Ali BAŞARAN

Rusya İmparatorluğunun Osmanlı Kürtleri’ne Yönelik Dış Politikası ile KürdolojininEtkileşimi

Araştırmanın amacı Rusya İmparatorluğunun Kürtlere yönelik politikası ile Rusya İmparatorluğunda Kürdolojinin seyri arasında etkileşim olup olmadığını belirlemektir. Hasım devletlerin din, mezhep, kavim, kabile, bölge farklılıklarını öne çıkardığı, bu farklılıkların vurgulandığı kabul edilmektedir. Hasım devlette siyasi muhalefetin oluşturulması için bilgili ve muhalefetin dilini konuşan yetenekli kişiler gereklidir. Bu amaçla gizli ya da açıktan istihbarat, bilgi üretimi ve yayını için müesseseler kurulur. Siyasi muhalefet için farklıkların oluşturulması ya da öne çıkarılmasında Kürdolojinin rolü saptanabilir. Bu makalede Rusya İmparatorluğunda (Rİ) Kürtlere ilişkin bilgilerin toplanması, eserlerin oluşumuna Rİ politikalarının tesiri değerlendirilmiştir. Buaçıdan Rİ dönemindeki Kürdologlar ve eserlerine bakılmıştır. Rusya Devlet Kütüphanesinde başlığında Kürtler olan eserler yıllara ve türlerine, dillerine, eserleri hazırlayanların mensubiyetlerine göre yorumlanmıştır. Sonuç olarak Rİ‘de Kürdolojinin Rİ politikaları ile etkileşim içinde olduğu görülmüştür.

Interaction of Kurdology with the Russian Empire’s Foreign Policy Towards the Ottoman Kurds

The aim of the present research is to determine whether or not there was interaction betweenthe Russian Empire‘s policy towards Kurds and the course of Kurdology in the RussianEmpire. It is accepted that discrepancies within adversarial nation-states are highlightedthrough differences in religion, sect, tribe, and region. Therefore, those of the knowledgeableand able, who for example speak the language of the majority nation, are called upon to createa political opposition in a rival state. For this purpose, institutions were established forconfidential or open intelligence, production, and publication of information. And, the role ofKurdology in creating or highlighting differences regarding actualization of politicalopposition can be determined. The present article analyzes the collection of information aboutKurds in the Russian Empire/RE and the effect of the Russian Empire‘s policies on theirformulation. From this point of view, the works in the Russian State Library with a titlecontaining the word ―Kurds‖ are interpreted according to year, type, and languages, takinginto consideration the persons involved in their preparation. The resultant conclusion is thatKurdology in the Russian Empire is seen to have interacted with the policies of the RussianEmpire.

PDF

___

Abak, T. (2010). «Kurdskiy vopros» i rossiya: istoricheskiye istoki i realii rebezha XIX – XX Vv. Rossiyskiye i Slavyanskiye Issledovaniya, 5, 57–63.
Abak, T. (2011). Rus arşiv belgelerinde Bitlis isyanı (1914). Toplumsal Tarih, 208, 2–11.
Abak, T. (2014). Kurdskaya shkola v Khoye: (k istorii Kurdsko - Russkikh svyazey v nachale XX V.). Vestn. Mosk. Un-Ta. Ser. 13. Vostokovedeniye, 2, 43–50.
Abak, T. (2018). Osmanlı-Rus ilişkilerinde Kürt sorunu üzerine genel bir değerlendirme (1908-1914). Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 27, 3–22.
Alekseyev, M.N. (1998). Voyennaya razvedka Rossii ot Ryurika do Nikolaya II (v 2-kh Knigakh). Russkaya razvedka, Moskva: Yevraziya+
Ayna, B. (2018). Rusların Kürt aşiretleriyle ilişkilerinde Abdürrezzak Bedirhan‘ın faaliyetleri (1906-1915). Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 137–53.
Başaran, A. (2020). Boris Yeltsin‘in başkanlığı döneminde bilim, yükseköğrenim ve Rusya Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü Türkiye birimi, 1992-2000. Avrasya İncelemeleri Dergisi 9(2), 141–70.
Beltekin, N. (2020). Kolonize edilmiş bir alanı araştırmak: Alman oryantalist çalışmalarında Zazalar. E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 13(3), 559–74.
Biçer, B. (2017). Kürtlerde iç savaş. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 6, 95–122.
Bruinessen, M. Van (2012). Kürdolojinin bahçesinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
Çaycıoğlu, S. O. (2018). Rusya’nın Kafkasya siyaseti: General Paskeviç’in başkomutanlığı dönemi (1827-1831) (Yayınlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Çem, M. (2021, 27 Ocak). Kırmancca (Zazaca) konuşan Kürtler ve 20. yüzyıl Kürt direnişlerinde rolleri. Erişim adresi: https://archive.org/details/MunzurCemKirmanccaZazacaKonusanKurtlerVe20.YuzyilKurtDireniserindeRolleri
Çiydem E. ve Yavuz Özdemir (2017). ―Osmanlı Coğrafyasında İlk Devrimci Örgüt: Philiki Eterya,‖ Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), 24–45.
Demirtaş, M. (2018). 1914 tarihli Bitlis isyanının Osmanlı arşiv belgelerindeki yansımalarıcezalar, mükâfatlar. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 432–92.
Doğan, C. (2010). Cizre ve Bohtan Emiri Bedirhan Bey (1802-1869) (Yayınlanmamış doktora tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi.
Duman, Ö. (2017). Rusya‘nın Karadeniz‘e yönelik ‗Rum-Ermeni İttihadı‘ projesi (1916- 1917). M. Okur ve diğerleri (Yay. haz.). I. Dünya Savaşı’nda Karadeniz ve Kafkasya Askerî, Siyasî ve Sosyal Gelişmeler içinde (s.351–69). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları.
Eroğlu, E. (2003). ―Türkiye Cumhuriyetinin ilânı‖, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 16, 7- 26.
Göyünç, N. (1999). Osmanlı‘nın 700. kuruluş yıldönümünü anarken. İslâm Araştırmaları Dergisi, 3, 1–7.
Kayıran, M. (2019). Milliyetçilik akımının Balkanlar‘daki gayrimüslim unsurlar üzerindeki etkisi (1789–1875). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, 5, 71–97.
Koyuncu, A. (2004). Osmanlı kimliği üzerine bazı araştırmalar. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1, 203–12.
Kurat, A. N. (2020). Rusya tarihi baştanlıçtan 1917’ye kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kurtcephe, İ. ve Akgül, S. (1995). Rusya‘nın birinci dünya savaşı öncesinde Kürt aşiretleri üzerindeki faaliyetleri. Osmanlı Tarihi Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi Dergisi OTAM, 6, 249-256.
Lazarev, M. S. (1991). İran ve genç Türkler devriminden sonra Kürt hareketinin gelişmesi (S. Balkan, Çev.), Yeni ve yakın çağda Kürt hareketi, (s. 76–118) içinde, Balinge-İsveç: Jina Nû Yayınları.
Likhutin, M. (1863). Russkiye v Aziatskoy Turtsii v 1854 i 1855 godakh iz zapisok o voyennykh deystviyakh erivanskogo otryada. SPb.
Mosaki, N. Z. (2018). Politika Rossii v otnoshenii kurdskikh plemon na granitse s Osmanskoy imperiyey vo vremya Krymskoy voyny. Rossiyskaya Istoriya, 3, 159–70.
Mosaki, N.Z. (2001). Kurdistan: k istorii formirovaniya geopoliticheskikh interesov. Institut Izucheniya Izrailya I Blizhnego Vostoka Vostokovednyy Sbornik Vypusk Vtoroy, Vladimir Aleksandrovich Isayev, Aleksandr Oskarovich Filonik, Mikhail Isaakovich Shtempel', (Ed.), 254–75. Institut izucheniya Izrailya i Blizhnego Vostoka.
Mosaki N. Z. ve D. Pirbari. (2018). «Nachal'nik nashikh kurtin». Pervyy general russkoy imperatorskoy armii kurdskogo proiskhozhdeniya – Dzhafar-aga, Dialog so vremenem, 63, 234-247.
Necefoğlu, H. (2014). XIX. yüzyılda Rusların Osmanlı Kürt aşiretlerine yönelik faaliyetleri. O. Kılıç (Ed.), Tarihte Kürtler ve Türkler sempozyumu, (s. 196–208) içinde. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Öğün, T. (2010). Cizreli İzzeddin Şir Bey ve isyanı, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
Özdemir, B. ve Arslan A. A. (2018). Rusya‘nın Kürdoloji çalışmaları (1787-1947). İnsan ve İnsan Dergisi, 17, 194–213.
Popova, I. F., V. V. Naumkin, Ye. I. Vasil'yeva, Z. A. Yusupova, L. M. Ravandi-Fadai, S. I. Ivanov, K. V. Vertyayev (Ed.). (2014). Zemlya legend kurdskaya kul'tura glazami rossiyskikh issledovateley, Sankt-Peterburg: Izdatel'skaya gruppa «Arbor».
Popova, I. F. (2018). Rossiyskiye issledovateli pionery kurdovedeniya, Kurdy. Legenda Vostoka, V. V. Naumkin, I. F. Popova. (Ed.), 375-384. Moskva: Izdatel'skaya gruppa «Arbor».
Serbestoğlu, İ. (2011). Zorunlu bir modernleşme örneği olarak Osmanlı tabiiyet kanunu. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 29, 193–214.
Sonyel, S. R. (1997) Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemi ve Türkiye'yi bölme çabaları (1908-1918). Belleten, 61, 231, 387-428.
Sözeri, F. (2020a). Bir Rus diplomatın gözünden Kürtler. Kürt Tarihi, 39, 36–45.
Sözeri, (2020b) (2020, 6 Haziran). Sözeri: Kürtler Sovyetler Birliği‘nde ulusal hakları için mücadele etti. https://www.kurdistan24.net Erişim tarihi: 26 Ocak 2021 Erişim adresi: https://www.kurdistan24.net/tr/story/55698-K24-ÖZEL---Sözeri:-Kürtler-SovyetlerBirliği‘nde-ulusal-hakları-için-mücadele-etti
Şahin, H. (1999). Kırım Savaşı (1853-1856) sırasında Rusların Doğu Anadolu‘daki aşiretleri elde etme gayretleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 11, 217–24.
Şen, S. (2011). Kadim halkların ortak yapımı: Zarê. Toplum ve Kuram, 5, 209-212.
Togan, A. Z. V. (1985). Tarihte Usûl. İstanbul: Enderun Yayınları.
Ünal, F. (2008). Rusların Kürt aşiretlerini Osmanlı devleti‘ne karşı kullanma çabaları. Karadeniz Araştırmaları, 5, 17, 133–57.
Vertyayev, K. V. ve L. M. (2018). Ravandi-Fadai Kurdy ikurdistan v doneseniyakh russkikh diplomatov i voyennykh (1732–1917). Kurdy. Legenda Vostoka, V. V. Naumkin, I. F. Popova. (Ed.), 385-409. Moskva: Izdatel'skaya gruppa «Arbor».
Yüksel, M. (2008). I. dünya savaşı‘nda Erzurum‘un ilk işgal günleri. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 37, 259–87.