

Bu araştırma dinin tali delillerinden bir olan istihsan delililini ele almaktadır. Geçmişten günümüze fakihler usul açısından istihsanın tanımı, delil oluşu ve bağ-layıcılığı konusunda teoride ihtilafa düşmüşlerdir. Pratikte ise -İmam Şafiî dâhil olmak üzere- fakihlerin neredeyse tamamı dini-ameli hükümleri çıkarma konu-sunda az veya çok da olsa istihsan yöntemini kullanmışlardır. Usulcüler istihsan yöntemi için farklı tanımlar geliştirmiş, bu tanımlara bağlı olarak onun delil olup olmadığı konusunda iki gruba ayrılmışlardır. Şafiî fakihler istihsanı yöntemini reddederken, cumhur fukaha istihsan yöntemini delil olarak kabul etmiştir. Her bir grubun kendisine mahsus delilleri bulunmaktadır. Ancak sosyal değişim karşısında hiçbir müçtehidin istihsan deliline bigâne kalamayacağını belirtmemizde fayda vardır. İmam Şafiî’nin reddettiği istihsan anlayışı, cumhurun kabul ettiği istihsan yönteminden farklılık göstermektedir. Bu konudaki ihtilafın temel sebebi, istihsana yüklenen farklı anlamlardan, ihtilafa konu olan asıl meselenin farklılığından ileri gelmektedir. Araştırmamızın problemi de budur. Bu kapsamda istihsan delilini teorik ve pratik yönleriyle iki başlık altında ele alacağız. Öncelikle teorik açından istihsanın tanımı ve bağlayıcılık problemi üzerinde duracak, bilahare istihsan yönteminin pratik açıdan türlerini ve uygulamalarını değerlendireceğiz.

Anahtar Kelimeler:

İstihsan, Bağlayıcılık, Uygulama, Fıkıh Usulü

Istihsan evidence in the Usul al-Fiqh

This study discusses the Istihsan proof (Juristic Preference), which is one of the subordinate resources of Islamic law. The Al-Faquies are on a collision course on the meaning and cohesiveness of Istihsan. Furthermore, Imam Shafi’i disapprove the Istihsan as a proof. However, it is a reality that al-Faquies benefit from Istihsan proof while judging, and almost all are on consensus. Islamic methodologists define the Istihsan term in various forms. Also in cohesiveness of Istihsan, the Islamic al-Faquies have been separated into two groups, one as Shafi’i, which do not approve its cohesiveness, and the other as majority, which accept using Istihsan as a proof. Both groups are based on proper proofs. However, it should be stated that none of the Muctehids (interpreters of Islamic Law) cannot be thought independent of Istihsan proof concerning social changes. The Istihsan thought, which Imam Shafi’i accepts, is different from the one that the majority group approves. The major conflict situation results from not considering the main points on which the collision is. This article aims to study the main reason of controversy on Istihsan subject. Firstly, we shall evaluate the problems of Istihsan and its cohesiveness according to al-Faquies. Then we will explain the types and practising of Istihsan through related samples.

Keywords:

Istihsan , Cohesion, Practice, Usul al Fiqh,

PDF

___

Âmidî, Seyfüddîn ‘Alî b. Muḥammed b. Sâlim es-Ṣa‘lebî (ö. 631/1233). el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. Riyaḍ: Dâru’s-Samiî, 2003.
Buḫârî, ‘Alâüddîn ‘Abdülazîz b. Aḥmed b. Muḥammed (ö. 730/1330). Keşfu’l-esrâr ‘an uṣûli faḫri’l-İslam el-Pezdevî. Dâru’l-Kitabi’l-‘Arabî, Ty.
Buḫârî, Ebû ‘Abdillâh Muḥammed b. İsmâîl b. İbrahîm (ö. 256/870). Ṣahîh Buḫârî. Beyrut: Dâru Tavḳi’n-Necât, 1422.
Ebû ‘Abdillâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel (ö. 241/855). Müsnedu Aḥmed b. Ḥanbel. Beyrut: Müessetü’r-Risale, 1999.
Ebû Zehrâ, Muḥammed Aḥmed Musṭafa (ö.1974). Uṣûlu’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Fıkri’l-‘Arabî, Ty.
Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Ḥaccâc b. Müslim el-Ḳuşeyrî (ö. 261/875). Ṣaḥîh Müslim. Ḳahire: Müessesetu Ḳurṭûba, 1994.
el-Buğa, Musṭafa ed-Dîb. Eseru’l-edilleti’l-muḫtelefi fîha fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımaşḳ: Dâru İmam Buḫârî, Ty.
el-‘Îcî, ‘Adudüddîn ‘Abdurrahmân b. Aḥmed (ö. 756/1355). Şerḥu’l-‘Adüd ‘alâ muḫtaṣari’l-müntehe’l-uṣûlî. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye, 2000.
Fîruzâbâdî, Mecdüddîn Muḥammed b. Ya‘kûb b. Muḥammed (ö. 817/1415). el- Ḳâmûsu’l-muḥît. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 2005.
Ğazzâlî, Ebû Ḥamid Muḥammed b. Muḥammed (ö.505/1111). el-Musteṣfâ min ‘ilmi’l-usûl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr ‘Abdullah b. Muḥammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Kûfî (ö. 235/849). el-Muṣannef. Ḳahire: Dâru’l-Farûḳ, 2008.
İbn Ḳudame, Ebû Muḥammed Muvaffaḳuddîn Abdullah b. Aḥmed b. Muḥammed el-Maḳdisî (ö. 620/1223). Ravzatu’n-nâẓır ve cünnetü’l-münâẓır. Beyrut: Müessesetu’r-Reyyân, 1998.
İbn Mâce, Ebû ‘Abdillâh Muḥammed b. Yezîd Mâce el-Ḳazvînî (ö. 273/887). Sünenu İbn Mâce. Beyrut: Dâru İḥyai Kutubi’l-‘Arabî, ty.
İbnü’l-Hümam, Kemâlüddîn Muḥammed b. ‘Abdilvâhid b. ‘Abdilhamîd es-Sivâsî (ö. 861/1457). Şerhu fetḥi’l-ḳadîr. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
Ḳadızade, Aḥmed Şemseddin (ö. 988/1580). Netâʾicü’l-efkâr fî keşfi’r-rumûz ve’l-esrâr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003. Leknevî, Muḥammed Abdülḥay b. Muḥammed ‘Abdilhalîm (1848-1886). Fevâtiḥu’r-raḥâmût bi şerḥi müsellemi’s-subût. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2002.
Merğınânî, Burhânüddîn ‘Alî b. Ebî Bekr b. ‘Abdilcelîl (ö. 593/1197). el-Hidâye (Leknevî şerhiyle birlikte). Kerâtaş: Menşûratu İdâreti’l- Ḳur’ân ve’l-‘Ulûmi’l-İslamiyye, 1417.
Râzî, Faḫruddîn Muḥammed b. ‘Umer b. Ḥuseyn (ö. 606/1210). el-Maḥṣûl fî uṣûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 1997.
Seḫavî, Ebü’l-Ḫayr Şemsuddîn Muḥammed b. ‘Abdirrahmân b. Muḥammed (ö. 902/1497). el-Meḳasıdu’l-ḥasene fî beyani kesîr mine’l-eḥâdîsi’l-müştehire ‘ale’l-elsine. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1979.
Seraḫsî, Ebû Bekr Muḥammed b. Ebî Sehl Aḥmed (ö. 483/1090). Uṣûlu’s-Seraḫsî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1993.
Şafiî, Ebû ‘Abdillah Muḥammed b. İdrîs (ö.204/820). er-Risâle. İskenderiye: Dâru’l-Vefâ, 2001.
Şaṭıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muḥammed el-Ğırnâtî (ö. 790/1388). el-Muvâfaḳat fî uṣuli’ş-şeri’â. Ḳâhire: Dâru İbn ‘Affân, 1997.
----------- el-İ‘tiṣâm, Beyrut: Dâru’l-Fikr, Ty.
Şevkânî, Ebû ‘Abdillâh Muḥammed b. Alî b. Muḥammed (ö. 1250/1834). İrşâdu’l-fuḥûl ilâ taḥkîki’l-ḥakki min ‘ilmi’l-usûl. Riyaḍ: Dâru’l-Faḍîle, 2000.
Ṭûfî, Necmüddîn Süleymân b. Abdilḳavî el-Hanbelî (ö. 716/1316). Şerḥu muḫtaṣari’r-ravḍa. Riyaḍ: Vizâretu’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1988.
Zeylaî, Ebû Muḥammed Cemâlüddîn ‘Abdullah b. Yûsuf b. Muḥammed (ö. 762/1360). Naṣbu’r-râye fî taḫrîci eḥâdîsi’l-hidâye. Riyaḍ: Vezaretu’ş-Şuûni’l-İslamiyye, ty.
Zuḥaylî, Vehbe (ö.2015). Uṣûlu’l-fıkhi’l-İslamî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986.