İhvân-ı Safa’da Sembolik/Metaforik Dil Bağlamında Soyutun Somuta İndirgenmesi Problemi

Antik Çağ’da görülen sembolik/metaforik dilin İslam düşünce tarihinde de sık sık kullanıldığını görmekteyiz. İslam Felsefe Tarihinde sembolik dili kullananlardan biri de hiç kuşkusuz İhvân-ı Safa’dır. İhvân-ı Safa’ya göre din dilinin anlaşılmasında -özellikle avam kesim için- bazı kavram ve batini manaların anlamlı hale gelmesi gerektirilmesi önemlidir. İhvân bu anlamda anlaşılmayan kavramların somutlaştırılarak sembolik dilin kullanmanın zorunlu olduğunu, aksi halde dinde bulunan çoğu kavramın bu kesimler için tam olarak anlaşılamayacağını savunmuştur. İhvân-ı Safa’nın özellikle ontolojik anlamda sembolik dili kullandığı görülmektedir. İhvân-ı Safa metafizik âlemin anlaşılmasının en kolay ve ilk yolunun fizik âlemini anlamak olduğundan yola çıkarak, zahiri manadan batıni manaya geçilerek ontolojiyi sembollerle ifade etmeye çalışmıştır. Ancak, zahiri manadan çıkarılacak her batıni mana doğal olarak faklı yorumların oluşmasına sebebiyet vererek farklı sorunların oluşmasına neden olmuştur. Bizde burada söz konusu sorunları çözmede İhvân-ı Safa’nın izlediği yolu tespit etmek ve bu yolun İslam düşünce dünyasını bir hayli meşgul eden ve hala da etmekte olan bu sorunu çözmede ne denli etkili olduğunu göstermeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler:

Sembol, metefor, felsefe, İhvân-ı Safa, metafizik.

The Problem of Reducing the Abstract to Concrete in the Context of Symbolic / Metaphoric Language in Ikhwan al-Safa

We see that the symbolic/metaphoric language seen in Antiquity was frequently used in the history of Islamic thought. One of those who use the symbolic language in the history of Islamic philosophy is undoubtedly Ikhwan al-Safa. According to them, some concepts and abundant meanings must be made meaningful in understanding the language of religion, especially for the people. They argued that it is imperative to embody the concepts that are not understood in this sense and to use symbolic language, otherwise, most concepts in religion cannot be fully understood for these segments. It seems that Ikhwan al-Safa uses symbolic language, especially in the ontological sense. They attempted to express the ontology with symbols by moving from the apparent meaning to the aboriginal meaning since it was the easiest and first way to understand the metaphysical realm. However, each abdominal meaning to be removed from the apparent meaning naturally causes different interpretations, causing different problems to occur. Here, we will try to identify the path followed by Ikhwan al-Safa in solving these problems and to show how effective this path is in solving this problem, which still occupies the Islamic world of thought.

Keywords:

Symbol, metaphor, philosophy, Ikhwan al-Safa, metaphysics.,

PDF

___

Ak, Fazilet Başaçık. İhvan-ı Safa’da Metafor. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
Aslan, Recep. «İhvân-ı Safâ’nın Rivayetlere Yüklediği Anlam.» Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6, sy. 1 (2018): 9- 24.
Aydeniz, Hüsnü. «Dinî Semboller, Sembolün Anlam Kaybı ve Etkilerine Gelenekselci Bir Yaklaşım.» Ekev Akademi Dergisi, sy. 48 (2011): 75-79.
Bayer, Thora İlin. Cassier’s Metaphysics of Symbolic Forms. New York& London: Yale University Press, 2000.
Bayraktar, Mehmet. İslam Felsefesine Giriş. Ankara: AÜİF Yayınları, 1988.
—. İslam’da Bilim ve Teknoloji Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
Benton, William. «“Symbol” md.» Encyclopedia Britannica, 1965: XXI/701.
Bircan, Hasan Hüseyin. İslam Felsefesinde Mutluluk. İstanbul: İz Yayıncılık, 2001.
Bolay, Süleyman Hayri. Felsefi Doktrinler ve Terimler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
Bozkurt, Birgül. «Harf Gizemi ve Sembolizm Bağlamında İhvan’ı Safa’da Hurufiliğin İmkânı .» Turkish Studies 13, sy. 2 (2018): 275- 293.
Bozkurt, Birgül. «İhvân-ı Safâ’da Ontolojik Uyum-Teleolojik Bağlam.» Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IX, sy. 19 (2018): 27-59.
Bozkurt, Ömer. «İhvan-ı Safa’da Aritmetik, Geometri ve Felsefe İlişkileri.» Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Kaygı Dergisi, sy. 18 (2012): 123-152.
Celal, Vahit. «İhvan-ı Safa’da Mutluluk Düşüncesi.» Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 5, sy. 9 (2018): 11-17.
Corbin, Henry. İslam Felsefesi Tarihi. Çeviren Hüseyin Hatemi. İstanbul:İletişim Yayınları, 2008.
Çağrıcı, Mustafa. İslam Düşüncesinde Ahlak. İstanbul: Birleşik Yayınları, 2000.
Çetinkaya, Bayram Ali. «İhvan’ı Safa Felsefesinin İbnü’l- Arabi Düşüncesindeki İzdüşümleri.» İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, sy. 23 (2009): 139-140.
Çetinkaya, Bayram Ali. «İhvan-ı Safa Düşüncesinde Temel Tasavvufi Kavramlar ve Meseleler.» Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IX, sy. 2 (2005): 211-216.
Çetinkaya, Bayram Ali. «İhvân-ı Safâ Felsefesinde Sayıların Gizemi Üzerine Bir Çözüm Denemesi .» Felsefe Dünyası, sy. 2003/1 (2003): 87-121.
Çetinkaya, Bayram Ali. «İhvan‐ı Safa’nın Din Söylemi.» İslami Araştırmalar Dergisi 15, sy. 4 (2002): 523-535.
—. İhvân-ı Safâ'nın Dinî ve İdeolojik Söylemi. Ankara: Elis Yayınları, 2003.
—. Sayıların Gizemi ve Tasavvufun Dinamikleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
Eren, Mustafa. «İhvân-ı Safâ’nın Sanat Ontolojisi.» Bilig Dergisi, sy. 81 (2017): 1-26.
Fahri, Macit. İslam Felsefe Tarihi. Çeviren Kasım Turhan. İstanbul: ŞATO Yayınları, 1987.
Gilbert, Durand. Sembolik İmgelem. Çeviren Ayşe Meral. İstanbul: İnsan Yayınları, 1998.
İbn-Manzur. Lisanü’l Arab. Düzenleyen Cürcani. Cilt 3. İstanbul: Tarifat, 1986.
Kaya, Mahmut. Felsefe. İstanbul: DİA, 1995.
Keklik, Nihat. Felsefede Metafor. İstanbul: İÜEF Yayınları, 1990.
Kindi. Felsefî Risaleler. Çeviren Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2002.
Koç, Ahmet. İhvan’ı Safa'nın Eğitim Felsefesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996.
Koç, Turan. Din Dili. İstanbul: İz Yayınları, 1998.
Koçhan, Metin, ve Muhammet Fatih Kılıç. «Matematik İhvân-ı Safâ Felsefesinin Dayandığı Aksiyomatik Zemin midir?» Artuklu Akademi Dergisi 4, sy. 2 (2017): 76-95.
Kökcü, Ayşe. «İbn Sina ve İhvan-ı Safa Bağlamında Matematikten Metafiziğe Sayı ve Nicelik Algısı.» Beytulhikme An International Journal of Philosophy 9, sy. 1 (tarih yok).
Meçin, Mahmut. «İhvan-ı Safa’da Bilgi, Bilim ve İlimlerin Sınıflandırılması.» Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16, sy. 1 (2014): 427-458.
Nasr, S. H. İslam ve Bilim: İslam Medeniyetinde Pozitif Bilimlerin Tarihi ve Esasları. Çeviren İlhan Kutluer. İstanbul: İnsan Yayınları, 2006.
Nasr, Seyyid Hüseyin. İslam Kozmolojisi Öğretilerine Giriş. Çeviren Nazife Şişman. İstanbul: İnsan Yayınları, 1985. Netton, Richard. İhvan-ı Safa, İslam Felsefesi Tarihi. Düzenleyen Seyyid Hüseyin Nars ve Oliver Leman. Çeviren Şamil Öçal ve Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Açılım Kitap, 2011.
Ocak, Hasan. İbn Rüşd Felsefesinde Yorumbilim. İstanbul: Ek Kitap, 2014.
—. İhvan-ı Safa’nın İnsan Tasavvurunda Bilgi-Ahlak-İman İlişkisi. Malatya: Fidan Yayınları, 2019.
Onay, Hamdi. İhvân-ı Safâ’da Varlık Düşüncesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
Öztürk, Mustafa. «İhvân-ı Safâ’nın Düşünce Sisteminde Kur’an ve Yorum.» OMÜİF Dergisi, sy. 14-15 (2003): 283-308.
Platon, Phaidon, çev. Ahmet Cevizci, Ankara, Gündoğan Yayınları, 1995, s. 54. Phaidon. Çeviren Ahmet Cevizci. Ankara: Gündoğan Yayınlar, 1995.
Safâ, İhvân-ı. İhvân-ı Safâ Risaleleri. Çeviren Komisyon. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017.
Safa, İhvân-ı. Resail-ü İhvani’s-Safa ve Hullani’l-Vefa . Beyrut: Arif Tamer, 1995.
Sami, Ş. Kamus Tercümesi. İstanbul, 1305.
Şaban, Zekiyyuddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. Çeviren İ. K. Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
Şahin, Filiz. İlk İslam Hümanistleri. Konya: On Bir Eylül Yayınları, 2002.
Şahin, Hasan. İslam Felsefesi Tarihi Dersleri. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2000.
Taş, İsmail. İhvan‐ı Safa’da Felsefe ve Din Münasebeti. Konya: Palet Yayınları, 2012.
Taylan, Necip. İslâm Düşüncesinde Din Felsefeleri. İstanbul: MÜİF Yayınlar, 1994.
Uysal, Enver. İhvân-ı Safâ Felsefesinde Tanrı ve Alem. İstanbul: MÜİF Yayınları, 1998.
Uysal, Enver. «Resailu İhvanı’s Safa.» Böl. Resailu İhvanı’s Safa in TDV İslâm Ansiklopedisi, yazan Komisyon. İstanbul: DİA, 2000.
Yakıt, İsmail. İhvân-ı Safâ Felsefesinde Bilgi Problemi. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1985.
Zebidi. Tacu’l Arus. Cilt 17. Mısır, 1306.