Hamdi ÇİLİNGİR

13657

Zekâta Muhtaç Donanma, Donanmaya Muhtaç Devlet II. Meşrutiyet Devri Osmanlı Devleti’nde İane-i Donanma’ya Zekât Meselesi

II. Meşrutiyet devrine gelindiğinde Osmanlı donanması, modern ve ileri ülkelere göre hayli gerilerdeydi vehızla yenilenmeye ihtiyacı vardı. Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu mali durum, donanmanın yenilenmesigibi maliyeti yüksek bir yükü kaldıracak bir vaziyette olmadığı için padişahından reayasına kadar geniş kesimlerin katılımıyla büyük bir iane kampanyası başladı ve bu amaca özgü Donanma Cemiyeti kuruldu. Kapsamı,sistematikliği ve halk arasında yarattığı etki açısından aynı dönemdeki benzeri iane kampanyalarından ayrılaniane-i donanma kampanyası, birbirinden farklı iane teklif ve yöntemlerini beraberinde getirdi ki bunlar arasında hayli tartışma yaratacak olan iane-i donanmaya zekât meselesi de vardı. Bugüne kadar iz bırakabilmeyibaşarmış olan ve kurumlara zekât meselesinin modern dönemdeki ilk izlerini taşıyan bu tartışmanın doğuşu,gelişim seyri, tarihsel şartları ve hukuki boyutu, bu makalenin konusunu teşkil etmektedir. Bu çalışmada iane-idonanmaya zekât meselesi geniş bir iane kampanyasının bir parçası olarak dinî-fikrî, güncel ve tarihsel olmaküzere üç temel referans çerçevesi içerisinde ele alınıp anlaşılmaya çalışılmıştır.

Navy in Need of Zakat, State in Need of Navy The Matter of Giving Zakat to Aid of Navy in the Ottoman Second Constitutional Era

During the Second Constitutional Era, the Ottoman Empire’s navy was in need of renewal because it was highly outdated in comparison with other Western states. The Empire did not have sufficient financial means to meet this demand. In response a large public aid campaign ranging from the Sultan to the people took shape. The Navy League (Donanma Cemiyeti) was established for organizing this aid campaign. The scope, systematicity and impact of this campaign was unique among similar aid campaigns of the time. Under the auspices of this campaign, many alternative aid strategies were proposed. One proposal was giving zakat as a form of aid to the navy. This issue left a mark on the legal discourse till today as whether or not it is permissible to give zakat to institutions, including state institutions. In this article, I am going to analyze the emergence of this matter, its development, historical and legal contexts, discussing the matter as a part of a large public aid campaign.
PDF

___

  • [Meşîhat]. (22 Teşrînisânî 1326). Kurbanlar hakkında fetvahâne-i celîlenin beyannâmesidir. Beyânülhak, 4(88), 1658.
  • [Meşîhat]. (27 Kânunusâni 1326). Zekâtın donanma iânesine verilebileceğine dair fetvâ-yı âlî. Sırât-ı Müstakîm, 5(127), 383.
  • Abdülvehhab [Bolu Mebusu]. (11 Kânunusâni 1325). Gayret-i mütekâbile. Beyânülhak, 2(44), 964-966.
  • Abdürreşid İbrahim [Ayn ve Cim]. (26 Ağustos 1326). Donanma-i iâne-i milliye cemiyeti. Teâruf-i Müslimin, 1(13), 205-206.
  • Abdürreşid İbrahim. (22 Temmuz 1326). Donanma-yı hümâyun iânesi ve memâlik-i ecnebiye Müslümanları. Teâruf-i Müslimîn, 1(9), 139-141.
  • Abdürreşid İbrahim. (27 Mayıs 1326). Girit için canlar feda. Teâruf-i Müslimîn, 1(5), 71-72.
  • Ali Rıza en-Neşâşîbî [el-Makdîsî]. (14 Teşrînievvel 1326). Hutbelerimiz. Hikmet, 1(28), 2-3.
  • Ali Rıza en-Neşâşîbî [el-Makdîsî]. (28 Teşrînievvel 1326). Enzâr-ı millete: Makâm-ı muallâ-yı meşîhat-ı İslâmiyeye. Hikmet, 1(30), 1.
  • Arslan, E. (2000). Nukûllü fetva mecmuaları ve Mehmed Fıkhî’nin el-ecvibetü’l-kânia adlı eserinin bunlar arasındaki yeri. Doktora tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE.
  • Bachmann, J. (2016). The imperial German navy, 1897-1918: Negotiating the nation. The Arbutus Review, 7(11), 82-95.
  • Batmaz, Ş. (2002). II. Abdülhamit devri Osmanlı donanması. Doktora tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi SBE.
  • Burkinshaw, L. J. (2015). To what extent did navy League influence popular naval enthusiasm between 1894-1914. University of Hull.
  • Din İşleri Yüksek Kurulu. (2015). Fetvalar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
  • Djurdjef, B. (1992). Bosna-Hersek. DİA, 6, 297-305.
  • Doktor Fazıl Berki. (Mart 1326). Donanma cemiyeti nasıl doğdu ve nasıl büyüdü. Donanma, 1, 11-14.
  • Doktor Petraki, P. (Mart 1326). İlk hatve. Donanma, 1, 4-10.
  • Dumlu, E. (2017). Zekâtın sarf yerleri: Modern tartışmalar ve yeni yorumlar. İ. Kurt ve S. A. Tüz (Yay.). Tarihte ve günümüzde zekât uygulamaları içinde (ss. 765-802). İstanbul: Ensar Neşriyat.
  • Düstur. (1329). İkinci tertip, Matbaa-i Osmâniye, 1, 189.
  • Elmalılı, M. H. Y. (2011). Meşrutiyetten cumhuriyete makaleler. A. C. Köksal ve M. Kaya (Hzl.). İstanbul: Klasik Yayınları.
  • Elmalılı, M. H. Y. (1936). Hak dini Kur’an dili (3. Cilt). İstanbul, Matbaai Ebüzziya.
  • Göçer, F. (2003). II. Abdülhamit döneminde bir iâne örneği: 1897-1898 yılı şehit çocukları malül gazileri iânesi. Yüksek lisans tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi SBE.
  • Gök, N. (2007). Donanma Cemiyeti’nin Anadolu’da örgütlenmesi. Doktora tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi SBE.
  • Gök, N. (2008). Donanma Cemiyeti’nin Anadolu’da örgütlenmesine ilişkin gözlemler. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 27(43), 77-93.
  • Graf, B. (2009). Global mufti: The phenomenon of Yusuf Al-Qaradavî. Columbia University Press.
  • Hatibzâde Emin [Trabzonlu]. (22 Teşrînisânî 1326). Donanmamızı yapalım, dinimizi yıkmayalım. Beyânülhak, 4(88), 1669-1672.
  • Heyet. (1986). Mecelletü’l mecmeu’l fıkhi’l İslâmî, 1(3), 309 (16 Ekim 1986 tarihli ve 15 [3/3] nolu karar).
  • Hüseyin Cahit. (22 Haziran 1325). Siyasiyât: Donanmamız. Tanin, 1(302), 1.
  • Hüseyin Cahit. (23 Ağustos 1325). Siyasiyat: Donanma iânesi. Tanin, 2(363), 1.
  • İskilipli M. Âtıf. (1 Teşrînievvel 1328). Cihad için iâne. Beyânülhak, 7(179), 3132.
  • İskilipli M. Âtıf. (16 Eylül 1326). Nazar-ı şeriatta kuvve-i berriye ve bahriyenin derece-i ehemmiyet ve vücûbu [II]. Sırât-ı Müstakîm, 5(108), 60-62.
  • İskilipli M. Âtıf. (23 Eylül 1326). Nazar-ı şeriatta kuvve-i berriye ve bahriyenin derece-i ehemmiyet ve vücûbu [III]. Sırât-ı Müstakîm, 5(109), 75-77.
  • İskilipli M. Âtıf. (23 Eylül 1328). Cihad, esbâb-ı maddiye ve esbâb-ı ma’neviye. Beyânülhak, 7(178), 3114-3116.
  • İskilipli M. Âtıf. (9 Eylül 1326). Nazar-ı şeriatta kuvve-i berriye ve bahriyenin derece-i ehemmiyet ve vücûbu [I]. Sırât-ı Müstakîm, 5(107), 39-42.
  • Kara, İ. (2001). İslâmcıların siyasî görüşleri 1: Hilâfet ve meşrutiyet. İstanbul: Dergah Yayınları.
  • Kara, İ. (2003). Din ile modernleşme arasında: Çağdaş Türk düşüncesinin meseleleri. İstanbul: Dergah Yayınları.
  • Karaman, H. (2001). İslâm’ın ışığında günün meseleleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
  • Kardâvî, Y. (1973). Fıkhu’z-zekât. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
  • Kaya, S. (2017). Fıkhî açıdan Osmanlı’da zekât uygulamaları. İ. Kurt ve S. A. Tüz (Yay.). Tarihte ve günümüzde zekât uygulamaları içinde (ss. 221-254). İstanbul: Ensar Neşriyat.
  • Komatsu, K. (2001). Financial problems of the navy during the reign of Abdülhamid II. Oriente Moderno, 20(81), 209-219.
  • Kuyucuklu, N. (1992). Bulgaristan: Bağımsızlık dönemi. DİA, 6, 399-401.
  • Küçük Hamdi [Elmalılı]. (22 Teşrînisânî 1326). Donanma iânesi zekât yerine geçer mi. Beyânülhak, 4(88), 1658- 1669.
  • M. Saffet. (25 Teşrînievvel 1326). Bir hakikatin izahı. Beyânülhak, 4(84), 1595-1598
  • Mehmed Fahreddin. (15 Teşrînisânî 1326). El-Hakku bi’l ittiba ehakk: Hak ittibaa ehaktır [II]. Hikmet, Nüsha-i Fevkalâde, 1-4.
  • Mehmed Fahreddin. (2 Kânûnuevvel 1326). Huzûr-ı Âli-i Meşîhatpenâhiye. Hikmet, 1(35), 3.
  • Mehmed Fahreddin. (2 Şubat 1327). Bir an fırsat bir hayat-ı ebedidir. Sırât-ı Müstakîm, 7(180), 380.
  • Mehmed Fahreddin. (22 Kânûnuevvel 1326). Konya mebusu vehbi efendi’ye. Hikmet, 1(38), 3-4.
  • Mehmed Fahreddin. (22 Kânûnuevvel 1327). İ’dad-ı kuvvet ve ibâdât-ı mâliye [I]. Sırât-ı Müstakîm, 7(174), 275-276.
  • Mehmed Fahreddin. (25 Teşrînisânî 1327). Aklı başında din kardeşlerime. Sırât-ı Müstakîm, 7(170), 225-226.
  • Mehmed Fahreddin. (3 Teşrînisânî 1327). Huzûr-ı âli-i meşîhatpenâhiye: te’kid-i istiftâ. Sırât-ı Müstakîm, 7(167), 163-165.
  • Mehmed Fahreddin. (4 Teşrînisânî 1326). El-Hakku bi’l ittiba ehakk: Hak ittibaa ehaktır [I]. Hikmet, 1(31), 2-4.
  • Mehmed Fahreddin. (5 Kânunusâni 1327). İ’dad-ı kuvvet ve ibâdât-ı mâliye [II]. Sırât-ı Müstakîm, 7(176), 307-310.
  • Mehmed Fahreddin. (6 Teşrînievvel 1327). Sayhatü’n nedm. Sırât-ı Müstakîm, 7(160), 99-102.
  • Mehmed Fahreddin. (9 Şubat 1327). Mübâhasât: açık cevab Sivas’ta Selim Efendizade Mustafa Taki Efendi’ye. Sırât-ı Müstakîm, 7(181), 393-396.
  • Mehmed Said. (18 Teşrînisânî 1326). Biga’da hoca faziletli Mehmed Said efendi hazretlerinden aldığımız fetvâ-i şerîfenin hulâsası. Hikmet, 1(33), 1.
  • Mertoğlu, M. S. (2001). Osmanlı’da II. meşrutiyet sonrası modern tefsir anlayışı (Sırât-ı Müstakîm/ Sebilürreşad Dergisi örneği: 1908-1914). Doktora tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE.
  • Mihridîn Arûsî [Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi]. (14 Teşrînievvel 1326). Donanmamız için senevî bir milyon lira. Hikmet, 1(28), 1-2.
  • Mihridîn Arûsî [Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi]. (18 Teşrînisânî 1326). İntikâdât: Biraz daha îzâhât ve bir müşâbehet-i târihiye daha. Hikmet, 1(33), 2-3.
  • Mihridîn Arûsî [Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi]. (2 Kânûnuevvel 1326). Menâfi-i millet, vatan ve din her mülâhazanın fevkinde olmalıdır. Hikmet, 1(35), 1-3.
  • Mihridîn Arûsî [Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi]. (4 Teşrînisânî 1326). Beni İsrail tarihinden bir yaprak: Bir millet nasıl müzmahil olur? Hikmet, 1(31), 4-5.
  • Musa Kâzım. (17 Eylül 1325). Kuvvet hazırlamak. Sırât-ı Müstakîm, 3(56), 52-53.
  • Mustafa Sabri Efendi. (11 Kânûnusânî 1325). İâne-i milliye. Beyânülhak, 2(44), 966-968.
  • Mustafa Sabri Efendi. (18 Kânûnusânî 1325). İâne-i milliye-i nisvân cemiyeti muazzezesine: Hakikatten hayale doğru. Beyânülhak, 2(45), 971-975.
  • Mustafa Sabri Efendi. (20 Kânûnuevvel 1326). Kurban paraları ve donanma iânesi. Beyanülhak, 4(91), 1710-1717.
  • Mustafa Tâkî [Sivas(da) Selim Efendizade]. (8 Kânûnuevvel 1327). İ’dad-ı kuvvet. Sırât-ı Müstakîm, 7(172), 256-257.
  • Nazmi [Müstantık Muâvini] vd. (2 Temmuz 1325). Meclis-i mebusân-i Osmânî’ye açık mektup: Osmanlı donanması. Sırât-ı Müstakîm, 2(45), 304.
  • Okur, K. H. (2014). Son dönem Osmanlı düşüncesinde fıkıh alanındaki tartışma ve yaklaşımlar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 12(23), 9-31.
  • Öksüz, M. (2014). Trabzon’da Meşveret gazetesine göre donanma-yı Osmânî Muâvenet-İ Milliye Cemiyeti Trabzon şubesi ve faaliyetleri. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 8(16), 173-224.
  • Örenç, A. F. (2017). Deniz kuvvetleri ve deniz harp sanayii. G. Yıldız (Ed.). Osmanlı askeri tarihi: Kara deniz ve hava kuvvetleri 1792-1918 içinde (ss. 173-228). İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Özçelik, S. (2000). Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Özek, A. (t.y). İslâm’da ibadet ilmihal. İstanbul: Hisar Yayınevi.
  • Reynolds, C. G. (1998). Navies in history, Maryland: Naval Institute Press.
  • Siroz Askeri Kulübü. (17 Eylül 1325). Osmanlı donanmasının takviyesi için. Sırât-ı Müstakîm, 3(56), 64.
  • Şehbenderzade, F. A. H. (19 Ağustos 1326). Vaziyet-i hâzıra. Hikmet, 1(20), 1-2.
  • Tâhirülmevlevî. (28 Kânunusâni 1325). Ceyşü’l-usrâ nasıl techîz edildi? Sırât-ı Müstakîm, 3(75), 366-368.
  • Topci, E. (2019). 20. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Kurumlara Zekât Verilmesi İle İlgili Tartışmalar: Donanma Örneği. Yüksek lisans tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE. Tukin, C. (1996). Girit. DİA, 14, 85-93.
  • Veli b. Yusuf. (t.y.). Mecmeu’l-fetâvâ. Süleymaniye Ktp., İsmihan Sultan, nr. 223.
  • Yüzbaşı Ali Rıza [Hikmet Kârîlerinden İlbasan Askeri Kulübü Veznedarı]. (14 Teşrînievvel 1326). [Hamiyet-i milliye] sevgili zabitlerimiz: Bir mektup. Hikmet, 1(28), 1.
  • YY. (16 Eylül 1326). [Donanmamız için bir fikr-i musîb] muhabir-i zî hamiyetimizin mektubu. Hikmet, 1(24), 4-5.
  • YY. (2 Eylül 1326). Donanmamız münasebetiyle. Hikmet, 1(22), 2.
  • YY. (21 Temmuz 1327). Büyük zırhlı gemiler. Sırât-ı Müstakîm, 6(152), 352.
  • YY. (9 Eylül 1326). [Fedakarlık ne demektir ve donanmamız ne şekilde mükemmel olur] donanmamız hakkında bir fikr-i musîb. Hikmet, 1(23), 3-4.
  • YY. (17 Ağustos 1325). Geçen nüshamızda derci va‘d edilen vaazlardan. Beyanülhak, 2(40), 893-899.
  • YY. (20 Haziran 1325). Tanin, 1(300), 1.
İnsan & Toplum-Cover
  • ISSN: 2146-7099
  • Yayın Aralığı: 4
  • Yayıncı: İlmi Etüdler Derneği
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Büyük Veri ve Derlem Anlam Bilim Açısından Psikolog ve Psikoloji

Engin ARIK, Beril T. ARIK

Rethinking Techno-Social Interaction(s) through the Lens of Technorealists

Hüseyin TOLU

Zekâta Muhtaç Donanma, Donanmaya Muhtaç Devlet II. Meşrutiyet Devri Osmanlı Devleti’nde İane-i Donanma’ya Zekât Meselesi

Hamdi ÇİLİNGİR

Yadullah Shahibzadeh, Islamism and Post-Islamism in Iran: An Intellectual History, New York: Palgrave Macmillan, 2016, 265 s.

Haris Ubeyde DÜNDAR

Values and Violence Endorsement Among College Students in Turkey

Veysel BOZKURT, Hakan GÜLERCE

Ramon Llull’un Zihin Dünyası ve Orta Çağ Üniversitelerinde Arapça Öğretimine Etkisi

Selman DİLEK