ACENTENİN DENKLEŞTİRME İSTEMİ HAKKINDAKİ YARGI KARARLARINA İLİŞKİN BAZI DEĞERLENDİRMELER

Denkleştirme istemine ilişkin Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 122 hükmüne, Avrupa Birliği’nin 86/653 sayılı Yönergesi mehaz teşkil etmektedir. Bu nedenle Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın (ABAD) anılan Yönerge’ye ilişkin kararları, hukukumuz için de önem taşımaktadır. Çalışmamızda ABAD ve Türk yargı kararlarının denkleştirme istemine ilişkin bakış açısı değerlendirilmektedir. Denkleştirme istemine ilişkin Yargıtay kararlarında en sık rastlanan bozma sebebi: tarafların kendilerine düşen ispat yüklerini yerine getirmemiş olmalarına rağmen ilk derece mahkemelerinin talebi kabul etmiş olmalarıdır. TTK m.122.1’de sayılan üç unsurun ilk ikisinin varlığını davacı acente ispatlamalıdır. TTK m.122.1.c hükmünde sözü edilen üçüncü unsura göre: denkleştirme istemi ancak “hakkaniyet gerektirdiği takdirde ve oranda” talep edilebilmektedir. Ancak söz konusu unsur, kural olarak sağlanmış kabul edilmektedir. Anılan hususa aykırılık bulunduğu iddiasında olan davalı, bu iddiasını ispatlamakla yükümlüdür. Yargıtay, davalının bu iddiasını ispatlarken kullanabileceği kıstasları belirlemiştir. ABAD, denkleştirme istemi için varlığı ispatlanması gereken “yeni müşteri” kavramının içeriğini yorumlamıştır. Divan yenilikten kastın müşterinin müvekkil ile ilk kez sözleşme akdediyor olması değil, müşterinin söz konusu ürünleri ilk kez satın alması olduğunu ifade etmiştir. ABAD, müvekkilin acenteye müşteri listesi vermiş olmasının bu listedekilerin yeni müşteri sayılmasını engellemeyeceğine hükmetmiştir. Denkleştirme istemine engel olan sona erme sebepleri, istisnai nitelik taşımakta olup; bunların dar yorumlanması gerekmektedir. ABAD, deneme süresi içinde sona ermiş acentelik sözleşmelerinde de denkleştirme istenebileceğini kabul etmiştir. Divan, ayrıca, müvekkil sözleşmeyi feshi ihbar süresi tanıyarak sona erdirdikten sonra acentenin sözleşmeyi ihlal eden davranışlar gerçekleştirmiş olmasının, denkleştirme isteminden kaçınma yetkisi tanımadığına hükmetmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Acente, Hakkaniyet, Denkleştirme İstemi, Portföy Tazminatı, Yeni Müşteri

EVALUATIONS ON THE JUDGMENTS REGARDING THE INDEMNITY RIGHT OF SELF-EMPLOYED COMMERCIAL AGENT

The Council Directive 86/653/EEC forms basis for Turkish Commercial Code (TCC) art.122, regarding indemnity right of self-employed commercial agents. Therefore, the judgments of The Court of Justice of the European Union (CJEU) about this Directive are of vital importance for Turkish law. This article examines the point of view of the Turkish Court of Cassation and CJEU regarding the indemnity. The most frequent ground for reversal decisions in judgments of Turkish Court of Cassation regarding indemnity is the acceptance of claim by the court of first instance, although the burden of proof has not been met by the party which carries it. The existence of the first two elements in TCC art.122.1 must be proved by the agent. According to the third element (Art.122.1.c), the indemnity can be claimed in case and to the best of the fact that it is equitable. However, this element is accepted as provided, until the defendant proves otherwise. Turkish Court of Cassation specified the criterion that can be used to prove such claim. CJEU ruled that while evaluating the customer as new or not, the fact that the customer is buying the products in question for the first time is determinent. The Court expressed that whether the customer is concluding a contract with the principal for the first time or not, is not taken into consideration. CJEU ruled that the customers may be considered as new, even though the customer list is provided by the principal. The grounds of termination which prevent indemnity must be interpreted narrowly. CJEU ruled that the indemnity can be claimed even if the contract is terminated during the trial period. According to CJEU, where the contract is terminated by the principal, the breach of contract by the agent in the period of notice does not prevent the indemnity right.

Keywords:

Indemnity, Equity, Self-employed Commercial Agent, New Customer,

PDF

___

AKIN, İrfan: Acentenin Denkleştirme Hakkı ve Alman Hukukundaki Yeni Gelişmeler, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 62(3), 2013, s.613-641.
AKSU ÖZKAN, Raziye: “Acentelik Sözleşmesinin Sona Ermesinde Haklı Sebebin İncelenmesi”, Ankara Barosu Dergisi, 80(1), 2021, s.1-46.
ARKAN, Sabih: Ticarî İşletme Hukuku, 28. Baskı, BTHAE, Ankara 2022.
AYAN, Özge: Acentenin Denkleştirme Talep Hakkı, Seçkin, Ankara 2008 (“Denkleştirme Talep Hakkı”).
AYAN, Özge: Yargıtay’ın Acentenin Denkleştirme Talebine İlişkin Kararlarının İncelenmesi, Türk Ticaret Kanunu’nun 5. Yıl Sempozyumu, Türkiye Adalet Akademisi, Ankara 2018, s.211-226.
AYHAN, Rıza/ÇAĞLAR, Hayrettin/ÖZDAMAR, Mehmet: Ticari İşletme Hukuku, Genel Esaslar, Yetkin, Ankara 2021.
BOZER, Ali/GÖLE, Celal: Ticari İşletme Hukuku, 7. Baskı, BTHAE, Ankara 2021.
Commission of the European Communities: “Report on the Application of Article 17 of Council Directive on the Co-ordination of the Laws of the Member States Relating to Self-Employed Commercial Agents (86/653/EEC)”, Brussels, 23.07.1996 COM(96) 364 Final, https://op.europa.eu (Erişim: 30.08.2022).
DEMİR, Koray: “Tek Satıcının Denkleştirme Talebi”, Prof. Dr. Sabih Arkan'a Armağan, On İki Levha, İstanbul 2019, s.399-419.
DOĞANAY, M. Zahid: “Acentelik ve Dağıtım Sözleşmelerinde Denkleştirme Alacağının Hesaplanması”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 29(3), 2021, s.2267-2308.
EFTESTOL-WILHELMSSON, Ellen: “The EU Directive on Self-employed Commercial Agents Applicability and Mandatory Scope”, Tulane Maritime Law Journal, 39(2), 2015, s.675-698.
KALENDER, Emre: “Acentenin Denkleştirme Talep Hakkına İlişkin TTK m.122’nin, Marka Lisansı Alana Uygulanabilirliği”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 8(1), 2017, s.91-112.
KARASU, Rauf: “Türk Ticaret Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu Tasarısı’na Göre Acentanın Denkleştirme Talebi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 57(4), 2008, s.283-318.
KAYA, Arslan: Türk Ticaret Kanunu Şerhi, Birinci Kitap Ticari İşletme, Yedinci Kısım Acentelik (TTK m. 102-123), Beta, İstanbul 2013 (“Şerh”).
KAYA, Arslan: Acentelik ve Tek Satıcılık ile Benzeri Diğer Tekel Hakkı Veren Sürekli Sözleşme İlişkilerinin Sona Ermesi Halinde Denkleştirme İstemi, Yürürlüğünün 6. Yılında ve Yargıtay Kararları Işığında Türk Ticaret Kanunu Sempozyumu, On İki Levha, İstanbul 2018, s.9-43 (“Sempozyum”).
KENDİGELEN, Abuzer: Yeni Türk Ticaret Kanunu: Değişiklikler, Yenilikler ve İlk Tespitler, 3. Baskı, On İki Levha, İstanbul 2016.
MORGAN, Christopher: “Has the Court of Justice of the European Union Marked the End of Indemnity Payments to Commercial Agents?”, Business Law Review, 33(12), 2012, s.288-289.
NARBAY, Şafak/GÜLLÜCE, Muhammet Ali: “Türk Hukukunda Sigorta Acenteleri”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22(3), 2016, s.1963-2005.
POROY, Reha/YASAMAN, Hamdi: Ticari İşletme Hukuku, 18. Baskı, Vedat, İstanbul 2019.
SAK, Burak: Dağıtım Sözleşmelerinde Denkleştirme İstemi (TTK m. 122), On İki Levha, İstanbul 2020.
SARIÖZ BÜYÜKALP, A. İpek: "Denkleştirme Talebinin Hukuki Niteliği ve Kanunlar İhtilafı Hukuku Bağlamında Değerlendirilmesi", Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21(2), 2019, s.523-581.
ŞENER, Oruç Hami: Ticari İşletme Hukuku, 2. Baskı, Seçkin, Ankara 2020.
UZUNALLI, Sevilay: “Sözleşmeyi Fesheden Acentenin Denkleştirme İstemine Hak Kazanması”, Ticaret ve Fikri Mülkiyet Hukuku Dergisi, 5(1), 2019, s.115-130.
ÜLGEN, Hüseyin/HELVACI, Mehmet/KAYA, Arslan/NOMER ERTAN, N. Füsun: Ticari İşletme Hukuku, 6. Baskı, Vedat, İstanbul 2019.
YUSUFOĞLU, Fülürya: “Denkleştirme Talebinin Kıyasen Uygulanması İçin Gereken Kıyas Şartları Işığında Tekel Hakkı Vermeyen Sürekli Sözleşme İlişkilerine Uygulanması Sorunu”, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(137), 2016, s.159-188.