İmam Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî’nin el-Câmiu’s-sağîr’i günümüze kadar gelen ilk fıkıh muhtasarı sayılabilir. Bu kitapta müellif, İmam Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf ve kendisinin görüşlerini özet bir şekilde derlemiş ve bazı meselelerde aralarındaki ihtilâfa da işaret etmiştir. Telif edildiği günden itibaren kitabın Rey ekolü içinde ve dışında büyük etkisi olmuş, hatta belli bir dönem kadıların ehliyetini belirlemede kriter görevi görmüş, yani bir anlamda kanun işlevini üstlenmiştir. Bugün elimizde bulunan kitap aslında Ebû Tahir ed-Debbâs’ın el-Câmiu’s-sağîr’i yeniden tertib etmesiyle oluşmuştur. ed-Debbâs’ın tertibi, el-Câmiu’s-sağîr’de bulunan meseleleri içermekle birlikte, bunları orijinal tertibine göre değil, yeni bir tertib üzere düzenlemiş ve az da olsa bazı ilâvelerde bulunmuştur. Biz bu çalışmamızda, el-Câmiu’s-sağîr’in ve şerhlerinin matbu ve yazma nüshalarına müracaat ederek, eserin telif tarihinden itibaren geçirdiği serüveni izlemeye, onun fıkıh tarihindeki yerine işaret etmeye, kitap üzerine yapılan tertib, şerh, nazm, reddiye ve savunma gibi çalışmaları tespit etmeye ve matbu nüshada bulunan ilâveleri göstermeye çalıştık.

al-Jåmi‘ al-saghir by Imâm Muhammad b. Hasan al-Shaybani can be regarded as the first concise book (mukhtasar) in Islamic law available today. The book collects the views of Imâm Abu Hanifa, Abu Yusuf and the author himself in summary form with reference to differences among them on some issues. The book was a major impact on the development of Islamic jurisprudence both within the school of “al-Ra’y” and outside of it. It had been seen for a period a criterion in determining the eligilibity of the judges. The book as we have it today is in the order of Tartib al-Jåmi‘ al-saghir of Abu Tahir al-Dabbas, which contains all the questions of al-Jåmi‘ al-saghir but differs from the original order of the book with few additions. In this article I tried to follow the history of the book from the date of compilation, pointing to its importance for Islamic law, and of the works that have been done on the book, based on the manuscripts of al-Jåmi‘ al-saghir and the commentaries on it in the libraries of Istanbul and Cairo. I also tried to display the addings to the original book.