İBN ACÎBE’NİN MÂRİFET ANLAYIŞI

İbn Acîbe el-Hasenî (öl. 1224/1809), Kuzey Afrika kökenli Derkâviyye tarikatının önemli isimlerindendir. İlmî kişiliği, tasavvufî şahsiyeti, eserleri ve görüşleri aracılığıyla etkisi İslâm dünyasının pek çok bölgesinde hissedilmiştir. Bu makale İbn Acîbe’nin mârifet anlayışını ve bu bağlamda zâhirî-bâtınî bilgi ayırımını genel hatlarıyla incelemeyi hedeflemektedir. Araştırmamız bu amaca bağlı olarak İbn Acîbe’nin mârifete ulaşmak için tercih ettiği yöntemi ve bunun onun düşüncesinde neye tekâbül ettiğini saptamaya çalışmıştır. İbn Acîbe’nin düşüncesinde hakîkî bilgi, Allah’ın Zâtı ile O’nun esma ve sıfatları hakkında doğrudan elde edilen mârifete dayalı bilgidir. İnsanın yeryüzüne gönderiliş amacı da işte bu bilgiye sahip olmasıdır. Mârifet, müşâhedenin yerleşmesi ve sürekli hâle gelmesiyle elde edilebilir. Bazen hakikat, bazen de has tevhid olarak andığı mârifet bilgisine zihnî temkin ve akıl yoluyla değil, nefsin tezkiyesi ve kalbin nurlanması neticesinde basîretin açılması sayesinde ulaşılır. İbn Acîbe’nin mârifet nazariyesinde asıl olan, hakikatlere ulaşmanın şuhûdî ve ıyânî (apaçık görme) yöntemle gerçekleşmesidir. Ancak bu yöntemin tam olarak gerçekleşebilmesi de şer’i hükümleri öğrenmeye yardımcı olan burhanî/aklî yöntemin etkin olarak kullanılmasından sonra mümkün hale gelir. Ayrıca İbn Acîbe, burhanî/aklî ve şuhûdî/ıyânî yöntemin semeresi için ilim ve ameli şart görür. Ona göre, bu yöntemler arasında bir kopukluk yoktur. Birinin diğerine hazırlık görevi gördüğünü düşünür. Mârifet mertebesinde sûfî, Allah’ın hikmet ve kudretine aynı anda açıkça şahid olmaktadır. Başka bir ifâde ile şeriat ve hakikati birlikte idrak etmektedir.

IBN ˈAJIBA’S MENTALITY OF MARIFA

İbn ˈAjība al-Hasanī (d.1224/1809) is South African in origin and is one of the important names of the sect of Darqāwiyyah. His impression has been felt in many regions of the Islamic world through his intellectual personality, his mystic personage, his works and views. This article intends to study İbn ˈAjība’s mentality of marifa and in this respect difference of esoteric and exoteric knowledge in general terms. Depending on this aim, we attempted to detect the method İbn ˈAjība chose to reach the marifa and to what this corresponds in his mentality. In İbn ˈAjība’s idea, true knowledge means the essence of God and theosophia which you attain about Him directly. The reason why man sent down to earth is that he has that very knowledge. Marifa can only be achieved by settling the vision and maintaining it. Marifa, which he calls sometimes absolute truth sometimes absolute unification, can be get by neither mental fixity nor intellectually but by opening of clairvoyance which becomes as a result of self purification and illumination of the heart. In İbn ˈAjība’s theory of marifa the main thing is that attaining the absolute truth becomes by means of intuitive and evidentiary sight method. However this method becomes possible after intellectual method, which helps learning of the canonic principles, is used effectively. Also İbn ˈAjība lays knowledge and deed down as a condition for the result of the intellectual and intuitive method. According to him, there is not a disunity between those methods. He thinks that one acts as a preparation for the other. In the rank of marifa, ascetic witnesses God’s wisdom and omnipotence simultaneously. In other words, he comprehends the canonic law and wisdom together.

PDF

___

Abdülkadir İsa. Hakaik ani’t-tasavvuf. Haleb : Mektebetü’l-İrfan, 4. Basım, 1993. Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b Alî b Muhammed İbn Hacer. el-Metâlibü’l-âliye bi-zevâidi’l-mesânidi’s-semâniye. thk. Ömer İman Ebû Bekr. 12 Cilt. Riyad : Dârü’l-Âsıme, 2000.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
Çakmaklıoğlu, M. Mustafa. İbn Arabi’de Ma’rifetin İfadesi. İstanbul : İnsan Yayınları, 2007.
Çakmaklıoğlu, M. Mustafa. “Yoğun Tasavvufî Tecrübelere İlişkin Söylemin İmkânı ve İşlevselliği”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 14/1 (2014), 85-122.
Çoban, Ali. Cezire-i Mesnevi Ve Şerhlerine Göre Mevlevî Sülûkü. Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
Deylemi, Ebû Şüca Şiruye b Şehredar b Şiruye. el-Firdevs bi-Mesur el-Hitab : el-firdevsü’l-ahbar. Beyrut, 1987.
Emektar, Ramazan. İbn Acîbe’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Abidler yolu = (Minhac-ül abidin). çev. Yaman Arıkan. İstanbul : Dede Korkut Yayınları, 2. Basım, 1968.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. İhyâu ulûmi’d-din. thk. Abdullah el Hâlidî. Beyrut : Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1998.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Mişkatü’l-envar ve mısfatü’l-esrar. thk. Abdülazîz İzzeddi Seyrevan. Beyrut : Âlemü’l-Kütüb, 1986.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Risaletü’l-Ledünniyye, (Mecmuatu resaili’l-imam el-Gazzâlî, içinde). 3 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
Hücviri, Ebü’l-Hasan Data Gencbahş Ali b Osman b Ali. Hakikat bilgisi/Keşfu’l-mahcub. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul : Dergâh Yayınları, 1982.
Hücviri, Ebü’l-Hasan Data Gencbahş Ali b Osman b Ali. Keşfü’l-mahcub. thk. İs’ad Abdülhadi Kındil. 2 Cilt. Beyrut : Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1980.
İbn Acîbe, Ebu’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî. el-Bahru’l-medîd fî tefsiri’l-Kur’âni’l-mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kuraşî Raslan. 6 Cilt. Kahire :, 1999.
İbn Acîbe, Ebu’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî. el-Fehrese. thk. Abdülhamid Salih Hamdân. Kahire : Dârü’l-Garbi’l-Arabi, 1990.
İbn Acîbe, Ebu’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî. el-Fütûhâtü’l-ilâhiyye fî şerhi’l-Mebâhisi’l-asliyye. thk. Muhammed Abdurrahman Üveysi. Dımaşk: el-Yemame, 1998.
İbn Acîbe, Ebu’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî. Tefsiru’l-fâtihati’l-kebir. thk. Bessam Muhammed Barûd. Beyrut : Dârü’l-Havi, 1999.
İbn Acîbe, Ebu’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi Hasenî Şazelî. Şerhu salâti’l-kutb İbn Meşiş (el-Letâifü’l-imaniyyeti’l-melekutiyye ve’l-hakâikü’l-ihsaniyyeti’l-ceberutiyye fi resaili’l-Ârif billah eş-Şeyh Ahmed b. Acibe Hasenî içinde). thk. Âsım İbrahim Keyyâlî. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
İbn Acibe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî eş-Şazelî. Silkü’d-dürer fi zikri’l-kazai ve’l-kader (el-Letâifü’l-imâniyyeti’l-melekutiyye ve’l-hakâikü’l-ihsâniyyeti’l-ceberutiyye fî resâili’l-Ârif billah eş-Şeyh Ahmed b. Acîbe Hasenî içinde). thk. Asım İbrahim Keyyâlî. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî eş-Şazelî. Şerhu Nûniyyeti’ş-Şüşterî. thk. Muhammed-el Adlûnî el-İdrisî. Rabat : Dârü’s-Sekâfe, 2013.
İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî eş-Şazelî. Şerhu Nûniyyeti’ş-Şüşterî (el-Letaifü’l-imaniyyeti’l-melekutiyye ve’l-hakaikü’l ihsaniyyeti’l-ceberutiyye fi resaili’l-Arif billah eş-Şeyh Ahmed b. Acibe Hasenî içinde). thk. Asım İbrahim Keyyâlî. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi Hasenî. Îkâzü’l-himem fî şerhi’l-Hikem. Beyrut: Dâru’l-Hayr, 2005.
İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi Hasenî Şazelî. Menâzilu’s-sâirîn ve’l-vâsilîn (el-Cevâhirü’l-acîbe min teâlîfi seyyidî Ahmed b. Acîbe içinde). Beyrut : Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi Hasenî Şazelî. Mi’râcü’t-teşevvüf ila hâkaiki’t-tasavvuf. thk. Mahmud Beyruti. Dımaşk : Darü’l-Beyruti, 2004.
İsfehânî, Râğıb. Müfredâtu Elfâzı’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 3. Basım, 2002.
İskenderi, Ebü’l-Fazl Taceddin Ahmed İbn Ataullah. Tacü’l-arus el-havi li-tehzibi’n-nüfus. Beyrut: Dârû’l-kütübi’l-İlmiyye, 2008.
İskenderî, İbn Ataullah. Hikem-i Ataiyye. çev. Yahya Pakiş. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2009.
Kaya, Mahmut. “İşrâkıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/438-459. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Kelabazi, Ebû Bekr Muhammed b İbrahim el-Buhârî. et-Taarruf li-mezhebi ehli’t-tasavvuf/Doğuş devrinde tasavvuf. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul : Dergâh Yayınları, 1979.
Kutluer, İlhan. “Sühreverdî Maktûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/36-40. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Mekki, Muhammed b Ali b Atıyye el-Harisi Ebu Talib. Kutü’l-kulub fi muameleti’l-mahbub ve vasfu tariki’l-mürid ila makami’t-tevhid =Kalplerin Azığı. çev. Yakup Çiçek - Dilaver Selvi,. İstanbul : Semerkand Yayınları, 2003.
Münziri, Ebu Muhammed Zekiyyüddin Abdülazim b Abdülkavi. et-Tergib ve’t-terhib. Beyrut, 1983.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1991.
Selvi, Dilaver. “Ibn Aciba’s way of interpreting dogmata with integrity of sharia and haqiqa”. Journal of Intercultural and Religious Studies 1/1 (2011), 65-88.
Serrac, Ebû Nasr Abdullah b Ali et-Tusi. el-Lüma’. thk. Abdulhalîm Mahmud-Tâhâ Abdulbâkî Surûr. Mısır: Dârü’l-Kütübi’l-Hadise, 1960.
Serrac, Ebu Nasr Abdullah b Ali et-Tusi. İslam Tasavvufu: Tasavvufla Ilgili Sorular-Cevaplar: Lüma. çev. Hasan Kamil Yılmaz. İstanbul : Altınoluk, 1996.
Şehrezuri, Şemseddin Muhammed b Mahmûd İşraki. Şerhu Hikmeti’l-işrak. çev. Hasan Ziyai Terbeti. Tahran : Müessese-i Mütalaat ve Tahkikat-ı Ferhengi, 1993.
Taylan, Necip. “Bilgi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/157-161. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Uludağ, Süleyman. “Bâtın İlmi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/188-189. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Uludağ, Süleyman. “Kalb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/229-232. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Uludağ, Süleyman. “Mârifet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/54-56. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
Uludağ, Süleyman. Tasavvuf ve tenkit. İstanbul : Mavi Yayıncılık, 2011.