Bahar ERİŞ KARAOĞLAN

Çuvaşçada Eksiz Ad Öbeği ve Adcıl Eşleme

Fikir birliğine varılamayan pek çok öbek türü bulunmakla birlikte, bunların içinde en göze çarpanı varlığı dahi tartışma konusu olan takısız/eksiz ad öbeğidir. Bu tür için yapılan tanımlar, bazı öbekleri dışarıda bıraktığı gibi terim de “kendinde olmayan-eksiz” öbekler adlandırması ile söz dizimsel ilişkilerin sınırlarını belirtme açısından eksiktir. Bu yüzden yazıda alternatif olarak önerilen kavram ve terim eşleme/eşleme öbeğidir. Bu öneri doğrultusunda da yazıda amacımız, “eksiz ad öbeği türü” altında sayılan yapı tiplerinin Çuvaşçadaki görünümlerini ilişkililiklerini ve biçimsel olarak virgül ya da kısa çizgi ile ayrılan eşlenmiş yapıları eşleme olgusuna göre gözlemlemek ve açıklamaktır. Eşleme için verilen tanımlar dil bilim literatüründe bir hayli tartışmalı olsa da dillerin tipolojik özellikleri göz önünde bulundurulduğunda çözülemeyecek kadar karmaşık değildir. “Niteleme” tanımı, genel olarak bu yapılara eşleme olarak yaklaşılmasını güçleştirse de niteleyicinin (modification) eşleme yapılarında bir nitem/niteleyen niteleyiciler (attributive modifier) özelliği gösterdikleri söz dizimsel dağılımlarına bakıldığında anlaşılmaktadır. Eşlemeler de elbette ad kökenli öbekler içerisindedir ve bir ad öbeğidir. Bunlar, ad öbeğinin yapısının işlevsel derinliğini gösteren söz dizimsel, anlam bilimsel ve kullanım ile ortaya çıkan ilişkilerin oluşturduğu birleşimsel bir alanda, eşleme dil bilgisel ilişkisi ile kurulan öbeklerdir.

Anahtar Kelimeler:

Eksiz ad öbeği, Eşleme, Birleşik, Ad, Sıfat, Çuvaşça, Açık eşleme

PDF

___

Referans1 Aksan, Doğan; Atabay, Neşe; Kutluk, İbrahim (1983). Sözcük Türleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Referans2,Andreyev, İ.A (1961) Priçastiye v çuvaşskom yazıke. Çeboksarı: Çuvaşkoye gosudartsvennoye izdateltsvo. Referans3, N. İ. (1903). Opıt issledovaniya çuvaşskogo sintaksisa I. Kazan: Tipolitografiya VM Klyuçnikova.
Referans4 Banguoğlu, Tahsin (2011). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Referans5 Burton-Roberts, Noel (1975). Nominal apposition. Foundations of Language, 13(3), s. 391-419.
Referans6 Bussman, Hadumod (1996). Routledge Dictionary of Linguistics and Language. [Çev. ve Ed. Trauth G and Kazzasi K], Routledge.
Referans7 Baskakov, A. N. (2011). Çağdaş Türkçede Kelime Grupları. (Çev.: Oktay Selim Karaca), İstanbul: Kesit Yayınları.
Referans8 Açıkgöz, İlhan. (1998). Dede Korkut Destanında Epitetler. Milli Folklor, 37, s. 23-35.
Referans9 Bauer, Brigitte L. M., (2017). Nominal Apposition in Indo-European, Its Forms and Functions, and its Evolution in Latin-Romance. De Gruyter Mouton.
Referans10 Bilgegil M. Kaya (1984). Türkçe Dil Bilgisi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Referans11 Booij, G. (2009a). Compounding and Construction Morphology. In The Oxford Handbook of Compounding.
Referans12 Booij, G. (2009b). Lexical İntegrity As a Formal Universal: A Constructionist View. In Universals of Language Today, Springer, Dordrecht. s. 83-100.
Referans13 Ceritoğlu , Murat (2013). Kırgız Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
Referans14 Crystal, David (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Malden. MA: Blackwell.
Referans15 Dede, Müşerref (1978). Syntactic and Semantic Analysis of Turkish Nominal Compounds. University of Michigan, Yayımlanmamış Doktora Tezi, USA.
Referans16 Delice, Halil İbrahim (2017). Takısız İsim Tamlaması Üzerine. Journal of Awareness (JoA), 2, s.129-140.
Referans17 Deny, Jean (2012). Türk Dil Bilgisi. (Çev. Ahmet Benzer), İstanbul: Kabalcı Yayınları. Referans18 Agop (1971). Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 19, s. 83-145.
Referans18 Ergin, Muharrem (2002). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
Referans19 Eker, Süer (2006). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
Referans20 Erdem, Mevlüt; Sarı, Mustafa (2010). Sözcük Türlerinin Sözcük Öbekleriyle İlişkisi. Turkish Studies, 5/4, s.321-335.
Referans21 Erk Emeksiz, Zeynep (2003). Özgüllük ve Belirlilik. Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Referans22 Filizok, Rıza. (25.12.2014). Yapı Figürleri, http://www.ege-edebiyat.org/wp/?p=1997.
Referans23 Gabain von Anna (2003). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Referans24 Tahir Nejat (1979). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 418.
Referans25 Giegerich, Heinz (2009). Compounding and Lexicalism. In: The Oxford Handbook of Compounding.
Referans26 Givón, Talmy (2001a). Syntax I: An Introduction. Amsterdam: John Benjamins Yayınları.
Referans27 Givon , Talmy (2001b). Syntax II: An Introduction. Amsterdam: John Benjamins Yayınları.
Referans28 Gómez, Penas; Dolores, Maria (1995). Apposition in English: A Linguistic Study Based on a Literary Corpus. Revista alicantina de estudios ingleses,7, Kasım 1994, 83-95.Referans30 Gökdayı, Hürriyet (2007). Takısız Ad Tamlamaları. Studia Uralo-Altaica, 47, 243-252.
Referans29 Göksel, Aslı; Kerslake, Celia. (2004). Turkish: A Comprehensive Grammar. London: Routledge.
Referans30 Halliday, Matthiessen (1985). An Introduction to Functional Grammar. US: Edward Arnold Yayınları.
Referans31 Halliday, Matthiessen (2014). An Introduction to Functional Grammar. London: Routledge.
Referans32 İmer, Kamile, Kocaman, Ahmet; Özsoy, Sumru (2013). Dilbilim Sözlüğü. Ankara: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Referans33 İnan, Abdülkadir (1957). Türk Dilinde İzafet (SS MAYZEL: İzafet v Turetskom Yazıke,) Sov. Cumhuriyeti İlimler Akedemesi yayımlarından M.-L. 1957). Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 6, 279-313.
Referans34 Johanson, Lars (2004). Güney Sibirya TürkiyeTürkçesinde Adlar ve Sıfatlar (Çev. Sema ASLAN). Bilig, 29, 1-27.
Referans35 Johanson, Lars (2006). Nouns and Adjectives in South Siberian Turkic. Exploring the Eastern Frontiers of Turkic. Wiesbaden, 57-79.
Referans36 Jong-Bok Kim (2014). Similarities and Differences between the Close and Loose Apposition in English, English. Language and Linguistics, 20(3), s. 79-98.
Referans37 Karaağaç, Günay (2012). Türkiye Türkçesinin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Referans38 Karahan, Leyla (1999). Türkçede Söz Dizimi: Cümle Tahlilleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
Referans39 Karahan, Leyla (2018). Tarihî ve Çağdaş Lehçelerde “Bir” İşaretleyicisinin Söz Dizimindeki Yeri Üzerine. Orhun’dan Anadolu’ya Uluslararası, Türkoloji Sempozyumu, Ulanbator-Moğolistan, 1-7 Haziran 2018, s. 1012-1022
Referans40 Kerimoğlu, Caner (2011). Takısız Ad Tamlaması Tartışması ve Tür-Öbek İlişkisi. Turkish Studies, 6(1), 1442-1456.
Referans41 Korkmaz, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Referans42 Lieber, Rochelle. (2009). A lexical Semantic Approach to Compounding. In The Oxford Handbook of Compounding.
Referans43 Luutonen, Jorma (2011). Chuvash Syntactic Nominalizers. Turcologica 88, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag 133.
Referans44 Meyer, Charles F. (2007). Apposition in Contemporary English. UK: Cambridge.
Referans45 Rijkhoff, Jan (2014). Modification as a Propositional Act. (Ed. María de los Ángeles Gómez González; Francisco José Ruiz de Mendoza Ibáñez; Francisco Gonzálvez-Garcí. Theory and Practice in Functional-Cognitive Space (Studies in Functional and Structural Linguistics, 68, s. 129-150.
Referans46 Rice, Keren (2009). Athaspakan:Slave. In The Oxford Handbook of Compounding.
Referans47 Rissanen, Matti, Kytö, Merja, and Heikkonen, Kirsi (1997). English in Transition: Corpus-Based Studies in Linguistic Variation and Genre Styles. Almanya: De Gruyter.Referans50 Spevak, Olga (2014). The Noun Phrase in Classical Latin Prose. Hollanda: Brill.
Referans48 Tokyürek, Hacer; Pekacar, Çetin (2014). Eski Türkçeden Günümüze Eksiz Ad Tamlaması Meselesi. Dil Araştırmaları, 15, s. 9-38.
Referans49 Van Schaaik, Gerjan (2002). The Noun in Turkish: Its Argument Structure and the Compounding Straitjacket, 49, Otto Harrassowitz Verlag.
Referans50 Waltke, Bruce; O'Connor M. (1990). An Introduction to Biblical Hebrew Syntax. Indiana: Winona Lake, 12(11), s. 167-68.
Referans51 Zülfikar, Hamza (1995). Takısız Ad Tamlaması Sorunu. Türk Dili, 781-788.
Referans52 Аrkadiy, Eshel (1983). Аkǐşsem Tаvrǐ. Şupаşkаr: Çǐvаş kneke izdаtelstvi.
Referans53 Çulkа, Kumа (1944). Sunаrǐ hаllаpsem, Hisepl Açаsem. Şupаşkаr: Çuvаşgosizdаt.
Referans54 Edison, Pаtmаr (2007). Yıtǐ Tlk. Şupаşkаr: n Vǐhǐt.
Referans55 El’bi, Vаlentinа (1989). Pulаs Kinsem. Şupаşkаr: Çǐvаş kneke izdаtelstvi.
Referans56 Elker, emen (1994). Hurаpа Şurǐ. Trl Vǐhǐtrа ırnisem. Şupаşkаr: Çǐvаş kneke izd-vi.
Referans57 İlle Tǐhti (2009). Suylаsа İlnisem: Sǐvǐsem, Poemǐsem, Kаlаvsem, Stаtyasem, ırusem. Şupаşkаr: ÇPGIİ.
Referans58 Mışkinа, Аl’bina (2004). Аtte Pilǐ. Şupаşkаr: Çǐvаş kneke izdаtelstvi.
Referans59 Mişşi, Yuhmа (1998). Kǐvаk mren. Şupаşkаr: Vuçаh Biblioteki.
Referans60 Mişşi, Yuhmа (2004). Аtǐl ıv Yuhа Tǐrаt, https://chuvash.org/lib/keneke/21.html
Referans61 Gordeyev, Denis (2008). Hres Hıvnǐ Hvel: Romаn, Povesem. Şupаşkаr: Çǐvаş kǐneke izdаtelstvi.
Referans62 Grigoriyu, Аlentey (1952). Tаntǐşsem: Vi Kаlаv. Şupаşkаr: Çǐvаş АSSR gosudаrstvo izdаtelstvi.
Referans63 Lissĭnǐ, Yevǐ, (2007), ǐkǐr Çlli, https://vulacv.wordpress.com/2007/04/15/caкaр-чeлли-ева-лисина-jeva-lissina/#respond
Referans64 , V.G. (1989). Çǐvаş ırǐvn Uşkǐn, Çǐvaş Literaturi: Poetikǐpа Stil Iytǐvǐsem: Ǐslǐlǐh Tpçevsen Puhhi, Şupаşkаr. s. 41-60.
Referans65 Trubinа, Marhvi (1989). Hllehi Kаsençe. Şupаşkаr: Çǐvаş kneke izdаtelstvi.
Referans66 Uhsаy, Mаriya (1956). Kǐrа ilsem: Prremş Kneke. Şupаşkаr: Çǐvаş АSSR gosudаrstvo izdаtelstvi.
Referans67 Vasiliy Аlentey (2005), Vǐlle Hurç—Iltǐn Hurt. Şupаşkаr: Çǐvаş kneke izdаtelstvi.
Referans68 Zotovа Galina (2007). ǐltǐrçǐksem. Çeboksаrı: İzd-vo L.А.Nаumovа.