Avdo KARATAŞ

Bir-Bavık Tipi Aile Organizasyonu

Kürtler üzerine geleneksel sosyal yapılar konusunda yapılan çalışmalardaaşiret hemen her zaman ana yapı olarak incelenir. Bununla birlikte aşiretinKürtler arasında nasıl ortaya çıktığı belli değildir. Aşiret, aile ile başlayıpsoy yapısı üzerinden şekillenen ve onu aşan oluşumlara kadar giden biryapılar silsilesi şeklinde incelenir. Aile (mal), Kürt toplumunun en önemli sosyalkurumudur ve topluma biçim veren ataerkillik, sülale-ideolojisi gibi yapıları üreten veyeniden üreten yegane mercidir. Bu yüzden aile, aynı zamanda geleneksel sosyal yapıyabiçim veren ana dinamiktir. Fakat Kürt sosyal yapısı içinde, aşiretin aileden başlayankatmanlarına bakıldığında “mal, bavik, tîre ve hoz” olarak isimlendirilen katmanlarınisimlendirilmeleri Kürtçe, aşîret yapısında bunları takip eden katmanlar olan “sülale,qabile, taifa ve aşîret” aşamalarının isimleri Kürtçe değildir. Bu da orjininde Kürtgeleneksel sosyal yapısının aslında sülaleye kadar olduğu, bundan sonraki yapıların, kibunlar genelde siyasi birliklerdir, Kürt geleneksel sosyal yapısına sonradaneklemlendiğini düşündürmektedir. Bu durumu destekleyici bir yapı, Kürtlerin göçettikleri yerlerde ailenin, kök grup, sülale ve aşiretten bağımsız olarak, kendini soyyapılanması içinde yeniden üretebilecegine ilişkin gözlemler yapılmıştır. Batı Türkiye´yegöç eden Kürtlerin yeni yerleşim yerlerinde ailelerini yeniden konumlandırırken HintAilesi Modeline benzeyen bir yapıyı sergiledikleri gözlemlenmiştir. Bu yapıya bir-bavikadı verilmiş ve bu çalışmada açıklanmaya çalışılmıştır. Bu çalışma, Kürt ailesinin “mal,bavik, tîre ve hoz” şeklinde geleneksel olarak örgütlenebileceğini ve bunun üstündekiyapılara (sülale, qabile, taifa, aşiret) girişip girişmeyeceğini, içinde yaşanılan sosyopolitik durumun belirleyebileceğini ve bu yüzden yabancı dillerdeki Stamm veya Tribugibi kavramların Kürtler için kullanılan aşireti değil, hoz´u tanımlayabileceğini iddiaetmektedir.

A Family Organization of Bir-Bavik Type

The aşiret (tribe, clan) is usually examined as the main structure in studies on Kurds on traditional social structures. However, it is not known how the tribe arised among the Kurds. The aşiret is examined as a series of structures starting from the family and shaped on the lineage. The family is the most important social competent authority of Kurdish society and is the only one which generation and regeneration constructions such as patriarchy and lineage-ideology. Therefore, the family is the main dynamic that forms the traditional social structure at the same time. However, when the names of the layers of tribal starting from family are examined, it is revealed that the layers of "mal, bavik, tire and hoz" are in Kurdish, and the following "sülale, qabile, taifa and aşiret" are not. This suggests that the Kurdish traditional social structure was originally up to the dynasty, and that subsequent structures (which are usually political associations) were later added to the Kurdish traditional social structure. Observations of family’s self-regeneration in lineage settlement independently of basis group, dynasty and tribe are an important factor supporting this situation in places Kurds migrate. Kurds who migrated to western Turkey, showed a model of like an Indian family structure when they reposition their families in new settlements. This structure was called "bir-bavik" and tried to be explained in this study.This study shows that the Kurdish family can be organized traditionally as "mal, bavik, tire and hoz" and transformation into superstructure (qabile, taife, aşiret) depends on the socio-political situation found in and so the concepts like Stamm (germ.) or Tribu (eng. and fran.) in foreign languages claims that define “hoz” rather than the tribe used within the Kurds.

PDF

___

II. Ulusal Sosyoloji Kongresi (1997): Toplum ve Göç, Sosyoloji Derneği Yay. Ankara
AİLE YAZILARI 1 (1991): T.C. Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Bilim serisi 5/1, Ankara 1991
Balaman, Doç. Dr. Ali Rıza (1982): Evlilik Akrabalık Türleri. Sosyo Antropolojik Yaklaşımla: Karınca Mat. İzmir 1982
Barth, Frederick(2001): Kürtlerde Toplumsal Örgütlenme İlkeleri.Avesta Yayınları İstanbul
BARTH, Fredrik (2001): Etnik Gruplar ve Sinirlari. Baglam Yay. Istanbul
Bayrak, Mehmet (1993): Kürtler ve Ulusal Demokratik Mücadeleleri ÜstüneGizli BelgelerAraştırmalar-Notlar, Özge Yayınları, Ankara.
Beşikçi, İsmail (1977): Bilim Yöntemi Türkiye Uygulaması I. KürtlerinMecburi İskânı, Komal Yayınları, Istanbul
Boran, Behice (1999): Kırsal Alanda Toplumsal Değişme: İki Öncü Çalışma. 75. Yılda Köylerden Şehirlere. Bilanço 98 Tarih Vakfı Yayınları , İstanbul 1999
Engels, Friedrich (2000): Ailenin, Özel Mülkiyetin Ve Devletin Kökeni. Sol Yay., Ankara.
Erdentuğ, Aygen (1985): Çeşitli İnsan Topluluklarında Aile Tipleri. AÜ. DTCF Antropoloji Dergisi. S. 12
Heckmann, Friedrich (1992): Ethnische Minderheiten, Volk und Nation. Soziologie interethnischer Beziehungen, Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart.
Heinz, Marco (1993): Ethnizität und ethnische Identität. Eine Begriffsgeschichte. Holos Verlag, Bonn.
Hennings, Lars (1995): Familien- und Gemeinschaftsformen am Übergang zur Moderne. Ducker & Humblot, Berlin.
Karataş, Avdo (2004): Göç Üzerine Bir Çalışma – Röportaj. Bîrnebûn, BIHARA 2004
Karatas, Avdo (2018): Di Nav Kurdên Diyasporayê De Kêşeya Navnewşî: Mînaka Elmanya. International Journal of Kurdish Studies 4 (1), 155-175.
Mcdowall, David (2004): Modern Kürt Tarihi. Doruk Yay. Ankara.
Mühlmann, Wilhelm E. (1964): Rassen, Ethnien, Kulturen. Moderne Ethnologie. Neuwind Berlin
Kohl, Karl-Heinz (1993): Ethnologie - die Wissenschaft vom kulturell Fremden. Eine Einführung. München: C. H. Beck.
Müller, Ernst Wilhelm (1987): „Der Begriff ´Volk´ in der Ethnologie“. Abschiedvorlesung gehalten am 15. Dezember 1986. Institut für Ethnologie und Afrika-Studien Johannes Gutenberg-Universität, Mainz.
Rudolph, Wolfgang (1959): „Einige hypothetische Ausführungen zur Kultur der Kurden“. Sociologus 9, 1959 (Heft 9/10 1959/1960) s. 150-162.
Van Bruinessen, Martin (2003): Aga, şeyh ve Devlet. Iletişim Yay. Ankara.
Van Bruinessen, Martin (2003a): "Innerkurdische Herrschaftsverhältnisse: Stämme und religiöse Brüderschaften". epd-Dokumentation (Evangelischer Pressedienst, ISSN 0935-5111), 7/2003, pp. 9-14
Weber, Max (1972): Wirtschaft und Gesellschaft. Tübingen
Wimmer, Andreas (1995): „Stämme für den Staat. Tribale Politik und die kurdische Nationalbewegung im Irak“. Kölner Zeitschrift für Soziologie und Sozialpsychologie 47. Jahrgang 1995. S. 95-113.
White, Jenny B. (1999): Para İle Akrabalık: Kentsel Türkiye'de Kadın Emeği: İletişim Yay. İstanbul.
White, Paul J (2012): Ilkel isyancılar mı? Devrimci modernleştiriciler mi? Türkiye´de Kürt Ulusal Hareketi. Wesanxaneyî Vateyî, Istanbul.
Wicker, H.R (2005): Leitfaden für die Einführungsvorlesung in Sozialanthropologie. http://docplayer.org/1188460-Leitfaden-fuer-die-einfuehrungsvorlesung-insozialanthropologie.html
Yalçın – Heckmann, Lale (2002): Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık İlişkileri (Tribe and Kinship among the Kurds). İletişim Yay. Istanbul.