Uluslararası Dostluk Çerçevesinde Türkiye-İran İlişkileri: Mustafa Kemal Atatürk ve Rıza Şah Pehlevi

Uluslararası İlişkilerde devletler arasındaki dostluk sıklıkla çıkarlar etrafında bir araya gelen, liderlerden ve duygulardan bağımsız bir alan olarak kabul görmektedir. Buna göre devletler, uluslararası politikanın temel aktörleridir ve bireyler ile duyguların devletlerin pratikleri ve kararları üzerinde herhangi bir etkileri yoktur. Diğer taraftan son dönemlerde bireylerin, liderler arasındaki ilişkilerin ve duyguların da uluslararası ilişkiler çalışmalarında birer analiz birimi olarak ele alınabileceği savını savunan yeni yaklaşımlar ortaya çıkmaktadır. Uluslararası dostluk, bu yaklaşımlardan biridir. Uluslararası dostluk yaklaşımına göre aktörlerin uluslararası politikada çıkarlarının ötesine geçerek bir dostluk ilişkisi yaratmaları mümkündür. Bu ilişkinin ortaya çıkmasında ise en temel faktörler liderler, onların duygusal yaklaşımları ve onların arasındaki ilişkilerdir. Bu çalışma, uluslararası dostluk yaklaşımından hareketle Atatürk ve Rıza Şah dönemlerini içeren 1923-1938 yılları arası Türkiye-İran ilişkilerini ele alacaktır. Çalışmada arşiv belgeleri de kullanılarak söz konusu dönemdeki iki ülke ilişkilerinin Atatürk ve Rıza Şah arasında gelişen ilişkiler çerçevesinde uluslararası dostluk kapsamında değerlendirilebileceği üzerinde durulacaktır. Çalışma bu bağlamda iki iddia üzerinde bina edilecektir. Bunlardan ilki, uluslararası dostluğun uluslararası ilişkilerde bir analiz birimi olarak kullanılabileceğidir. İkincisi ise Türkiye-İran ilişkilerinin Atatürk ve Rıza Şah’ın liderliğindeki dönemlerde dostluk çerçevesinde değerlendirilebileceğidir. Çalışma, arşiv belgelerini de kullanarak bu iddiasını temellendirecektir. Bu kapsamda Türkiye-İran ilişkileri literatürüne yeni bir çerçeveden bakıyor olması hasebiyle literatüre katkıda bulunma iddiasındadır.

Anahtar Kelimeler:

Uluslararası İlişkiler, Uluslararası Dostluk, Türkiye-İran İlişkileri, Atatürk, Rıza Pehlevi

Türkiye-Iran Relations within the Scope of International Friendship: Mustafa Kemal Atatürk and Reza Shah Pahlavi

The friendship between states is often accepted as an area that comes together around interests and is independent of leaders and emotions in International Relations. In this respect, states are the central figures of international politics and individuals and emotions do not have any influence on the actions and decision-making processes of states. On the other hand, recently, new approaches have emerged that argue that individuals, relations between leaders and emotions can also be considered as units of analysis. International friendship is one of these approaches. This study covers the Türkiye-Iran relations between the years 1923-1938, which includes the periods of Atatürk and Reza Shah, within the context of the international friendship. The study claims that relations between Iran and Türkiye during this period can be evaluated within the scope of international friendship which is based on the relations between Atatürk and Reza Shah through archive documents. In this context, the study is built on two claims. The first is that international friendship can be used as a unit of analysis in international relations. The second is that Türkiye-Iran relations can be evaluated within the framework of friendship during the leadership of Atatürk and Reza Shah. The study will be based on archival documents. As it considers Türkiye-Iran relations from a new perspective, it claims to contribute to the literature.

Keywords:

International Relations, International Friendship, Türkiye -Iran Relations, Atatürk, Reza Pahlavi,

PDF

___

Akdevelioğlu, A. (2001). 1923-1939 yılları Türkiye-İran ilişkileri. İçinde Baskın Oran (Ed.), Türk dış politikası (s. 357-364). İletişim Yayınları.
Akgül, L. H. (2005). Rıza Han'ın (Rıza Şah Pehlevi) Türkiye ziyareti. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, (7), 1-42. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/9895
Anbarcıoğlu, M. (1983). Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve İran’da yapılan reformlar. A.Ü. DTCF Doğu Dilleri Dergisi, III/4’den Ayrıbasım, Ankara Üniversitesi Basımevi.
Atabaki, T. & Zürcher, E. J. (2004). Men of order: Authoritarian modernization under Atatürk and Reza Shah, I.B. Tauris.
Berenskoetter, F. & Van Hoef, Y. (2017). Friendship and foreign policy. Oxford Research Encyclopedia of Politics, 2017. https://doi.org/10.1093/acrefore/9780190228637.013.429
Berenskoetter, F. (2007). Friends, there are no friends? An intimate reframing of the international. Millennium: Journal of International Studies, 35(3), 647-676. https://doi.org/10.1177/03058298070350031501
Byman, D. L. & Pollack, K. M. (2001). Let us now praise great men: bringing the statesman back in, International Security, 25(4), 107-146. https://www.jstor.org/stable/3092135
Cumhurbaşkanlığı Arşivleri (CA), 01007770, 3, 617352, 8 Mart 1933.
Cumhurbaşkanlığı Arşivleri (CA), 01007818, 3, 607263, 13 Mart 1932.
Cumhurbaşkanlığı Arşivleri (CA), 01007888, 1, 584967, 22 Nisan 1930.
Cumhurbaşkanlığı Arşivleri (CA), 01008203, 3, 563058, 22 Nisan 1931.
Cumhurbaşkanlığı Arşivleri (CA), 01008233, 1, 563219, 11 Ağustos 1931.
Cumhurbaşkanlığı Arşivleri (CA), 01008233, 2, 563182. 9 Ağustos 1931.
Cumhurbaşkanlığı Arşivleri (CA), 01008292, 3, 588710, 18 Mart 1937.
Cumhurbaşkanlığı Arşivleri (CA), 01008420, 11, 614628, 28 Mayıs 1938.
Cumhurbaşkanlığı Arşivleri (CA), 01008483, 16, 564867, 11 Mart 1938.
Cumhurbaşkanlığı Arşivleri (CA), 01008483, 17, 564868, 9 Mart 1938.
Cumhurbaşkanlığı Arşivleri (CA), 01008547, 1, 568706, 16 Haziran 1936.
Cumhurbaşkanlığı Arşivleri (CA), 01008547, 2, 568706, 23 Mayıs 1936.
Çetinsaya, G. (1999). Atatürk dönemi Türkiye-İran ilişkileri 1926-1938, Avrasya Dosyası, 5(3), 148-175. https://www.academia.edu/40925524/Atat%C3%BCrk_D%C3%B6nemi_T%C3%BCrkiye_%C4%B0ran_%C4%B0li%C5%9Fkileri
Doyle, M. W. (1983). Kant, liberal legacies, and foreign affairs, Philosophy & Public Affairs, 12(3), 205-235. https://www.jstor.org/stable/2265298
Erdal, İ. (2012). Atatürk dönemi (1923–1938) Türk-İran ilişkileri ve Sadabad Paktı, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 34(34), 77-88. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/105843
Kara, P. (2010). Türkiye-İran ilişkileri (1923-1960) (Kayıt No. 279075) [Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
Levy, J. S. (1988). Domestic politics and war, The Journal of Interdisciplinary History, 18(4), 653-673. https://fas-polisci.rutgers.edu/levy/articles/1988%20Domestic%20Politics%20&%20War.pdf
Oberling, P. (1994). Atatürk ve Rıza Şah, Tarih İncelemeleri Dergisi, 12(1), 209-214. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/58395
Oelsner, A. & Koschut, S. (2016). A framework for the study of international friendship. İçinde Simon Koschut ve Andrea Oelsner (Ed.), Friendship and International Relations, (s. 3-31), Palgrave Macmillan.
Okur, M. (2004). Atatürk tarafından yabancı devlet başkanlarına verilen hediyeler, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (33-34), 79-88. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/20614
Özlük, E. (2016). Uluslararası ilişkilere duygusal bakış, Çizgi Kitabevi.
Rızai, B. (2021). Türkiye-İran bağlamında Atatürk ve Rıza Şah dönemi modernleşme süreci (Kayıt No. 678302) [Yüksek lisans tezi, Arel Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi.
Russett, B. M. (2009). Democracy, war and expansion through historical lenses, European Journal of International Relations, 15(1), 9-36. https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=1c11b42182c3888abdbfca20e59352ba68dc0490
Saray, M. (2006). Türkiye-İran ilişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi.
Schmitt, C. (2012). Siyasal kavramı, Metis Yayınları.
Tarazkoohi, H. S. & Jafarzadeh, M. (2012). Monasabet-i seyasi emniyet-i İran ve Torkeye der rastaye tebdil şoden-i be godret-i mentaqa-i, Faslnameye Modiriyet va pajoohoshaye defai daneshkedeh va pajooheshkedeye defai (dafoos), 12(71), 37-64. https://www.magiran.com/paper/1620090
Van Hoef, Y. & Oelsner, A. (2018). Friendship and positive peace: Conceptualising friendship in politics and international relations, Politics and Governance, 6(4), 115-124. DOI: https://doi.org/10.17645/pag.v6i4.1728
Van Hoef, Y. (2018). Interpreting affect between state leaders: assessing the political friendship between Winston S. Churchill and Franklin D. Roosevelt. İçinde Maéva Clément ve Eric Sangar (Ed.), Researching Emotions in International Relations: Methodological Perspectives on the Emotional Turn, (s. 51-73), Palgrave Macmillan.
Wendt, A. (1999). Social theory of international politics, Cambridge University Press.
Yıldırım, E. (2011). Türkiye ve İran ilişkileri, 1918-1960, Giza Yayınları.