BİR ÂLİMİN FİKİR DÜNYASINDAN YANSIYANLAR: ADANA ULEMASINDAN KÂFZADE YUSUF İZZET EFENDİ

Kâfzade Yusuf İzzet Efendi, Tarih, Arapça ve Türkçe dersleri verebilecek donanıma sahiptir. Osmanlı Devleti’nin bazı sorunlarıyla ilgili değerlendirmeler yapmıştır. Özellikle misyonerlerle ve hürriyet anlayışıyla ilgili değerlendirmeleri önemlidir. Osmanlı Devleti’nde misyoner teşkilatlanmaları imparatorluğun her tarafına yayılmıştır. Bu yerlerden biri de Adana’dır. Adana ulemasından Kâfzade Yusuf İzzet Efendi, misyonerlerin niyetlerini erken fark edenlerden biri olmuştu. Adana’da misyonerlerin faaliyetlerini padişaha yazmıştır. Onun fikir dünyasında misyonerler; din, devlet ve millet için tehlikelidir. Cizvitler, “Cem’iyet-i Şeytâniye”dir. Protestanlar da niyetleri ve çalışmalarıyla Cizvitlerden geri değildir. Misyonerler, merkeze uzak yerlerde halkı kandırmak için çabalamaktadırlar. Kâfzade tarihçi olması dolayısıyla Avrupa tarihine de vakıftır. Müslümanların eğitimdeki gerilikleri konusunda eleştirel değerlendirmeleri vardır. Misyonerlerin başarılı olma nedenlerinden birinin de Müslümanların eğitimsizliği olduğunu vurgulamıştır. Kadınların yeterli eğitimi almamasını Müslümanların zaafı olarak görmüştür. Ayrıca Adana’daki idari beceriksizlikleri de eleştirmiştir. Kâfzade Yusuf İzzet Efendi’nin düşünce dünyasında meşrutiyet ve hürriyete bakışını görmek de mümkündür. Ona göre devletin selameti, milletin mutluluğu neye bağlıysa onu hazırlayacak sebeplerin oluşması için çalışmak gerekliydi. Malın şükrü, gözün şükrü, aklın şükrü gibi ifadeler kullanmıştır. Şükür kavramından yola çıkarak hürriyetten ne anlaşılması gerektiği üzerinde durmuştur. Hürriyetin kıymetini bilmenin onu korumakla, din ve devlet kanunlarına uymakla mümkün olduğunu vurgulamıştır. Ona göre hürriyet, keyfi yönetimi ortadan kaldıran halk arasında hukuki eşitliği sağlayan kavramdır.

Anahtar Kelimeler:

Adana, Hürriyet, Meşrutiyet, misyonerlik, Kâfzade Yusuf İzzet

Reflected From a Scient's World of Ideas: Kâfzade Yusuf Izzet Efendi From Adana Ulema

Kâfzade Yusuf İzzet Efendi was equipped to teach History, Arabic and Turkish. He made evaluations about some problems of the Ottoman Empire. His evaluations about missionaries and the understanding of liberty was especially important. Missionary organizations in the Ottoman Empire spread all over the empire. One of these places was Adana. Kâfzade Yusuf İzzet Efendi, one of the Adana scholars, was one of those who noticed the intentions of the missionaries early. He wrote the activities of the missionaries in Adana to the sultan. Missionaries in his world of ideas; It was dangerous for religion, state and nation. The Jesuits are the "cem'iyet-i Şeytaniye". Protestants are not behind the Jesuits in their intentions and work. Missionaries are trying to deceive the people in remote places. Kafzade was also knowledgeable in European history, as he was a historian. There were critical evaluations of Muslims' backwardness in education. He emphasized that one of the reasons for the success of the missionaries was the lack of education of Muslims. He saw the inadequacy of women's education as a weakness of Muslims. He also criticized the administrative incompetence in Adana. It was also possible to see Kâfzade Yusuf İzzet Efendi's view of constitutionalism and liberty in the world of thought. According to him, it was necessary to work to create the reasons that would prepare the state's welfare and the happiness of the nation. He used expressions such as gratitude for wealth, gratitude for eyes, gratitude for mind. Starting from the concept of gratitude, he focused on what should be understood from freedom. He emphasized that it was possible to appreciate freedom by protecting it and obeying the laws of religion and state. According to him, freedom was a concept that eliminates arbitrary rule and ensures legal equality among the people.

Keywords:

Adana, liberty, constitutionalism, missionary, Kâfzade Yusuf İzzet,

PDF

___

Başkanlık Osmanlı Arşivi, BOA, BEO.89-6663/3.
Başkanlık Osmanlı Arşivi, BOA, BEO.170-12687/1
Başkanlık Osmanlı Arşivi, BOA, BEO.170-12687/3
Başkanlık Osmanlı Arşivi, BOA, BEO.329-24645/4
Başkanlık Osmanlı Arşivi, BOA, 3621/271523
Başkanlık Osmanlı Arşivi, BOA, 3661/274536
Başkanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH.MKT.46-25/1
Başkanlık Osmanlı Arşivi, BOA, Y¬. PRK. AZJ, 18/30/1
ARIKOĞLU, Damar, Hatıralarım, İstanbul: Tan Gazetesi Matbaası, 1961.
Cemal Paşa, Hatırat, yay. haz. Metin Martı, 5. Baskı, İstanbul: Arma Yayınları, 1996.
ÇABUK, Mustafa, 1875-1925 Yılları Arasında Adana, Antakya Antep, Maraş, ve Mersin Bölgelerinde Misyonerlik Faaliyetleri ve Ermeni Olayları, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2013.
KARABET, Çalyan, Adana Vakası ve Mesulleri: Dersaadet, 1325.
ÇİÇEK, Kemal, “Adana Olayları Hakkında Bildiklerimiz Bilmediklerimiz”, 1909 Adana Olayları/ Makaleler, Ed. Kemal Çiçek, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011, s.7-57.
ERSOY, Mehmed Akif , “Gayet Mühim Bir Eser”, Mehmed Âkif Külliyatı, Yay. Haz. İsmail Hakkı Şengüler, 5, İstanbul: Hikmet Neşriyat, 1990, s.85-90.
ERSOY, Mehmed Akif, “Hasbihâl”, Mehme Âkif Külliyatı, Yay. Haz. İsmail Hakkı Şengüler, 5, İstanbul: Hikmet Neşriyat, 1990, s.71-76.
ERSOY, Mehmet Akif, Safahat, İstanbul: Kitapzamanı Yayınları, 2008.
GÖRGÜN, Hilal. “Hartmann, Martin.” TDVİA, 16, İstanbul: TDV Yayınları, 1997, s.248-250.
GÜNEŞ, İhsan, Türk Parlamento Tarihi Meşrutiyete Geçiş Süreci: I. ve II. Meşrutiyet, II, Ankara: TBMM Vakfı Yayınları, t.y.. HARMAN, Ömer Faruk, “Katoliklik”, TDVİA, 25, Ankara: TDV Yayınları, 2002, s.55-58.
HARTMANN, Martin. Das Liwa Haleb (Aleppo) Liwa Dschebel Bereket. Berlin: Sonderabdruck aus der Zeitschrift der Gesellschaft für Erdkunde, 1894.
https://mustafakemalim.com/adanada-haremlik-selamlik-ayriligina-ataturkten-gelen-tepki/ Erişim tarihi: 14.11.2021.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, IX, Ankara: TTK yayınları, 1996.
KUNERALP, Sinan, Son Dönem Osmanlı Ricali (1839-1922), İstanbul: İsis Yayınları, 1999.
OKAY, M. Orhan, Kalabalıklarda Bir Yalnız Adam, 3. Baskı, İstanbul: Dergah Yayınları, 2019.
SÖNMEZ, Serpil, “Osmanlı Devleti’nde 18. Yüzyılda Katolikleştirme Yöntemleri ve Katolik Propagandasına Karşı Yürütülen Mücadele”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 27, 202, s.320-346.
ŞANDA, Hüseyin Avni. Yarı Müstemleke Oluş Tarihi 1908 İşçi Hareketleri. İstanbul: Gözlem Yayınları, t.y..
ŞİŞMAN, Adnan, “Misyonerlik ve Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kurulan Yabancı Sosyal ve Kültürel Müesseseler”, Türkler Ansiklopedisi, 15, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s.173-180.
ŞİŞMAN, Adnan, “Misyonerlik ve Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kurulan Yabancı Sosyal ve Kültürel Müesseseler”, Genel Türk Tarihi, ed. Hasan Celal Güzel, Ali Birinci, 7, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s. 595-607.
Tümer, Günay, “Cizvitler”, TDVİA, 8, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, s.40-42.
TOROS, Taha, Ali Münif Bey’in Hatıraları, İstanbul: İsis Yayınları, 1996.
TOROS, Taha, “Ziya Paşa Adana Valiliği (1825-1882)”, http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/124352/001552252007.pdf?sequence=7 Erişim tarihi:14.11.2021.
TOROS, Taha, “Ziya Paşa’nın Son Günleri”, http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/135164/001640812010.pdf?sequence=3 Erişim tarihi:14.11.2021.
UÇAR, Ahmet, Kemal Erkan, Selman Soydemir, Adana İtidal Gazetesi (5 Eylül 1908-31 Temmuz1909), 1, Ankara: TTK Yayınları, 2014.
ULUTAŞ, Songül, 19. Yüzyılda Tarsus’ta Ekonomik ve Sosyal Yaşam (1856-1914), Tarsus: Tarsus Sanayi Odası Yayınları, 2015.
Waardenburg, Jacques, “Protestanlık”, TDVİA, 34, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2007, s.351-353.
YETİŞ, Kazım, Bir Mustarip Mehmet Akif Ersoy, Ankara: Akçağ Yayınevi, 2006.
YURTSEVER, Cezmi, “Adana Valisi Ziya Paşa’nın Rejimi Sorgulaması”, https://cezmyurtsevercom.blogspot.com/2011/10/adana-valisi-ziya-pasanin-rejimi.html Erişim tarihi:14.11.2021.