Osmanlı Döneminde Zaho’nun Siyasî ve Sosyal Yapısı

Safevî Devleti kurulmasından hemen sonra, Zaho ve çevresini hâkimiyeti altına almıştır. Yöre halkı kendilerine iyi davranmayan Safevîlerden yüz çevirmiş ve Osmanlı Devleti’ne meyletmiştir. Çaldıran Muharebesin’den sonra ve İdris-i Bitlisî’nin gayretleriyle Osmanlı Devleti hâkimiyetine geçen Zaho ve çevresi, Osmanlı Devleti’nin yıkılışına kadar millî sınırlar içinde kalmıştır. Genellikle Musul vilayetine bağlı sancak veya kaza merkezi olan Zaho, zaman zaman Diyarbekir’a, Mardin’e, Basra’ya veya Bağdat vilayetine bağlanmıştır. Bazen de İmadiye kazasına bağlı bir nahiye merkezi olmuştur. XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde idarî yapılanmadaki sürekli değişikliklerden dolayı, Zaho’nun da idarî yapısı devamlı değişmiştir. Bölgede Kürt aşiretlerinin çokluğu, birbirleriyle olan anlaşmazlıkları ve aralarındaki kavgaların eksik olmayışı, idarecileri zor durumda bırakmıştır. Bu arada Zaho emirleri idareleri süresince merkezî hükümete bağlı kalmışlardır. Ancak bazı itaatsizlikler de eksik olmamıştır. Tanzimat’tan sonra yapılan idarî taksimatta, Zaho uzun süre Mardin Sancağı’na bağlı bir kaza merkezi olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Musul, Zaho, İmadiye, Kürt Aşiretleri, Sindi Süleymanî

Zaho’s Politıcal And Socıal Structure In Ottoman Perıod

Immediately after its establishment, the Safavid State took Zaho and its surroundings under its sovereignty. The people of the region turned away from the Safavids who did not treat them well and they tended to the Ottoman Empire. After Çaldıran Battle, Zaho and its surroundings, which had been under Ottoman rule with the efforts of Idris-i Bitlisî, remained within the national borders until the collapse of the Ottoman Empire. Zaho, anemirate or settlement center connected to Mosul province, is generally connected to Diyarbakir, Mardin, Basra or Baghdad province.From time to time it became a town center connected to İmadiye. From the XVIII. century to XIX century due to the constant changes in the administrative structure of the Ottoman State the administrative structure of Zaho continually has changed. The existence of many Kurdish tribes in the region, the disagreements with each other and the lack of conflicts among them left the administrators in a difficult situation. During this period, Zaho emirate remained attached to the central court during their administration. However, the others have also been in some disobedience. In the administrative divisions which was made after the reformation,Zaho has become a settlement center connected to Mardin Sanjak for a long time.

Keywords:

Mosul, Zaho, Imadiya, Kurdish Tribes, Sindi Suleiman,

PDF

___

BOA. A. DVNSMHM.d. no, 25, Hkm. 83, s. 10.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 23, Hkm. 627, s. 290.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 25, Hkm. 287-289, s. 28-29.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 25, Hkm. 304, s. 30.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 26, Hkm. 197, s. 77.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 26, Hkm. 304, s. 30.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 26, Hkm. 647, s. 226.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 27, Hkm. 132, s. 35.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 28, Hkm. 11, s. 5.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 28, Hkm. 56, s. 23.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 28, Hkm. 900, 991 s. 354; 382.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 29, Hkm. 130, s. 55.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 32, Hkm. 72, s. 20.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 32, Hkm. 74,75, 76, s. 22-25.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 53, Hkm. 308, s. 34.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 60, Hkm. 514, s. 217.
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 64, Hkm. 291, s. 107
BOA. A. DVNSMHM.d. no. 81, Hkm. 158-159, s. 73.
BOA. A. RSK. no.1452, s. 311.
BOA. A.NŞT. d. no. 16, s 193.
BOA. A.RSK d. no.1452, s281, 322.
BOA. DFE RZ d. no. 98, s. 217.
BOA. DH. EUM. 2. ŞB, 29/46-1.
BOA. EV d. 16668, s. 2.
BOA. İ. MVL. 379/16607.
BOA. K. K. d. 262, S. 128
BOA. Kamil Kepeci Defteri, no. 262, s. 128, 183, 367.
BOA. Kamil Kepeci,no. 266-2B, s. 108.
BOA. MAD. d. no.10880, s. 2
BOA. MAD. d. no. 8012, Vrk. 34, 35, 38.
BOA. MAD. d. no. 563, s. 211-220.
BOA. MAD. no. 563, s. 58-59.
BOA. MKT. 14/64-1-2. BOA. MVL. 114/32-1. BOA. MVL. 131/90.
BOA. TMIK. M. 124/36-1.
TSMA, E. No. 8333/1, 2, 3.
TSMA. Mühimme Defteri, no, E. 12321, s. 85.
TSMA. No. E. 9775, Vrk. 4.
AKGÜNDÜZ, Ahmet,Osmanlı Kanunnameleri,C. 4,İstanbul 1992.
GENÇ, Vural, “İdris-i Bidlîsî’nin II. Bayezid ve I. Selim’e Mektupları”,Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S. 47, İstanbul 2016.
GÛLÎ, Nizar Eyyüb, “Kaza-i Zaho fiʹt-Taksimâtiʹlİdariyetiʹl-Osmaniyye (1842-1918)”, Camiatü Zaho/Fakülteyi el-Ulumüʹl-İnsaniyyeti/Kısmüʹt-Tarih [Zaho Universitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü. https://tr.wikipedia.org/wiki/Zaho.İmad Abduʹs-Selam Rauf, Tarih-i Umerâ-yı Behdinân,baskı yeri ve tarihi yok.Kavânin-i Âl-i Osman, Süleymanîye Kütüphanesi Demibaş, no. 02271-002.
MANTRAN, Robert, “Irak”, Diyanet İslam Ansiklopedisi DİA,c. 19.
Musul Vilayet Salnamesi 1312.
Osmanlı Devlet Salnamesi 1277.
Selimnâme, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphânesi TSMK, Revan Kitaplığı, no, 1955, vrk, 23-b, 24-a, 30-b, 34-a.
SERTOĞLU, Midhat, Osmanlı Tarih Lugatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1986.
Solakzâde Mehmed Hemdemi Çelebi, Salokzâde Tarihi, İstanbul 1297.
Süleymanîye Kütüphanesi Antalya Tekelioğlu Bölümü, no. 806.
Şemʻdânîzâde Fındıklılı Süleyman Efendi, Murîu’tTevârih, İstanbul 1338.
Şerefhan, Şerefnâme, çeviren, M. Emin Bozarslan, Deng Yayınları, 2006. www.alukah.net