İran Siyasal Kültüründe Şia: Devrimden Günümüze İran Siyasetinde Şiiliğin Etkisi

Bu çalışmanın amacı, Şii mezhep anlayışının İran’ın siyasal kültürü ve dolayısıyla İran’ın iç ve dış politika çizgisi üzerinde ne ölçüde belirleyici olduğunun tespit edilmesidir. Çalışma, İran Devrimi ile Şii mezhep anlayışının devletin yeniden yapılandırılması süreci ve dış politika yaklaşımının gelişimi üzerinde belirleyici olduğu kabulünden hareket etmektedir. Buradan hareketle çalışmanın temel argümanı, İran’ın devrimden sonra geçirmiş olduğu dönüşümün Şii anlayışı ekseninde geliştiği yönündedir. İran’da Safevi Devleti’nden itibaren kurumsallaşmaya başlayan Şii mezhep anlayışı, ülkenin sosyal, siyasi ve ekonomik gelişiminde başat rol oynamıştır. Şii mezhep anlayışı, Tütün Protestoları (1890) ve Meşrutiyet’in ilanı (1906) örneklerinde olduğu gibi sosyal ve siyasal olayların merkezinde yer almıştır. Tarihsel süreçte olduğu gibi Şiilik, devrimden sora da İran’ın siyasi yapısı üzerinde belirleyici değişkenlerden birisi olarak ortaya çıkmıştır. Devrimin ardından Pehlevi Hanedanlığı döneminde Fars sembolleri üzerinden gerçekleştirilen ulus kimliği inşasından vazgeçilerek, Şii ritüelleri ve sembolleri üzerinden devlet kimliği inşa edilmeye çalışılmıştır. Dolayısıyla, günümüzde İran’ın sosyal, kültürel, ekonomik ve politik yaşamının biçimlenmesinde Şii mezhep anlayışının son derece etkili olduğunu söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler:

İran, Şii Mezhebi, İran Devrimi, Siyasal Kültür, Velayet-i Fakih

Shia in Iranian Political Culture: The Impact of Shia on Iranian Politics From the Revolution to the Present

The aim of the study is to determine to what extent the understanding of the Shiite sect is determinant on Iran's political culture and therefore on Iran's domestic and foreign policy. The study is based on the assumption that the Iranian Revolution and the understanding of the Shiite sect are decisive on the restructuring of the state and the development of the foreign policy approach. From this point of view, the main argument of the study is that the transformation that Iran experienced after the revolution has developed on the axis of the Shiite understanding. The understanding of the Shiite sect, which started to be institutionalized in Iran since the Safavid State, played a leading role in the social, political and economic development of this country. The understanding of the Shiite sect has been at the center of social and political events such as the Tobacco Protests (1890) and the declaration of the Constitutional Monarchy (1906). As in the historical process, Shiism has emerged as one of the determining variables on Iran's political structure following the revolution. After the revolution, the national identity construction based on Persian symbols during the Pahlavi Dynasty was abandoned, and it was tried to be rebuilt on Shiite rituals and symbols. Therefore, it is possible to say that the understanding of the Shiite sect has been extremely influential in shaping the social, cultural, economic and political life of Iran today.

Keywords:

Iran, Iranian Revolution, Shia Sect, Political Culture, Velayat-i Faqih,

PDF

___

Abdo, G. (2013, 10 April). The new sectarianism: The Arab Uprisings and the rebirth of the Shia’a Sunni divide, Broking Institute Report 29, https://www.brookings. edu/research/the-new-sectarianism-the-arab-uprisings-and-the-rebirth-of-the-shia-sunni-divide/
Abrahamian, E. (1982). Iran between two revolutions. Princeton University Press.
Abrahamian, E. (2008). Modern İran tarihi. (D. Şendil, Çev.) Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Algar, H. (1998). Humeyni. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 18, 358-364, https://islamansiklopedisi.org.tr/humeyni
Arı, T. (2007). Geçmişten günümüze Ortadoğu: siyaset, savaş ve diplomasi. Alfa Yayınları.
Aykaç, B., & Durgun, Ş. (2012). Çağdaş siyasal sistemler. Binyıl Yayınevi.
Barzegar, K. (2018). The Shia factor in Iran’s foreign policy. Belfer Center for Science and International Affairs, http://www.isrjournals. com/en/iran-foreign-policy/813-the-shia-factor-in-irans-foreign-policy.html
Demirkılınç, S. (2017). Psikopolitik boyutuyla İran Devrimi. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 9(1), 22-43, https://77f7a456-9ef8-47cc-9061-43a46f90e667.filesusr.com/ugd/e0d7bd_0f7ce2d01bb94f9bb19829041d6f08a2.pdf
Farazmand, A. (1996). Religion and politics in contemporary Iran: Shia radicalism, revolution, and national character. International Journal on Group Rights, 3(3), 227-257, https://www.jstor.org/stable/24674471
Farsoun, K., & Mashayekhi, M. (1992). Iran: Political culture in the Islamic Republic. Routledge.
Hüseyin, A. (1988). İran’da devrim ve karşı devrim. (T. Cevdet, Çev.) Pınar Yayınları.
K. Farsoun, S. (2005). Introduction: Iran’s political culture Iran political culture in the Islamic Republic. İçinde, S. K.Farsoun, & M. Mashayekhi Iran political culture in the Islamic Republic (s. 1-20). Routledge.
Kadivar, M. A. (2017). The Ayatollahs and the Republic: The religious establishment in Iran and its interaction with the Islamic Republic. POMEPS Studies, 28, 6-9, https://bit.ly/2Rfej6q
Kayabalı, İ., & Arslanoğlu, C. (1990). Doğu problemi bir materyel ve kaynak araştırması (M.Ö. 1300 - M.S. 1989). Kendi Yayınları.
Kojoori-Saatchi, A. E. (2005). "The Culture of revolution: Revolutionary transformation in Iran" (2010). UNLV Theses, Dissertations, Professional Papers, and Capstones. 814, https://dx.doi.org/10.34917/2153789
Kramer, M. S. (1987). Sh’iism resistance and revolution. Westview Press.
Kurt, M. (2018). Safevi dönemi şiî ulema ve Velâyet-i Fakih’in ortaya çıkışını hazırlayan tarihsel süreç üzerine. İran Çalışmaları Dergi̇si, 2(1), 61-90, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/554719
Kurun, İ. (2017). İranian political system: “mullocracy”. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 15(1), 114-129, http://dx.doi.org/10.11611/yead.285351
Lambton, A. (1987). Qajar Persia. University of Texas Press.
Lapıdus, M. I. (2003). İslam toplumları tarihi. (Y. Aktay, Çev.) İletişim Yayınları.
Milan, M. (2005). Shi’ism and the state in the Constitution of the Islamic Republic of Iran. İçinde, S. K.Farsoun, & M. Mashayekhi Iran political culture in the Islamic Republic (s. 92-110). Routledge.
Moaddel, M. (1992). İran’da şii ulema ve devlet. İçinde, S. Üşür (Ed.) , İran Devrimi din anti emperyalizm ve sol (s. 151-198). Belge Yayınları.
Moghadam, M. V. (1994). Islamic populism, class and gender in post-revolutionary Iran. İçinde, J. Foran, A century of revolution: social movements in Iran (s. 189-222) University of Minnesota Press.
Osiewicz, P. (2019, Winter). Ideologizing and fundamentalism in Iranian foreign policy under the Hassan Rouhani presidency. European, Middle Eastern and Arican Affairs, 1(2), 109-121. https://www.airuniversity.af.edu/Portals/10/JEMEAA/Journals/Volume-01_Issue-2/JEMEAA_01_2_Osiewicz.pdf
Rahimi, B. (2009, January 29). Shi’a politics in Iran after 30 years of revolution: The Iranian Revolution at 30. The Middle East Institute. https://www.mei.edu/publications/shia-politics-iran-after-30-years-revolution
Safari, S. (1993). The Legitimation of the clergy’s right to rule in the Iranian Constitution of 1979. British Journal of Middle Eastern Studies, 20(1), 68-72, https://doi.org/10.1080/13530199308705571
Sarı, İ. (2015). 1979 devrimi sonrası İran’ın rejim paradigması ve dış politika yönelimleri. Turkish Journal of Middle Eastern Studies, 2(1), 95-135, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/159017
Shambayati, H. (2004). A Tale of two mayors: Courts and politics in Iran and Turkey. International Journal of Middle East Studies, 36(2), 253-275, https://doi.org/10.1017/S0020743804362057
Soltani, F., & Amiri, R. (2010). Foreign policy of Iran after Islamic Revolution. Journal of Politics and Law, 3(2), 199-206, https://doi.org/10.5539/jpl.v3n2p199
Taflıoğlu, S. (2012). İran İslam Cumhuriyeti’nde egemenlik ve meşrûiyet kaynağı ‘Velâyet-i Fakih’. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 68(3), 95-112, https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002288
Takeyh, R. (2009). Guardians of the Revolution: Iran and the world in the age of the ayatollahs. Oxford.
Uyar, M. (2000). Velayet-i Fakih’ in ortaya çıkışı ve değerlendirilmesi. Dini Araştırmalar, 2(6), 77-98, https://dergipark.org.tr/tr/pub/da/issue/4443/61221
Uyar, M. (2004). Şii Ulemanın otoritesinin temelleri. Kaknüs Yayınları.
Uzun, Ö. S. , & Ekşi, M. (2017). İran dış politikasında süreklilik ve değişim: Suriye analizi. ANKASAM| Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 1(3), 205-228, https://dergipark.org.tr/tr/pub/bader/issue/33344/371186
Varol, F. (2016). The politics of the ulama:Understading the influential role of the ulama in Iran. Milel ve Nihal, 13(2), 129-152, https://doi.org/10.17131/MILEL.284850
Zarif, M. J. (2014, May). What Iran really wants: Iranian foreign policy in the Rouhani Era. Foreign Affairs, 93(3), 49-54, https://www.jstor.org/stable/24483405
Zubaida, S. (2011). Sects in Islam. İçinde P. B. Clarke (Ed.), The Oxford Handbook of the Sociology of Religion. Oxford, https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199588961.013.0031