İSLÂM AİLE HUKUKUNDA BOŞAMA YETKİSİNİN KULLANIM ŞEKLİNE DEVLETİN MÜDAHALESİ

Kur’an-ı Kerimde sağlam bir teminat (Misâgan Galîzâ) olarak nitelenen evlilik akdi, sıradan bir akit olmaktan ziyade toplumun temeli olan aile kurumunu meydana getiren önemli bir akittir. Bu sebeple de aile hukuku alanında yapılacak düzenlemelerde eşlerin yanı sıra çocuklar, evlilikle oluşan akrabalık/sıhriyet bağları ve toplumsal maslahatın dikkate alınması gerekir. Eşler arasında anlaşmazlıklar meydana geldiğinde aile kurumunun devamlılığını sağlamak için nasihat, güzel olanı görme, sabır, aile danışmanlarının sulh girişimi gibi adımların atılması konusunda eşlere, ailelerine ve devlet yetkililerine sorumluluklar yüklenmiştir. Aile içerisinde problemler oluşmaya başladığında naslarda öngörülen süreç ve prosedür çerçevesinde eşler arasındaki sorunları çözülmeye çalışacaktır. Bu süreç içerisinde devlet yetkililerinin belirleyeceği hakem heyeti sulh çalışmaları ile yuvanın kurtarılması için mücadele edecektir. Hakem müessesesinin çabaları da sonuç vermezse boşama yetkisi şahitlerin huzurunda devletin kontrolü altında kullanılacaktır. Kur’an’da boşanma konusunda düzenleme getiren ayetlerden bazılarında boşamanın erkeğe nispet edilmesi, bu yetkinin erkekler tarafından istediği bir biçimde kullanması anlamına gelmez. İslâm, kişilere tanınan yetkilerin zulüm aracı olarak kullanmasını yasaklamıştır. Kişilere verilen hak ve hürriyetlerin kullanımı için sınırlar koyarak bunun aşılmamasını istemiştir. Kur’an’ın boşanma hukuku ile ilgili getirdiği düzenlemelerin boşama yetkisinin zulüm aracı olarak kullanıldığı bir dönemi sonlandırmak maksadıyla geldiği göz ardı edilmemelidir. Evlilik akdinin ve boşanmanın nasların belirlediği ölçütlere uygun şekilde gerçekleştirilmesi istenmiştir. Boşama yetkisi hususunda Allah’ın koymuş olduğu sınırlar aşılarak başkasının hakkı zayi edilirse, suiistimallerin engellenmesi, boşanmaların Kur’an ve sünnete uygun olarak gerçekleştirilmesi adına bu yetkinin icra şekline devletin müdahalesi kaçınılmaz olur. Boşanma hukuku alanında yapılacak düzenlemeler devlet başkanının müdahale yetkisi zemininde değerlendirilebilir. Devlet, hakkında açık nas olmayan konularda toplumsal maslahatın gerektirdiği şekilde hukukî düzenlemeler yapabilir. Şahıslara tanınan yetkinin kötüye kullanıldığı, adaletten uzaklaşılarak zulme sebebiyet verildiği tespit edildiğinde, yetkinin usulüne uygun kullanımıyla ilgili yeni düzenlemeler getirebilir. Çalışmamızda devletin boşama işlemlerine müdahalesi konusunu boşama yetkisinin kime ait olduğu ve bu yetkinin devredilme meselesi değil, sosyo kültürel şartlar, toplumsal maslahat, şer’î siyaset ve devletin yetki alanı açısından boşama yetkisinin kullanım şekli hususundaki düzenlemelerin fıkhi analizi yapılmaya çalışılmıştır. Netice itibariyle boşanma konusunu düzenleyen ayetler, Hz. Peygamber ve sahabe dönemi uygulamaları dikkate alındığında maslahat ve devletin şer’î siyaseti gereği boşama yetkisine sahip tarafların bu yetkilerini kullanma usul ve şeklinin sosyo kültürel şartlar bağlamında düzenleme yapma, takip ve kontrol etme sorumluluğunun devlete ait olduğu kanaatine ulaşılmıştır.

THE INTERVENTION OF THE GOVERNMENT TO THE INDIVIDUAL’S RIGHT FOR DIVORCE IN ISLAMIC FAMILY LAW

The contract of the marriage is regarded as the most reliable and powerful indemnity and it is accepted that this contract is one of the most important driver element i.e reason that forms the ‘family’‘. Therefore, if any change related to the law of the domestic relations is required, it is necessary to sophisticate this new change whether it protects or damages to the relations with the relatives which was formed by marriages, to social interactions besides the parents and the children. In order to provide the permanency of the family institue there are significant steps and rules which were supposed to be fulfill by the conjoints, the parents of these conjoints and the government are responsible for taking necessary measures or changes related to the advice, the optimist mind which sees always better and positive, the patience, and the affairs of the advisers whose job is to protect unity of the family. As for these steps requires, if any kind of the corruption or problem appears in the family, it is vital that the partners both should have a social, psychological meditation and separately life therapies so that they can solve all problems and maintain their marriage. If any of the methods does not function for the solution, juridical committee that was assigned by the governments will try to solve the problems within the partners by focusing the re-unite these partners with peaceful and convicting arguments. However, the action of divorce must be done under the control of the state governors if all affairs and precautions do no work for saving the family. It can be stated that the regulations related to the laws of divorce are under the authority and control of the president of the state. New regulations may also be put if any manipulation of the right of the intervention belongs to official individuals can be resulted in another regulation that regards the suitable usage of the authority. This study aimed not to show that who has right on divorcing the conjoints as fort he intervention of the state into the divorces but instead it aims to analyze the main idea of the authorization on the right of the divorces in the manners of the social, cultural and religious orders and the state’s authority. As a result, when the verses which regulated the matter of divorcing, and the actions of Prophet Muhammad and his companions are examined, it become very visible that the state has right to do regulations, and controls over ones who have the right to divorce the individuals and during the formation of the regulations and changes, the state is suposed to remain loyal to the social and cultural conditions.

PDF

___

Tâc. es-Siyâsetü’ş-Şer’iyye ve Fıkhu’l-İslâm. Beyrut: Şeriketü’l-İ’lanati’şŞarkıyye, 1407.
Acar, Halil İbrahim. İslâm Hukukunda Evliliğin Sona Ermesi. Erzurum: Kültür Eğitim Vakfı Yayınları, 2000.
Aktan, Hamza. “Ku’an’a Göre Boşanma Prosedürü”. Dini Araştırmalar Dergisi 5/2 (2002).
Ansay, Sabri Şakir. Eski Aile Hukukumuza Bir Nazar. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1952.
Arık, M.Selim. “Boşanma (Talak) Konusunda Bazı Yanlış Algılamalar”. Diyanet İlmi Dergi 40/1 (2004): 101-112.
Aslan, Bedri. “Boşanma Yetkisi Hakkında Yapılan Tartışmalar”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/55 (2018).
Aslan, Bedri. “Muvazaalı Boşanmanın Hükmü”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2019): 80-92.
Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1401.
Bilmen, Ömer Nasûhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhat-ı Fıkhıyye Kâmusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. el-Câmi'us-sahih. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Ahkâmü’l-Kur’an. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabi, 1405.
Dalgın, Nihat. “Boşanma İle İlgili Dini Hükümlere Yeni Yaklaşım ve Yorumlar”. Küreselleşen Dünyada Aile. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010.
Dalgın, Nihat. İslâm Hukukunda Boşama Yetkisi. Samsun: Etüt Yayınları, 1999.
Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1424.
Dirînî, Fethî. el-Hak ve’l--Medâ sultani’d-devle fî takyîdih. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405.
Ebû Dâvud, Süleyman b. Es'as es-Sicistânî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Ebû Zehrâ, Muhammed. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabi, 1957.
Ece, Abdurrahman. “Boşama Hakkındaki Bir Hadisin Tahlili”. Anemon Muş Alpaslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/5 (2018).
Erdem, Suat. “İslam Hukukuna Göre Tarafların Haklarının Korunması Açısından Nikahta İki Şahidin Gerekliliği”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi. 23 (t.y.): 25-44.
Ertaş, Hikmetullah. “Sünnet Vahiy midir?” Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. 5/42 (2017): 227-243.
Hamidullah, Muhammed. İslâmda Devlet İdaresi. Ankara: Nur Dağıtım, 1979.
Hattâb, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahman Ruayn. Mevâhibü’l-celil li-şerhi Muhtasarı Halil. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1424.
Heysemî, Ebü’l-Hasan Nûruddîn. Mecma‘u’z-zevâ’id ve menba‘u’l-fevâid. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1415.
İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta’. Mağrip: Vezaretü Umumi’l evkaf, 1967.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr ʿ ale’d- Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412.
İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. İslam Hukuk Felsefesi. İstanbul: Ekin Yayınları, 1973.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ bi’l-âsâr. Beyrut: Dâru’l- Fikr, ts.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ bi’l-âsâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ebi Bekr. Zâdü’lmead. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb. İ ’lâmü’l-muvakkı’în ’an rabbi’l-’âlemîn. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1411.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Mısır: Dâru İhyâi’l- Kütübi’l-Arabiyyi, ts.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el- Mugnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Kahire: Daru’l-hadis, 1425.
İbn Teymiyye, Ebû’l-Abbas Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalim. el-Fetava’l-kübrâ. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1407.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Mugnî. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed. Ahkâmü’l-Kurʾân. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1424.
İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b.Abdilvâhid. Fethu’l-Kadîr. Beyrut: Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1317.
İzzet Derveze, Muhammed. et-Tefsiru’l-Hadis. İstanbul: Ekin Yayınları, 1418.
Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbi’şşerâi’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1406.
Komisyon. Güncel Dini Meseleler istişare Toplantısı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2002.
Komisyon. Kur’an Yolu Meal ve Tefsiri. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
Köse, Saffet. Genetiğiyle Oynanmış Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu. Konya: Mehir Vakfı yayınları, 2014.
Köse, Saffet. İslâm Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1997.
Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’ân. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1372.
Mevdûdi, Ebû’l Âl’a. İslâm’da Aile Hukuku. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, ts.
Mevdûdi, Ebû’l-Âl’a. İslâmda Hükümet. Ankara: Hilal Yayınları, ts.
Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. 4 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1416.
Müslim, Ebû'l-Hüseyne'l-Kuşeyrî. el-Câmi'u's-sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
Okur, Hüseyin. “Anlambilimsel Bir Yöntem Olarak Hanefi Fıkıh Usulünde İktizanın Delaleti”. İslami İlimler Dergisi 10/10 (2015): 117-144.
Özay, Hilal. “Kadına Karşı Şiddeti Engellemede İslam Hukukunun Rolü”. Kadın ve Aile Üzerine Araştırmalar. 157-168. Çorum: Saybilder Yayıncılık, 2018.
Reşid Rıza, Muhammed. Tefsîru’l- Menâr. Kahire: Heyet-i Mısriyye, 1410.
Sahnun, Abdüsselam b. Saîd et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Beyrut: ârü’l-Kütübi’lilmiyye, 1414.
Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1402.
Seyyid Sâbık. Fıkhu’s-Sünne. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1977.
Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1403.
Şelebi, Muhammed Mustafa. Ta’lilü’l-ahkâm. Beyrut: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1397.
Şerif, Muhammed. en-Nazariyyetü’s-Siyâseti’ş-Şeriyye. Bİngazi: Câmiatu Garyunus, ts.
Şevkâni, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali. Neylü’l-evtâr serhu Münteka’l-ahbâr. Mısır: Dâru’l-Hadis, 1357.
Şirbînî, Şemseddin Hatib Muhammed b. Ahmed. Mugni’l-muhtac ila ma’rifeti meâni’l- Minhâc. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmi'u's-sahîh. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Türcan, Talip. “İslam Hukukunda Boşanmada (Talak)Şahit Bulundurma Zorunluluğu”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1 (1994): 263-276.
Yavuz, Yunus Vehbi. “Kur’an’da Boşanmanın Mertebeleri”. Kur’an Mesajı ilmi Araştırmalar Dergisi 1/9 (1998): 25-33.
Yılmaz, İbrahim. “İslâm Aile Hukukunda Boşanmaları Önleyici Bir Tedbir Olarak Tahkîm Müessesesine Hukuki İşlerlik Kazandırılması”. Turkish Studies 12/10 (2017): 329- 360.
Zeydân, Abdulkerîm. el-Mufassal fî ahkâmi’l-merʾ e ve’l-beyti’l-müslim fi’ş-şerîʿ ati’l-İslâmiyye. 11 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1413.