Dini İnançlar Zaviyesinden Kırgızların Dünü-Bugünü ve Kırgız Gençlerinin İnançlara Karşı Olan Tutumları

En eski Türk boylarından biri de bağımsız bir devlet kurma imkânına ulaşmış, Kırgız Toplumu’dur. Genelde, Orta Asya Türk boylarının ve özelde ise Kırgız Toplumu’nun inançlarına dair süreçleri, İslamlaşma öncesi, İslamlaşma sonrası, Ruslar Dönemi ve 1991 bağımsızlık sonrası olmak üzere 4 ana devrede değerlendirilebilir. Kırgızlar, İslam öncesi Şamanizm’le irtibatlı, eski Türk dininin özünü oluşturan Atalar Kültü, Gök Tanrı Kültü ve Yer-Su Kültler ’ine inanıyorlardı. 8-13. asırlar arasında Türk boylarının çoğunluğu, Müslümanlaşma süreçlerini büyük oranda tamamlarken, Kırgızlarda bu durum, göçebe hayat tarzından ve başka sebeplerden dolayı 16-17. asra sarkmıştır. Kırgız’lar, kısmen Çarlık döneminin ve büyük oranda da Sovyet idaresinin zulümlerine maruz kaldılar ve inanç hürriyetinden mahrum bırakıldılar. Bu zulümler arasında; Ateizm propagandasıyla Müslümanlara karşı, dinsizleştirme siyasetinin güdülmesi, camilerin Ateizmi yayan müzelere çevrilmesi, camilerin sürekli azaltılması, okullara ateizm derslerinin konulması, din adamlarının mallarının müsadere edilip, aileleriyle sürgüne gönderilmesi sayılabilir. Kırgızlar, 1991 bağımsızlık sonrasında, diğer alanlarda olduğu gibi, inanç hürriyeti sahasında da birçok kazanımlar elde etmiştir. Şu an, Kırgız Toplumu’nun geneli, laikliğe mütenasip olarak, devletin kanunları muvacehesinde, geleneksel Maturidi-Hanefi anlayışıyla yollarına devam etmektedir. Ancak, Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin genelinde olduğu gibi, misyonerlik faaliyetleri ve Selefi akımların yönlendirmesiyle, gençlerin de içinde olduğu Kırgız Toplumu’nun, geleneksel din anlayışları darbe yemekte, bu da dini sahada birçok problemi doğurmaktadır. Kırgız gençleri de bu misyonerlik çalışmaları ve radikal dini akımların yıkıcı tesirinden etkilenirken, seküler yaşam ’da gençlerin moral değerler açısından istenilen şekilde yetişmesinde büyük bir handikap oluşturmaktadır. Çalışmada, Kırgız gençlerinin, dinle alakalı konulara son derece ilgi gösterdikleri ve doğru dini, doğru şekilde tahsil için gayret ettikleri ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, Kırgız devleti de gençlerinin dini ihtiyaçlarını, dini kıstaslara ve bilimselliğe uygun olarak öğretmek durumundadır.

Anahtar Kelimeler:

Kırgızistan, Dini Yapılar, Kırgızistan'da İslam, Misyonerler, Kırgız gençleri

Past-Present of Kyrgyz from Religious Beliefs and Attitudes of Kyrgyz Youth to Beliefs

One of the oldest Turkish tribes, which had the opportunity to establish an independent state, is the Kyrgyz Society. In general, the processes of the Central Asian Turkish tribes and the Kyrgyz society in particular can be evaluated in 4 main periods: pre-Islamization, post-Islamization, Russian Period and 1991 post-independence. The Kyrgyz believed in the Ancestors Cult, the Sky God Cult, and the Earth-Water Cults, which were related to pre-Islamic Shamanism and formed the core of the old Turkish religion. 8-13. while the majority of the Turkish tribes completed their Islamization process to a large extent between the centuries, this situation among the Kyrgyz people was 16-17. Century has passed. The Kyrgyz were partly subjected to the persecutions of the Tsarist period and largely by the Soviet administration, and were deprived of their freedom of belief. Among these atrocities; Following a policy of atheism against Muslims with atheist propaganda, turning mosques into museums that spread atheism, reducing mosques constantly, introducing atheism courses in schools, confiscating the property of clergy and exile with their families can be counted. After independence in 1991, the Kyrgyz achieved many gains in the field of freedom of belief, as in other fields. Currently, the Kyrgyz society in general continues on its way with the traditional Maturidi-Hanefi understanding, in line with the laws of the state, in accordance with secularism. However, as in the Central Asian Turkic Republics in general, the traditional religious understandings of the Kyrgyz society, including the youth, are hit by missionary activities and Salafist movements, and this creates many problems in the religious field. While Kyrgyz youth are also affected by these missionary works and the destructive effects of radical religious movements, it creates a great handicap in raising young people in the desired way in terms of moral values in secular life. In the study, it is revealed that Kyrgyz youth show great interest in matters related to religion and strive to learn the right religion in the right way. Therefore, the Kyrgyz state has to teach the religious needs of its youth in accordance with religious criteria and scientificity.

Keywords:

Kyrgyzstan, Religious structures, İslam in Kyrgyzstan, Missionaries, Kyrgyz Youth,

PDF

___

Akiner, S. (1986 ). Islamic peoples of the Soviet Union. Londra: Second edition.
Akramova, D. (2006). Kırgızistan’da orto mekteplerdeki “adep sabagi’ dersinde din eğitimi ile ilgili amaçlarin gerçekleşme düzeyi örneği (Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Amber, S. (2021). Kırgızistan’da Boşanma Sebepleri ve Kırgız Halkına Sosyal Tesirleri" . Yeni Fikir Dergisi(13), 40-55. https://dergipark.org.tr/tr/pub/yenifikirjournal/issue/67111/1003651 adresinden alındı
Atkinson, T. (1858). Oriental and Western Siberia. New York: Harper&Brothers, Publishers.
Azatlık radiyo. (2019) Diniy bilim berüügö mamlekettin maselesi. Azatlık radiyo. 11 Mart 2019. https://www.azattyk.org/a/kyrgyzstan_religion_politics_opininon/29806387.html.adresinden alınmıştır
Babanskiy, Y. (1988). Pedagogika. Moskova: Moskova Prosveşeniye.
Basin, B. (1965). O Russko-Kazahskih diplomatiçeskih otnoşeniyah”. Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti İlimler Akademisi Mecmuası,Toplumbilim Serileri, 45.
Baydildeyev, C. (2013). Kırgızstandagı Sayasiy Kuuguntuktoolor (1937-1938). Bişkek: Maxprint.
Cebeci , S. (2016). Kırgızistan'da Dini Durum ve Sovyet Sonrası Dini Gelişmeyi Besleyen Etkenler. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(3), 103-117.
Cevizci, A. (2005). Ateizm. Paradigma Felsefe Sözlüğü, 163
Cihan, C. (2015). XIX. ve XX. Yüzyılda Bazı Seyyahların Kırgızların Dinî Hayatlarına Dair Gözlem ve Değerlendirmeleri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 219-238.
Colaliyeva, C. (2018). Din Öğretimi Temelleri: Kırgızistan Örneği. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(7), 279-295. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mjss/issue/43001/520555 adresinden alındı
Elide, M. (1999). Şamanizm. (İ. Birkan, Çev.) Ankara: İmge yay.
Erdem, M. (2005). Misyonerlik Faaliyetleri ve Türkiye. Ankara: Türkiye Kamu Sen Yayınları.
Erşahin, S. (1998). Türkistan’da Misyonerlik Faaliyetleri (KırgızistanÖrneği). Diyanet İlmi Dergi, 34(3), 95–114.
Erşahin, S. (1999). Kırgızların İslamlaşması Üzerine Bazı Mülahazalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39, (1), 393-438.
Gökalp, Z. (2007). Türk Medeniyeti Tarihi. İstanbul: I.Kitap.
Gunn, T. (2003). Shaping an Islamic Identity: Religion, Islamism,and the State in Central Asia. Sociology of Religion, 389-410.
Hans, B. (1984). İslamiyet Sorununun Sovyetlerin İç ve Dış Politikasındaki Yeri. (Y. Kurat, Çev.) Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Asya – Afrika Araştırmaları Grubu Yayınları, No:7.
Hayit, B. (2000). Sovyetlerde Türklüğün ve İslam’ın Bazı Meseleleri. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Heyat, F. (2004). ”Re-Islamisation in Kyrgyzstan: Gender, New Poverty and the Moral Dimension”, Central Asian Survey (Cilt 3). doi:DOI: 10.1080/0263493042000321371
Jusubaliev, A. (2007). Kırgızların İslamiyeti Kabulü. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kafakalem. (2021). Baksı Nedir? kafakalem.com https://www.kafakalem.com/baksi-nedir-baksinin-gorevleri-nelerdi/10311/ adresinden alındı
Kafkasyalı, M. (2012). Tanrısız Bir Düzen Kurgusu: Uluslararası İlişkiler ve Orta Asya’ya Yansıması, OrtaAsya’da İslam (Cilt 1). Ankara.
Karpinskiy, B. (1947). SSSR'din Koomduk Jana Memlekettik Tüzülüşü. (C. Abayev, & C. Karmışev, Çev.) Frunze.
Kıpçak, J. (1992, 03 05). Ruhiy Döölöttör Kömüskö Kalbasa. Alam Gazetesi, s. 1.
Konnikova, R. (1983). Elge bilim berüü. Kırgız Sovyet Entsiklopediyası. Frunze: Kırgız Sovyet Entsiklopediyasının Başkı Redaktsiyası.
Kozukulov, T. (2005). Tarihi Süreçte Orta Asya ve Kirgizistan'da Din Siyaseti ve Eğitimi. A. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi(24),167-182.
Kozukulov, T. (2010). Günümüz Kırgızlarda Din Anlayışı ve Fenomenleri. Uluslararası Türk Dünyası Din Anlayışları Sempozyumu, (s. 130).
Kozukulov, T. (2014). Kırgızistan'da Dini Kurumsallaşma ve Toplum. Ağrı İbrahim Çeçen Üniver-sitesi Sosyal Bilimler ve Enstitüsü Dergisi, 177-209.
Kozukulov, T. (2020). Bağımsızlık Öncesi ve Sonrası Kırgız Toplumunda Din Ve Dini Kurumlar Üzerine Bir Analiz. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 173-206.
Kutlu, S. (2002). Sovyet sonrası dönemde Türkistan'da Misyoloji ve İnkültürasyon (Kırgızistan örneği, Dinler Tarihi Araştırmaları – III Hıristiyanlı Dünü Bugünü ve Geleceği ,. Ankara.
Landgell, H. (1885). Russian Central Asia (Cilt 1). London: Sampson Low, Marston, Searle and Rivington.
Levi, S., & Sela, R. (2010). Islamic Central Asia: An Anthology of Historical Sources. Bloomington: Indiana University Press.
Murzarayimov, B., & Köylü, M. (2019). Bağımsızlık sonrası Kırgızistan’da yaygın din eğitimi faaliyetleri ve camiler. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23(1), 193-211.
Musahan, A. (2015). Sovyet Rejiminin Müslümanlar Üzerindeki İnanç, Ahlak ve Aile Politikası. İLTED(44), 227-246.
Osmanov , Ö., & Asankanov, A. (2001). Kırgızistan Tarihi. Bişkek: MEB Yayınları.
Ömüralıulu , Ç. (1994). Tenirçilik. Bişkek: Kron Yayınları.
Ömürdakov, K. (1990, 12 08). Til, Dil, Din. Savettik Kırgızistan Gazetesi, s. 2.
Pay, S. (2008). Kırgızistan: Dinlerin Müsabaka Alanı. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(2 ), 233-252.
Peyrouse, S. (2004). Christianity and Nationality in Soviet and Post-Soviet Central Asia Mutual Intrusions and Instrumentalizations (Cilt 32), Nationalities Papers, 651-674. doi:10.1080/0090599042000246433
Polat, K. (2005). Beşikten Mezara Kırgız Türklerinde Gelenek ve İnanışlar. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
Radlof, W. (1976). Sibirya’dan (Seçmeler). (A. Temir, Çev.) İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Sagınbekov, B. (2007). Kırgızistan'da Ürkün Olayı ve Kırgız Şiirindeki Akisleri. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları Anabilim DalıTürk Dünyası Edebiyatları Bilim Dalı.
Schuyler, E. (1877). Turkistan (Cilt 2). New York: Scribner.
Şarşekov, C. (2017). Kırgızistan Örneğinde Post-Sovyet Orta Asya’da Dini Kimlik Sorunu. Türk Dünyası Araştırmaları TDA, 116, 215-234.
Taşağıl, A., Çelik, B., Kemaloğlu, İ., A., Alpargu, M., & Kanlıdere, A. (2013). Bolşevik Yönetiminin İlk Dönemi:1917-1928. A. Taşağıl, & A. Kanlıdere (Dü.) içinde, Orta Asya Türk Tarihi (s. 202). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Web-Ofset.
Tümer, G. (2022, 02, 17). Ayalar Kültü. (T. İ. Merkezi, Prodüktör) TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/atalar-kultu adresinden alındı
Türkoğlu, İ. (2022, 02 14). TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. TDV İslâm Ansiklopedisi: https://islamansiklopedisi.org.tr/kirgizlar adresinden alındı
Wood, C. (1872). A Journey to the Source of The River Oxus. London: John Murray.
Yarkov, A.(2002). Oçerk İstorii Religiy v Kırgızstane, Bişkek: Sentr Obce
Yılmaz, H. (2002). Çağdaş Dünyada Din Öğretimi ve Kırgızistan’la Karşılaştırılması. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 91-119.
Yusubov, E. (2016). Kırgızistan’da Din Eğitimi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Yüce, M., & Dosbayeva, B. (2007). Kırgız Türklerinde Evlenme Geleneği,. Modern Türklük Araştırmaları Dergisİ, 4(1), 7-24.
Ziyayev, H. (2000). Türkistan’da Rus Hâkimiyetine Karşı Mücadele, ç. (A. Çelikbay, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.