Nusaybin, Mor Yakup Kilisesi Kazılarında (2000-2016) Bulunan İnsan ve Hayvan Figürlü Sırlı Seramiklerin Değerlendirilmesi
Mor Yakup Kilisesi çevresinde 2000 ile 2016 yılları arasında aralıklı sürdürülen kazı çalışmalarından farklı dönemlere ait çok sayıda eser elde edilmiştir. Söz konusu kazı çalışmalarında, çeşitli seramikler de bulunmuştur. Bu makalede Mor Yakup Kilisesi kazılarında bulunan seramik çeşitliliği arasında ilgi çekici olan, insan ve fantastik figürlü sırlı seramikler değerlendirilmektedir.
Mardin İli’nin Nusaybin İlçesi’ndeki Mor Yakup Kilise kazılarından elde edilen eserler arasında önemli bir buluntu grubunu oluşturan sırlı seramikler, Mardin Müzesi’nde korunmaktadır. Söz konusu seramikler, birkaç kazı raporu dışında, akademik bir çalışmaya konu olmamıştır. Bölgenin tarihi ve kültürü için önemli olduğu düşünülen eserlerin açığa çıkarılması ve bilim dünyasına tanıtılması önem arz etmektedir. Pişmiş toprak eserlerin tarih öncesinden günümüze kadar gelebilmesi, dönemleri daha anlaşılır yorumlayabilmek için somut veriler oluşturmaktadır. Seramik yüzeyine yapılan desenler, üretildikleri dönemler hakkında ipuçları vermektedir. Bu bilgiler ışığında, süsleme programı açısından bakıldığında nadir oluşu ile dikkat çeken Mor Yakup Kilisesi figürlü sırlı seramikler, 12-13. yüzyıl seramik örneklerinde görülen üslup ve teknik anlayışını sergilemektedir. İncelenen yedi eserde, kiremit rengi hamur üzerine krem astar uygulandıktan sonra champleve ve sgraffito tekniğinde figüratif motiflerin işlendiği ve son olarak yeşil, kahverengi ve şeffaf sırla bezendiği anlaşılmaktadır.
Anahtar Kelimeler:
Nusaybin, Mor Yakup Kilisesi, Orta Çağ, Figürlü Sırlı Seramikler
Evaluation of Glazed Ceramics with Human and Animal Figures Unearthed in the Mor Yakup Church Excavations in Nusaybin (2000-2016)
A large number of artifacts belonging to different periods were obtained from the excavations carried out intermittently between 2000 and 2016 around the Mor Yakup Church. The various ceramics were also found during the excavations in question. In this article, the patterns of glazed ceramics with human and fantastic figures, which are interesting among the variety of ceramics found in the Mor Yakup Church excavations, are evaluated.
Glazed ceramics, which constitute an important group of findings among the artifacts obtained from the Mor Yakup Church excavations in the Nusaybin District of Mardin Province, are preserved in the Mardin Museum. The mentioned ceramics have not been dealt with in an academic study, but a few excavation reports. It is important to reveal the works that are thought to be important for the history and culture of the region and to introduce them to the scientific world. The fact that the terracotta artifacts can survive from prehistory to the present constitutes concrete data for a more comprehensible interpretation of the periods. The patterns made on the ceramic surface offer clues about the production period of the ceramic. In the light of this information, the glazed ceramics with figures of the Mor Yakup Church, which attract attention with their rarity in terms of ornamentation program, display the style and technical understanding seen in the ceramic samples of the 12th-13th century. It is understood that in the seven works examined, figurative motifs were processed in champleve and sgraffito techniques after cream slip was applied on brick-colored paste and finally they were decorated with green, brown and transparent glaze.
Keywords:
Nusaybin, Mor Yakup Church, Middle Ages, Glazed Ceramics with Figures.,
___
- Acar, A., & Erdem, Ç., (2022). Nusaybin Mor Yakup Kilisesi İskelet Popülasyonunun Antropolojik Açıdan Değerlendirilmesi. Nusaybin, Siyaset-Kültür-Ekonomi. (Ed. Selçuklu A.- Gemi, A.) Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları. s.127-138.
- Acara Eser, M. (2020). Divriği Kale Kazısı Sırlı Seramik Buluntuları: İlk Sonuçlar ve Yerel Üretim İzler. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. C.37, S.1. s.136-153.
- Adday, Ş. (2006). Nusaybin Akademisi. (Çev. Nesim Doru), İstanbul: Yaba Yayınları.
- Akyüz, G. (1998). Nusaybin’deki Mor Yakup Kilisesi ve Nusaybin Okulu. Mardin: Resim Matbaacılık.
- Alper, B. ve Alper, M. (2015). Diyarbakır Savunma Sistemi Mimarisi. Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı. (Ed. Soyukaya, N.). Diyarbakır: Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi. s.61-81.
- Aslanapa, O. (1962). Diyarbakır Sarayı Kazısı İlk Rapor. TAD, XI/12, 10-18.
- Aslanapa, O. (1965). Anadolu’da Türk Çini ve Keramik Sanatı. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Avissar, M. ve Stern, E. J. (2005). Pottery of The Crusader, Ayyubid, And Mamluk Periods in Israel., Jerusalem: The Israel Antiquities Authority.
- Aydın, S. Emiroğlu, K. Özel, O. ve Ünsal, S. (2000). Mardin Aşiret- Cemaat- Devlet. İstanbul: Tarih Vakfı. Aytaç, G. (2010). Elazığ Arkeolojisi ve Etnografya Müzesinde’ ki Artuklu-Selçuklu Sırlı Seramikleri. NEWWSA, e-Journal of New World Sciences Academy. Volume:5, Number:4, s.506-524.
- Baş, G. (2012). Bitlis Kalesi Kazısı Sırlı Seramikleri 2004-2012. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
- Bulut, L. (2000). Samsat Ortaçağ Seramikleri (Lüster ve Sıraltılar). İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. No. 108, s.46-7.
- Çeken, M. (2007). Hasankeyf Kazısı Seramik Fırınları, Atölyeleri ve Seramikleri. Anadolu’ da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. (Ed. Öney, G. ve Çobanlı Z.). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. s.245-261.
- Düzgün, S. (2022). Artuklu Mimarisinde Figürlü Süslemeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Erdem, B. (2022). İki Dünya Arasında El Değiştiren Şehir: Nusaybin ve 363 Barışı, Nusaybin Siyaset-Kültür-Ekonomi, Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
- Erdoğan, N. (2014). Mezopotamya’nın Bilge Şehri Mardin’i Aydınlatan Sürekli Definesi. Mardin: Mardin Müzesi Yayınları.
- Erdoğan, N. ve Tekin, Ş. (2013). Kültür İnanç̧ Parkı Projesi Mor Yakup Kilisesi Kazısı. 22. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları. Adana: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları. s.1-20.
- Erkanal, H. (2000). Mardin Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları. GAP Bölgesi’nde Kültür Varlıklarının Korunması, Yaşatılması ve Tanıtılması Sempozyumu. Ankara: GAP Yayınları Kültür Dizisi 3. (01-05 Haziran 1998, Şanlıurfa). T.C. Kültür Bakanlığı. 16-34.
- Fındık Özkul, N. (2013). Artuklu-Eyyubi Dönemlerinde Hasankeyf'te Seramik Atölyeleri ve Üretimleri. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Numara 2, Aralık, s. 43-59.
- Fındık Özkul, N. (2008). Hasankeyf Seramikleri (2004-2006). Ankara: Çardaş Yayınevi.
- Fındık Özkul, N. (2021) Ortaçağ Anadolu’sunda Misis Seramikleri Üzerinde İnsan Figürleri (Ed. Kontogiannis, N.D, Böhlendorf-Arslan, B. ve Yenişehirlioğlu, F.). ANAMED, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, s.215-232.
- George, A. (2012), Orality, Writing and the Image in the Maqamat: Arabic Illustrated Books in Context. Art History, 35, s. 10-37.
- Honigmann, E.-Bosworth, C.E. (1993). “Nisibis”, Encyclopedia of Islam, Vol. VII, Leiden-New York: E.J. Brill, s. 983-984.
- Karamağaralı, N. (2007). Ahlat Sırlı Seramikleri. Anadolu’ da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. (Ed. Öney, G. ve Çobanlı Z.). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. s.133-153.
- Karamağaralı, Yörükan, B. (1982). “Ahlat Seramik Ekolü”, A.Ü.İlahiyat Fakültesi İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi. S.5, Ankara: Ankara Üniversitesi, s.391-462.
- Keser, K. E. ve Erdoğan, N. (2013). The Katedral Complex at Nisibis. Anatolian Studies. Cilt. 63, s.137-154. Kılıç, T. (2009). Nusaybin’in Fiziki Coğrafya Özellikleri. (Ed. K.Z Taş.). Ankara: Geçmişten Günümüze Nusaybin Sempozyum Bildirileri. s.391-402.
- Kodaş, E. vd. (2022). Mor Yakup Kazılarında Bulunan Geç Neolitik Döneme Ait Çanak Çömlek Buluntuları. Nusaybin, Siyaset-Kültür-Ekonomi. (Ed. Selçuklu A. – Gemi, A.) Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları. s.2-18.
- Kütük, A. (2018). Nisibis (Nusaybin) Kadim Bir Şehrin Hikayesi. İstanbul: Divan Kitap.
- Nouri, N. ve Hosseyni Hashem, S. (2018). “Explorıng Symbolıc Anımal Motıfs Of Egyptıan Fatımıd Lüsterware Pottery And Pottery Products Of The Mıddle Ages In Iran”. TÜBA-AR, S.23, s.213-223.
- Ölçer, S. (2009). Harran Kazısında Ortaya Çıkarılan (2014-2017) İslami Dönem Seramiklerinin Ön Değerlendirilmesi. (Ed. Önal, M., Mutlu, İ.S. ve Mutlu, S.). Harran ve Çevresi Arkeoloji. Şanlıurfa: Şurkav Yayınları, s.419-436.
- Önder, M. (1968). “Kubad-Abad Sarayı Harpi ve Simurg’ları”, Türk Etnoğrafya Dergisi. X. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, s.5-17.
- Öney, G. (1983). “Bir Grup Selçuklu Seramiğinde İnsan Tasviri”, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi. 2 (2), s.86-105.
- Öney, G. (2002). Rakka Seramikleri ile Anadolu Selçuklu Seramiklerinin ve Saray Çinilerinin İlişkisi. XIV. Türk Tarih Kongresi. C.I, Ankara: Ayrıbasım, s.479-484.
- Öney, G. (2016). “Büyük Selçuklu Seramik Sanatında Resim Programı ve Gelişen Figür Üslubu”. Sanat Tarihi Dergisi. Ege Üniversitesi. C. 13, S.1, s.61-82.
- Öztaşkın, M. (2021). Bizans’tan Osmanlı Dönemine Aphrodisias’taki Sırlı Malların Üretimi ve Kimlikleri, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Topraklarında Kültürel Üretim Aracı Olarak Sırlı Kaplar. (Ed. Kontogiannis, N.D, Böhlendorf-Arslan, B. ve Yenişehirlioğlu, F.). ANAMED, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, s. 115-131.
- Shaddoud, I. (2014). Céramiques Des Forteresses Croisées, İsmaéliennes, Ayyoubides Et Mameloukes De Syrie Du Nord. Aix-Marseille Université: Yayımlanmamış Doktora Tezi.
- Soyukaya, N. (2003). Mor Yakup Kilisesi 2000-2002 Yılı Çalışmaları Raporu. Mardin Müzesi Arşivi. (Yayımlanmamış Kazı Raporu).
- Soyukaya, N. (2004). Mor Yakup Kilisesi 2002 Yılı Çalışmaları Raporu. Mardin Müzesi Arşivi. (Yayımlanmamış kazı raporu).
- Soyukaya, N. ve Aydın, Y. (2006). Mor Yakup Kilisesi 2005 Yılı Çalışmaları Raporu. Mardin Müzesi Arşivi. (Yayımlanmamış Kazı Raporu).
- Tekin, Ş., (2009). Mor Yakup Kilisesi 2007-2008 Yılı Çalışmaları Raporu. Mardin Müzesi Arşivi. (Yayımlanmamış Kazı Raporu).
- Yıldırım, Ş. (2020). Side Müzesi’nden Champleve Tekniğinde Bezenmiş Erken Bizans Dönemi Levhaları. Olba XXVII. (Ed. Durugönül, S., Durukan, M., Brands, G. ve Kaplan, D.). Mersin: Mersin Üniversitesi Kılıkıa Arkeolojisini Araştırma Merkezi. s.440-441.
- Yılmazyaşar, H. Karasu, Emre Y. ve Fındık Özkul, N. (2023). Bizans’tan Osmanlı’ya: Karacahisar Kalesi Seramikleri (2019-2022). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2020
- Yayıncı: Mardin Artuklu Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Özlem KARAKAYA BİLEN, Necla KAPLAN
Şer’iye Sicillerine Göre On Dokuzuncu Yüzyılın İkinci Yarısında Mardin Kent Mimarisi
Yok Olmaya Yüz Tutmuş Bir Kültür Mekânı: Dereiçi (Kılıt) Köyü Örneği
Mardin Eski Köşk Sineması Restitüsyon Önerisi
Lale KARATAŞ, Aydın ALPTEKİN, Murat YAKAR