Solmaz Filiz KARABAĞ, Hüseyin ÖZGEN

4251

Küçülen İşletmelerde Çalışanların İş Ortamına Ve Sosyal Mübadeleye İlişkin Algılamaların İş Tatmini - İş Stresi Ve İşten Ayrılma Niyetlerine Etkisi Üzerine Bir Araştırma

Örgütün etkinliğini ve performansını arttırmak amacı ile uygulanan küçülmenin; çalışanların örgüt ile ilgili algı, tutum ve davranışlarını olumsuz yönde etkilediği yolundaki tartışmalara karşın bu algılamalardan hangisinin çalışanların tutum ve davranışlarını daha çok etkilediğinin belirlenmesi sınırlı sayıda araştırmaya konu olmuştur. Son yıllarda Türkiye’de de sıklıkla uygulanan küçülmenin, çalışan davranışlarını nasıl etkilediği üzerine çok az sayıda araştırma yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı çalışanların iş ortamındaki yakın arkadaşlarının işten çıkarılması, iş yükü, sosyal mübadeleye ilişkin güven ve adalet algılamalarının çalışan davranışlarını nasıl etkilediğini ortaya koymaktır. Literatür taranarak oluşturulan bir anket aracılığı ile Adana’da faaliyet gösteren büyük ölçekli üç özel sektör işletmesinden toplanan verilere istatistikî analizler uygulanmış ve çeşitli bulgular elde edilmiştir. Bu bulgular, çalışanın iş ortamına ilişkin algılaması olan yakın arkadaşının işten çıkarılması, sosyal mübadeleye ilişkin adalet algısı ve güven seviyesinin, iş tatmini ve işten ayrılma niyetini etkilediğini göstermiştir. Benzer şekilde, iş tatmini ve iş stresinin de çalışanların işten ayrılma niyeti üzerinde etkili olduğu tespit edilmiştir. Buna karşılık, yakın arkadaşın işten çıkarılması hariç iş yükü, adalet algısı ve güvenin iş stresini etkilemediği tespit edilmiştir. Ayrıca, çalışanın iş ortamında algıladığı iş yükünün de tutum ve davranışları üzerinde etkisi olmadığı görülmüştür.
Anahtar Kelimeler:

Küçülme, İş Yükü, Güven, Sosyal Mübadele, Adalet Algısı, İş Tatmini, İş Stresi, İşten Ayrılma Niyeti

The aim of downsizing is to increase the efficiency and performance of organization; however, studies show that downsizing practices are far from achieving this aim. On the other hand, Turkish companies have been downsizing in the last decade. In addition to this, there are few research conducted on the effects and outcomes of employees' work place, social exchange perception on their behavior in downsizing companies. The data were gathered from three large-size companies in Adana and analyzed by hierarchical and ordered probit regression methods. The findings show that losing friends from the workplace, justice and trust level of employees have effects on job satisfaction and intention to leave from the downsizing companies. Furthermore, job satisfaction and job stress also affects the employee's intention to leave from the downsizing companies. Expect losing friend from workplace, the employees' work overload, trust and justice perception don't not have any effects on job stress. However, employee's work load perception does not have any effect on any of their behaviors
Keywords:

Downsizing, Work Load, Social Exchange, Trust, Justice, Job Satisfaction, Stress, Intention to Leave,

PDF

___

  • Allen, T.D., Freeman, D.M., Russell, J.E.A., Rezensein, R.C. ve Rentz ,J.O. (2001). Survivor Reactions to Organizational Downsizing: Does Time Ease the Pain?. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 74,
  • Appelbaum, S.H. ve Donia, M. (2000). The Realistic Downsizing Preview: A Management Intervention in the Prevention of Survivor Syndrome (1). Career Development International, 5:7, s.333-350.
  • Appelbaum, S.H., M. Bethune ve R. Tannenbaum (1999b), Downsizing and the Emergence of Self Management Teams, Participation and Empowerment: An International Journal, 7: 5, s.109-130.
  • Appelbaum, S.H., Schmidt, S.L., Peytchev, M. ve Shapiro, B. (1999a). Downsizing: Measuring the Costs of Failure. Journal of Management Development, 18:5, s436-463.
  • Armstrong-Stassen, M. (1998). Downsizing the Federal Government: A Longitudinal Study of Managers’ Reactions. Canadian Journal of Administrative Sciences, 15:4, s.310-321.
  • Armstrong-Stassen, M. (1997). The Effect of Repeated Management Downsizing and Surplus Designation on Remaining Manager. Canadian Journal of Administrative Sciences, 15:4, s.310-321.
  • Aryee, S., Budhwar, P.S. ve Chen, Z.X. (2002). Trust as a Mediator of the Relationship between Organizational Justice and Work Outcomes: Test of a Social Exchange Model, Journal of Organizational Behavior, 23, s.267-285
  • Aryee S. ve Chen Z. (2004), Countering the trend towards careerist orientation in the age of downsizing: Test of a social exchange model in China. Journal of Business Research, 57, s.321-328
  • Ahsford, S.J.; C. Lee ve P. Bobko (1989), Content, Causes, and Consequences of Job Insecurity: A Theory- Based Measure and Substantive Test, Academy of Management Journal, 32:4, s.803-829.
  • Baruch, Y. ve Hind, P. (1999). Survivor Syndrome: A Management Myth. Journal of Managerial Psychology, 15:1, s.29-45.
  • Blau, P. (1964). Exchange and Power in Social Life. New York: Wiley.
  • Brockner, J. (2002). Making Sense of Procedural Fairness: How High Procedural Fairness Can Reduce or Heighten the Influence of Outcome Favorability. Academy of Management Review, 27, s.58-76.
  • Brockner, J. (1992). Managing the Effects of Layoffs on Survivors. California Management Review, 34:16, s.9-28.
  • Brockner, J. (1990). Scope of Justice in the Workplace: How Survivors React to Co-worker Layoffs. Journal of Social Issues, 46:1, s.95-107.
  • Brockner, J. ve Greenberg J. (1990). The Impact of Layoffs on Survivors: An Organizational Justice Perspective. In J. S. Carroll (Ed.). Applied Social Psychology and Organizational Settings: Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
  • Brockner, J., Grover, S., Reed, T., Dewitt, R. ve O’Malley, M. (1987). Survivors’ Reactions to Layoffs: We Get by with a Little Help for our Friends. Administrative Science Quarterly, 32, s.526-541.
  • Brockner, J. ve Tyler, T. (1992). The Influence of Prior Commitment to an Institution on Reactions to Perceived Unfairness. Administrative Science Quarterly, 37:2, s.241-262.
  • Brockner, J., Tyler, T. ve Cooper-Schneider, R. (1992b). The Influence of Prior Commitment to an Institution on Reactions to Perceived Unfairness: The Higher They Are, the Harder They Fall. Administrative Science Quarterly, 37:2, s.241-261.
  • Brockner, J. ve Wiesenfeld, B.M. (1993). Living on the Edge of Social and Organizational Psychology: The effects of layoffs on those who remain. In J.K. Murnighan (Ed.). Social psychology in organizations: Advances in theory and research (119-140). Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall.
  • Cameron, K.S. (1994). Strategies for Successful Organization Downsizing. Academy of Management Executive, 5:3, s.57-73.
  • Cingöz (2006), Örgütsel Külümle Stratejisi ve Küçülen İşletmelerde Çalışan İşgörenlerin Örgüte Bağlılıkları Üzerine Bir Uygulama, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enst., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri
  • Çekmecelioğlu H. (2006). İş Tatmini ve Örgütsel Bağlılık Tutumlarının İşten Ayrılma Niyeti ve Verimliliği Üzerindeki Etkilerinin Değerlendirilmesi: Bir Araştırma. İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 8:2, s.153- 168.
  • Davy, J. A., Kinicki, A. J. ve Scheck, C. (1991). Developing and Testing a Model of Survivors Responses to Layoffs. Journal of Vocational Behavior, 38, s.302-317.
  • Fried, Y., Tiegs, R.B., Naughton,T.J. ve Ashford, B.E. (1996). Manager’s Reactions to a Corporate Acquisition: a test of an integrative model. Journal of Organizational Behavior, 17, s.401-427.
  • Garson D. (2005), Log-Linear, Logit, and Probit Models, http://www2.chass.ncsu.edu/garson/pa765/logit.htm#logitvsprobit/, (15/07/2005).
  • Glaeser, E.L., Laibson, D.I., Scheinkman, J.A. ve Soutter, C.L. (2000). Measuring Trust. Quarterly Journal of Economics, 118: 2, s.811-846.
  • Greenglass, E.R. ve Burke, R.J. (1999). Hospital Downsizing, Individual Resources and Occupational Stressors in Nurses. Anxiety, Stress and Coping, 13, s.371-390.
  • Güleç, S. ve Bedük A. (2004), Küçülen Devlette Yaşanan Örgütsel Davranış Sorunları (Karaman Köy Hizmetlerinde Bir Uygulama), 3. Ulusal Bilgi Ekonomi ve Yönetim Kongresi Kitapçığı, s.699-709.
  • Hair, J.; Anderson F.M.; Tatham E. ve J.M. Black (1995), Multivariate Data Analysis with Readings, New York: Prentice-Hall.
  • Hom P. ve Griffeth R. (1991) Structural Equations modelling test of a turnover theory: Cross-sectional and Longtudinal Analyses, Journal of Applied Psychology, 76(3), s.350-366.
  • İslamoğlu G. ve Turgut T. (2003), Downsizing Practices and Survivor Syndrome, 11th European Congress on work and Organizational Psychology Kitabı, Lizbon, 14-17 Mayıs 2003.
  • Karabağ S. F. (2003), İşletmelerde Küçülme: Bir İşletmedeki Küçülme Faaliyetlerinin Çalışanlara Etkisi Üzerine Bir Uygulama, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enst. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana.
  • Kinnie, N., Hutchinson, S. ve Purcell, J. (1998), Downsizing: It is Always Lean and Mean?, Personal Review, 27:4, s.296-311.
  • Kramer, R. M. ve Tyler, T.R. (1996). Whither Trust. In Kramer R. M. ve T. R. Tyler (1996). Trust In Organization: Frontiers of Theory and Research, Thousand Oaks, Sage Publications.
  • Kreitner, R. ve Kinicki, A. (1998). Organizational Behavior (4. Ed). Boston, Irwin /McGraw-Hill.
  • Lee, T.W. ve Mitchell, T. (1994). An Alternative Approach: The Unfolding Model of Voluntary Turnover. Academy of Management Review, 19, s.51-89.
  • Lewis, J.D. ve A. Weigert (1985). Trust as a Social Reality. Social Forces, 63(4), s.967-986.
  • Lind, E.A. (1995). Justice and Authority in Organizations. In R. Cropanzano and K. M. Kacmar (Eds.). Politics, Justice, and Support: Managing the Social Climate of Work Organizations (83-96). Quorum: Westport, CT.
  • Mak, A.S. ve Mueller, J. (2001). Negative Affectivity, Perceived Occupational Stress, and Health during Organizational Restructuring: A Follow up Study. Psychology and Health, 16, s.125-137.
  • Maki, N., Moore S. ve Gruberg L. (2005). The Responses of Male and Female Managers to Workplace Stress and Downsizing. North American Journal of Psychology, 7:2, s 295-312.
  • Mishra A. (1996) Organizational Responses to Crisis: The Centrality of Trust, Trust in Organizations: Frontiers of Theory an Research (Kramer ve Tyler ed.), Thousand Oaks CA. Sage.
  • Mishra, A.K. ve Spreitzer, G.M. (1998). Explaining How Survivors Respond to Downsizing: The Roles of Trust, Empowerment, Justice, and Work Redesign. Academy of Management Review, 23, s.567-588.
  • Mone, M.A. (1997). How we got along after the Downsizing: Post- Downsizing Trust as a Double Edged Sword, Public Administration Quarterly, s.309-336.
  • Organ, D.W. (1988). Organizational Citizenship Behavior: The Good Soldier Syndrome, Lexington, MA: Lexington Books.
  • Organ D.W. ve Bateman T.S. (1991), Organizational Behavior, Boston, MA: Irvin
  • Özen İşbaşı J. (2001) Çalışanların Yöneticilerine Duydukları Güvenin ve Örgütsel Adalete İlişkin Algılamalarının Vatandaşlık Davranışının Oluşumundaki Rolü, Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1:1, s.51-73
  • Öztürk M. ve Tengilimoğlu D. (2006), Örgütsel Küçülmenin İşgörenlere Etkisi, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, s.34-50.
  • Rahft, V.A. ve Ralft, A.L. (1999). Rightsizing the Multi-Divisional Firm: Individual Response to Change across Divisions. Management, 2 :3, s.195- 508.
  • Roskies, E. ve Louis-Guerin, C. (1990). Job Insecurity in Managers: Antecedents and Consequences, Journal of Organizational Behavior, 11,
  • Saldamlı, A. (1999). Otel İşletmelerinde Stres Kaynakları ve Çalışanlar Üzerindeki Etkileri, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
  • Sargut S. (2001), Kültürler Arası Farklılaştırma ve Yönetim, İmge Kitabevi, İstanbul.
  • Schroth, H. A. ve Shah, P.P. (2000). Procedures: Do we Really Want to Know Them, An Examination of the Effects of Procedural Justice. Journal of Applied Psychology, 85:3, s.462-472.
  • Spreitzer, G.M. ve Mishra, A.K. (2002). To Stay or to Go: Voluntary Survivor Turnover Following an Organizational Downsizing. Journal of Organizational Behavior, 23, s.707-729.
  • Sutton, R.I., K.M. Eisenhardt ve J.V. Jucker (1986), Managing organizational decline: Lessons from Atari, Organizational Dynamics, 14, s.17- 29.
  • Steers R. (1981), Introduction to Organizatonal Behaviour, Glenview, Il: Scott, Foresman Comp.
  • Taş H. (2003) Türk Kamu Bankalarında Örgütsel Küçülme Uygulamalarının Çalışanlar Üzerindeki Etkilerine Bir Saha Araştırması, Gebze İleri teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimler Ens. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gebze.
  • Turgut T. ve İslamoğlu G. (2003) The impact of Downsizing Practices on Self Efficacy, Bogaziçi Journal, 17:2.
  • Tyler, T.R. ve Bies, R.J., (1990). Beyond formal procedures: The Interpersonal Context of Procedural Justice. In Carroll, J.S. (Ed). Applied Social Psychology and Organizational Settings, Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
  • Tyler, T.R. ve Lind, E.A. (1992), A relational model of authority in groups, Advances in Experimental Social Psychology, 25, s.15-191.
  • Üçdoğruk, S., Akın, F. ve Emeç, H. (2004). Hane halkı Harcamaların Olasılıklarını http://idari.cu.edu.tr/sempozyum/bil13.htm, (03/03/2005)
  • Tabachnick, B.G. ve Fidell, L.S. (1996).Using Multivariate Statistics, New York: Harper Collins.
  • West, G.B. (2000). The Effects of Downsizing on Survivors: A Meta Analysis, Thesis, The Faculty of the Virginia Institute and State University, Blacksburg, VIRGINIA. http://scholar.lib.vt.edu/theses/available/etd-04202000- 14520000/unrestricted/new-etd.pdf
  • Zehir, C. ve Keskin, H., 2003. A Field Research on the Effects of MIS on Organizational Restructuring The Journal of American Academy of Business, 3(1-2), s.270-287.
ISGUC The Journal of Industrial Relations and Human Resources-Cover
  • Başlangıç: 1999
  • Yayıncı: Şenol BAŞTÜRK
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Türkiye'nin Avrupa Birliği'ne Üyelik Süreci Bağlamında Avrupa Birliği'nin Göç Politikası Ve İstihdam Stratejisi

Barış ÖZDAL

Küçülen İşletmelerde Çalışanların İş Ortamına Ve Sosyal Mübadeleye İlişkin Algılamaların İş Tatmini - İş Stresi Ve İşten Ayrılma Niyetlerine Etkisi Üzerine Bir Araştırma

Solmaz Filiz KARABAĞ, Hüseyin ÖZGEN

Boş Zamanın Manipülasyonu Ve Çalışma

Umut OMAY

Gemi İnşaatında Tasarım Performansını Etkileyen Faktörler

Bülent SEZEN, Aziz Alper KURULTAY

Segmentation Of Online Shoppers By Means Of An Integrated Data Mining Approach: A Case Study

Çağatan TAŞKIN, Gül Gökay EMEL