Cevher es-Sıkıllî’nin Mısır’i Ele Geçirmesi ve Mısır’daki Faaliyetleri

Mısır, tarihin ilk dönemlerinden itibaren sahip olduğu zenginlikler ve konumu itibariyle birçok işgalci gücün hedefinde yer almıştır. Kuzey Afrika’da Şiî bir devlet kurmuş olan Fâtımîler de kuruldukları andan itibaren mezheplerini yaymak için İslam dünyasına açılan bir kapı olarak gördükleri Mısır’ı ele geçirmeyi hedeflediler. Mısır’ın Fâtımîler tarafından alınması Muiz-Lidînillâh döneminde aslen Sicilyalı bir köle olan ve zekâsı ile vezirliğe kadar yükselmiş olan Cevher es-Sıkıllî tarafından gerçekleştirildi. Böylece Fâtımîlerin yeni yönetim merkezi olacak Mısır’da iki yüz yıldan fazla sürecek olan Fâtımî hâkimiyeti başlamış oldu. Halife gelene kadar Mısır’ın mutlak hâkimi olan Cevher, Fâtımî hâkimiyetini kalıcı kılmak ve Fâtımîlerin mensup olduğu İsmaili mezhebini Mısır’da yaymak için bir takım icraatlerde bulundu. Cevher ilk olarak Mısır’ın ve Fâtımîlerin yeni yönetim merkezi olacak Kahire şehrinin inşasına başladı. Ardından Mısır’daki ilk Şiî cami olan el-Ezher’i inşa etti. Cevher ayrıca devlet işlerini öğrenmeleri için Mağribli Şiîleri devlet kademelerinde Sünnilerin yanında görevlendirdi. Vergi sistemini baştan düzenleyerek gelirlerin artmasını sağladı ve uzun süredir Mısır’ı etkisi altına almış olan kuraklığın etkilerini en aza indirmek için bir dizi tedbir aldı.

Anahtar Kelimeler:

Cevher es-Sıkıllî, Mısır, Fâtımîler, Kahire, el-Ezher

The Conquest of Egypt By Jawhar As-Siqillî and His Activities In Egypt

Historically, Egypt has been the target for many invading powers due to its prosperity and location. Since they were founded, The Fatimids, who had established a Shiite state in North Africa, aimed at conquering Egypt, which they saw as a gateway to the Islamic world, in order to spread their sect. The conquest of Egypt by the Fatimids was carried out by Jawhar as-Sıqıllî, who was originally a Sicilian slave during the Muiz-Lidînillah period and rose to the rank of vizierate with his intelligence. Thus, the Fatimid domination, which would last more than two hundred years, began in Egypt, which was to be the new administrative center for the Fatimids. Jawhar, who was the absolute ruler of Egypt until the emergence of Caliphate, took some actions to perpetuate the Fatimid domination and to spread the Ismaili sect, to which the Fatimids belonged, in Egypt. Jawhar first started the construction of the city of Cairo, which would become the new administrative center for the Fatimids in Egypt. He, then, built al-Azhar, the first Shiite Mosque in Egypt. Jawhar also appointed Maghrib Shiites to learn about state affairs placing them with Sunnis at state levels. Through reorganizing the tax system, he contributed to increase the revenues, and took a series of measurements to minimize the effects of the drought that had afflicted Egypt for a long time.

Keywords:

Jawhar as-Sıqıllî, Egypt, Fatımids, Cairo, al-Azhar,

PDF

___

Ağırakça, Ahmet. “İhşîdîler”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 18 Aralık 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/ihsidiler
Anan, Muhammed Abdullah. Devletü’l islami fi’l Endülüs. 5 Cilt. Kahire: Mektebetü’l Hanci, 1997.
Antaki, Yahya b. Said b. Yahya el-. Tarihî Antaki. Lübnan: Cürus Bars, 1990.
Atâullah, Hıdır Ahmed. Hayâtü’l-fikriyye fî Mısr fî asri’l-Fâtimî. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1. Basım, ts.
Behî, Muhammed el-. el-Ezher: Târîhuh ve Tetavvürüh. Kahire: Vizarâtü’l Evkaf, 1964.
Behrens-Abouseif, Doris. İslamic Architecture in Cairo an İntroduction. Kahire: The American University in Cairo Press, 3. Basım, 1998.
Bloom, Jonathon M. Arts of City Victorious Islamic Art and Architecture in Fatimid Nort Africa and Egypt. Londra: Yale University Pres, 2007.
Brett, Michael. Fâtımî İmparatorluğu Ortadoğu, Afrika ve Akdeniz’de İktidar Mücadelesi. çev. Fatih Yücel. İstanbul: Kronik, 1. Basım, 2021.
Çelik, Aydın. Fâtımîler Devleti Tarihi (909-1171). Ankara: TTK, 2018.
Durant, Will. Kıssatü’l Hadâra. çev. Zeki Necib Mahmud. 42 Cilt. Beyrut: Daru’l Cil, 1988.
Fıkki, Muhammed Kâmil el-. el-Ezher ve Eseruhu Finnehdati’l el-Edebiyye el-Hadise. Kahire: el-Matbaatü’l Muniyriyye bi’l Ezheri Şerif, ts.
Ğızzi, Şemsüddin Ebu’l Meali Muhammed b. Abdurrahman el-. Divanü’l İslam. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kutubi’l İlmiye, 1. Basım, 1990.
Hammuda, Tahir Süleyman. Celaleddin’i Suyuti Asruhu Hayatuhu Esâruhu ve Cühuduhu. Beyrut: el-Mektebu’l İslami, 1989.
Harbutli, Ali Hüsni el-. el-Azizu Billahi’l Fatimi. Kahire: Dâru’l Kâtibi’l Arabi, ts.
Hasan, İbrahim Hasan. Tarihû Cevher es-Sıkıllî. Kahire: Mektebetü’l en-Nahdati’l Mısrıyye, 2. Baskı., 1963.
Hitti, Philip Khuri. History of Arabs. Londra: Macmıllan Education, 10. Basım, 1970.
Hitti, Philip Khuri. Siyasi ve Kültürel İslâm Tarihi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1989.
Hüseynî, Ebü’l-Fazl Muhammed Halîl b. Ali b. Muhammed el-Murâdî el-. Silkü’d-dürer fî aʿyâni’l-karni’s-sânî ʿaşer. 4 Cilt. Dâru’l Beşeiru’’l İslamiyye, 3. Basım, 1988.
İbn Dokmak, Sârimüddîn İbrâhîm b. Muhammed. Nüzhetü’l-enam fi Tarihi’l-İslam. Beyrut: Mektebetü’l Asriyye, 1. Basım, 1999.
İbn Haldûn. Târîhî İbn-i Haldûn. 7 Cilt. Beyrut: Daru’l Fikir, 2. Basım, 1988.
İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1900.
İbn Tagrıberdi, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf. en-Nücûmu’z-Zâhire. 16 Cilt. Kahire: Daru’l Kutub, ts.
İbn Tağrıberdi, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf. Mevridü’l-letâfe fî men veliye’s-saltana ve’l-hilâf. 2 Cilt. Kahire: Darü’l Kutubi’l Mısrıyye, ts.
İbnü’l Esir, İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fî’t-târîh. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1. Basım, 1997.
İbnü’l-Kalânisî, Ebû Ya‘lâ er-Reîsülecel Mecdürrüesâ el-Amîd Hamza b. Esed b. Alî b. Muhammed ed-Dımaşkī et-Temîmî. Târihu Dımaşk. Şam: Dâr Hassen, 1. Basım, 1983.
Kindî, Ebû Ömer Muhammed b. Yûsuf b. Ya‘kūb b. Hafs et-Tücîbî. Kitâbü’l-Vülât ve Kitâbü’l-kudât. Beyrut, 1908.
Lane-Poole, Stanley. A History of Egypt in The Middle Age. Londra: Methuen, 1901.
Lev, Yaacov. State and Society in Fatımid Egypt. Leiden: E. J. Brill, 1991.
Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkadir b. Muhammed. el-Mevâʿiz ve’l-iʿtibâr bi-(fî) zikri’l-hıtat ve’l-âsâr. 4 Cilt. Beyrut: Dârül Kütübil İlmiyye, 1418.
Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkadir b. Muhammed. el-Mukaffa’l-kebîr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l Garbi’l İslami, 2. Basım, 2006.
Makrîzî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkādir b. Muhammed. İttiʿâzü’l-hunefâʾ bi-ahbâri’l-eʾimmeti’l-Fâtımiyyîn el-hulefâʾ. 3 Cilt. Kahire: el-Meclisü’l alâ li’ş-Şuûni’l İslamiyye, 1996.
Mısrî, Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. Ahmed el-. Tabakâtü’l-müfessirîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Necib, Muhammed Salim. Tarîhu’l Mesâcidi’ş-Şehîra, ts.
O’Leary, De Lacy. A Short History of The Fatimid Khalifate. New York: E. P. Dutton, 1923.
Sallâbî, Ali Muhammed. ed-Devletü’l Fâtimiyye. Kahire: Müessesetu İkra, 1. Basım, 2006.
Sallâbî, Ali Muhammed. el-Eyyûbiyyûn. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1. Basım, ts.
Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Hüsnü’l-muhâdara. Mısır: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabî, 1967.
Şeker, Mehmet. “Fâtımîlerde ve Memlûklerde Dört Mezhep Başkadılarının Tayini” 82 (2017), 163-170. https://hbvdergisi.hacibayram.edu.tr/
Şeşen, Ramazan. “Cevher es-Sıkıllî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 18 Aralık 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/cevher-es-sikilli
Üseyri, Ahmed Mâmur el-. Mucezü’t Tarihi’l İslami. Riyad: Mektebetü el-Melik Fehd el-Vataniyye, 1996.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. 25 Cilt. Müessesetu’r-Risale, 3. Basım, 1985.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Ömer Abdüsselam et-Tedmurî. 52 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l Arabî, 1993.
Ziriklî, Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el-Aʿlâm. Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.