Serbest Bölgelerin Yer Seçimini Etkileyen Dinamiklerin Belirlenmesi: Mersin Serbest Bölgesi Üzerine Bir Değerlendirme

Dünya ülkelerinin dış ticaret işlemlerinin büyük bir çoğunluğu, bugün sayıları 3500’ ün üzerinde olan serbest bölgeler aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Modern anlamda kurulan ilk serbest bölgenin başarıya ulaşması ile serbest bölgeler dünya genelinde yaygınlık kazanmıştır. Geri kalmış bölgelerin kalkınmasında aracı olması beklenen ve yeni ekonomik üsler olarak nitelendirilen bu alanların giderek artan popülerliklerinin akademi alanında da yansımaları görülmüş; farklı kapsam ve bakış açılarıyla bu bölgeleri inceleyen birçok çalışma tamamlanmıştır. Ancak gerçekleştirilen çalışmalara bakıldığında bu alanların yer seçim sürecini etkileyen kriterler üzerine yeterince yoğunlaşılmadığı; literatürün kısıtlı kaldığı görülmüştür. Bu çalışma ile serbest bölgelerin yer seçimlerinin hangi kriterlere dayanılarak yapıldığı, kriterlerin öncelik durumlarının bölgelere ya da ülkelere göre değişim gösterip göstermediği ve literatürden elde edilen kriterlerin mevcut uygulamalara ne ölçüde yansıdığı incelenmektedir. Çalışma kapsamında Çin, Güney Kore, ABD başta olmak üzere çeşitli dünya ülkelerinde kurulan bölgeler, kurulu bölgelerin yer seçim sürecini araştıran çalışmalar ile Dünya Bankası, OECD ve UNCTAD gibi kurumların yayınladığı raporlar detaylı olarak incelenmiş; yer seçim sürecini yönlendiren 8 ana kriter ile nitel, nicel nitelikte bir dizi alt kritere ulaşılmıştır. Elde edilen kriterlere göre Türkiye’de kurulmuş ilk serbest bölge olan Mersin Serbest Bölgesi özelinde değerlendirmelerde bulunulmuş ve sonuç olarak bölgenin tespit edilen kriterlerin pek çoğunda avantaja sahip olduğu kanısına varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Dış Ticaret, Serbest Bölgeler, Yer Seçim Kriterleri, Mersin Serbest Bölgesi

Determining the Dynamics Affecting the Site Selection of Free Zones: An Evaluation on Mersin Free Zone

Most of the foreign trade transactions of the world countries are carried out through free zones, the number of which is over 3500 today. They became widespread with the success of the first modern free zone. The growing popularity of the regions is also reflected in the academy. Many studies examining the regions have been completed. However, it was observed that the studies did not concentrate enough on the site selection process. With the study, the criteria on which the site selection of the free zones is made and the reflections of the criteria in the literature on the practices were examined. Within the scope of the study, studies investigating the site selection process of various regions, especially China, South Korea and the USA, and the reports of institutions such as the World Bank, OECD, UNCTAD were examined. 8 main criteria and a series of qualitative and quantitative sub-criteria that guide the site selection process have been reached. Mersin Free Zone, which is the first free zone established in Turkey, has been examined according to the criteria. It has been understood that the region is advantageous in most of the determined criteria.

Keywords:

Foreign Trade, Free Zones, Site Selection Criteria, Mersin Free Zone,

PDF

___

Adıgüzel, S. (2008). 21. Yüzyılda yeni bir paradigma: Kentsel kutuplaşma ve Mersin örneği (Yüksek Lisans Tezi). Ulusal Tez Merkezi. (226585).
Adu-Gyamfi, R., Asongu, S., Mmusi, T., Wamalwa, H., & Mangori, M. (2020). A comparative study of export processing zones in the wake of sustainable development goals: Cases of Botswana, Kenya, Tanzania and Zimbabwe. Research Africa Network, WP/20/025.
Aggarwal, A. (2004). Export processing zones in India: Analysis of the export performance (No. 148). Working Paper.
Ahmed, W., Tan, Q., Solangi, Y. A., & Ali, S. (2020). Sustainable and special economic zone selection under fuzzy environment: A case of Pakistan. Symmetry, 12(2), 242.
Ahrens, J., & Meyer-baudeck, A. (1995). Special economic zones: Shortcut or roundabout way towards capitalism? Intereconomics, 30(2), 87-95.
Akinci, G., & Cirittle, J. (Eds.). (2008). Special economic zone: Performance, lessons learned, and implications for zone development (No. 45869, pp. 1-83). Washington, DC: The World Bank.
Akova, S. (2012). Mersin serbest bölgesi: Özellikleri, etkileri ve etkilendiği coğrafi şartlar. Coğrafya Dergisi, (7).
Alberto, P. (2000). The logistics of industrial location decisions: An application of the analytic hierarchy process methodology. International Journal of Logistics, 3(3), 273-289.
Aritenang, A. F. (2009). A comparative study on free trade zone: Development through spatial economic concentration. Jurnal Perencanaan Wilayah Dan Kota, 20(2), 95-108.
Ashktorab, N., Zibaei, M., & Ashktorab, N. (2016). Prioritization effective factors on site selection for Iranian free trade zones using analytical hierarchy process. Proceedings of 2nd International Conference on Social Sciences Economics and Finance.
Bagum, N., Rashed, C. A. A., & Rasel, A. (2013). Location selection by analytical hierarcy process for special economic zone. Review of General Management, 17(1), 119-127.
Cauba Jr, A. G., & Coniato, P. H. C. (2021). Economic zones site selection in Butuan city using multi-criteria decision-making approach and geographic information system techniques. The International Archives of Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, 44, 13-15.
Chen, X. (1995). The evolution of free economic zones and the recent development of cross‐national growth zones. International Journal of Urban and Regional Research, 19(4), 593-621.
Dhingra, T., Singh, T., & Sinha, A. (2009). Location strategy for competitiveness of special economic zones: A generic framework for India. Competitiveness Review: An International Business Journal.
Costachie, S. (2008). Free zones, some theoretical aspects. Annals of The University of Craivora. Series Geography, 11, 138-146.
Enache, E. (2012). Free zones in Romania success or failure? Strategii Manageriale, 58.
Erdoğan, E., & Ener, M. (2005). Küresel pazarın ekonomik üsleri serbest bölgeler. Ankara: Nobel.
Guangwen, M. (2003). The theory and practice of free economic zones: A case study of Tianjin, people’s republic of China (Doctoral Dissertation). 08.04.2022 tarihinde https://archiv.ub.uni-heidelberg.de/volltextserver/3244/ adresinden erişildi.
Gümrük Kanunu (4458), 23866 sayılı Resmî Gazete, 04.11.1999
Farole, T., & Akinci, G. (Eds.). (2011). Special economic zones: progress, emerging challenges, and future directions. Washington, DC: The World Bank.
Farole, T., & Moberg, L. (2014). It worked in China, so why not in Africa? The political economy of special economic zones (No. 2014/152). WIDER Working Paper.
Karakaş, D., & Acar, S. (2017). Dünyada ve Türkiye’de serbest bölgeler. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1)
Karambakuwa, R. T., Matekenya, W., Mishi, S., Jeke, L., & Ncwadi, R. M. (2020). Special economic zones and transnational zones as tools for Southern Africa's growth: Lessons from international best practices (No. 2020/170). WIDER Working Paper.
Mersin Ticaret ve Sanayi Odası. (2008). Mersin inovasyon stratejisi 2006–2016. 04.03.2022 tarihinde https://oda.mtso.org.tr/files/mersin_inovasyon_stratejisi.pdf adresinden erişildi.
MESBAŞ. (2022). Faaliyetler ve istatistikler. 04.04.2022 tarihinde https://www.mesbas.com.tr/faaliyet_istatistik adresinden erişildi.
Miyagiwa, K. (1993). The locational choice for free-trade zones: Rural versus urban options. Journal of Development Economics, 40(1), 187-203.
Mugano, G. (2021). Outcomes in special economic zones in Africa. In Special Economic Zones (pp. 141-157). Palgrave Macmillan, Cham.
Mwansa, S., Shaikh, J., & Mubanga, P. (2020). Special economic zones: An evaluation of Lusaka South multi facility economic zone. Journal of Social and Political Sciences, 3(2).
Narula, R., & Zhan, J. (2019). Using special economic zones to facilitate development: Policy implications. Transnational Corporations Journal, 26(2).
Newman, C., & Page, J. M. (2017). Industrial clusters: The case for special economic zones in Africa (No. 2017/15). WIDER Working Paper.
OECD. (2009). How regions grow: Trends and analysis. Paris: OECD
Orhan, A. (2003). Serbest bölgelerin sağladığı avantajlar: KOSBAŞ örneği. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (5), 117-131.
Pakdeenurit, P., Suthikarnnarunai, N., & Rattanawong, W. (2017). Location and key success factors of special economic zone in Thailand. Marketing and Branding Research, 4, 169-178.
Papadopoulos, N. (1987). The role of free zones in international strategy. European Management Journal, 5(2), 112-120.
Rikalovic, A. M., & Cocić, I. (2014). GIS based multi-criteria decision analysis for industrial site selection: The state of the art. Journal of Applied Engineering Science, 12(3), 197-206.
Rondinellli, D. A. (1987). Export processing zones and economic development in Asia: A review and reassessment of a means of promoting growth and jobs. American Journal of Economics and Sociology, 46(1), 89-106.
Sandal, E. K., & Adıgüzel, F. (2021). Mersin’in kentsel gelişimi ve arazi kullanımındaki değişim. Şenay Güngör, Fatih Adıgüzel (Ed.), Kent Araştırmaları içinde (s.165-181). Konya: Literatürk Academia.
Sandal, K. E., & Gürbüz, M. (2003). Mersin şehrinin mekansal gelişimi ve çevresindeki tarım alanlarının amaç dışı kullanımı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(1), 117-130.
Serbest Bölgeler Kanunu (3218), 18785 sayılı Resmî Gazete, 06.06.1985
Sherifi, Ç., & Turan, G. (2018). Albanian model of free zones: Implementation and implications. International Journal of Economics and Finance, 10(5).
Siepmann, A. (2017). The search for the best location of a free zone at the Eastern Border of Germany. In Gaining Advantage from Open Borders (pp. 345-367). Routledge.
T.C. Ticaret Bakanlığı. (2022). Serbest bölgeler istatistikleri. 04.04. 2022 tarihinde https://ticaret.gov.tr/serbest-bolgeler adresinden erişildi.
T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı. (2022). Yük istatistikleri. 22.05.2022 tarihinde https://denizcilikistatistikleri.uab.gov.tr/yuk-istatistikleri adresinden erişildi.
Tekeli, İ., & İlkin, S. (1987). Dünyada ve Türkiye'de serbest üretim bölgelerinin doğuş ve dönüşümü (Vol. 15). Ankara: Yurt.
Tomak, S. (2010). Mersin’in ekonomideki rolü ve potansiyeli. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 35-51.
Toroslu, M. V. (2021). Serbest bölgeler. Ankara: Yetkin.
Uğuz, S. (2016). Mersin limanında ticaret (1870-1912). Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(33), 334-363.
UNCTAD. (1993). Trade and Development Report. UN.
UNCTAD. (2019). World investment report 2019: Special economic zones. UN.
Uslugil, A. (2013). Serbest bölge uygulamalarının ekonomik performans üzerine etkileri: Mersin serbest bölgesi örneği (Yüksek Lisans Tezi). Ulusal Tez Merkezi. (337717).
Yang, Y. C. (2009). A comparative analysis of free trade zone policies in Taiwan and Korea based on a port hinterland perspective. The Asian journal of shipping and logistics, 25(2), 273-303.
Ye, P. H., & Zhang, H. R. (2020, February). The successful cases of Inland free trade zones and inspirations to China. In International Academic Conference on Frontiers in Social Sciences and Management Innovation (IAFSM 2019) (pp. 114-119). Atlantis.
Zelenovic, D. (2003). Location of production systems. The Design of Production Systems, 373-394.
Zeng, D. Z. (Ed.). (2010). Building engines for growth and competitiveness in China: Experience with special economic zones and industrial clusters. Washington, DC: The World Bank.
Zhao, M., & Farole, T. (2011). Partnership arrangements in the China-Singapore (Suzhou) industrial park: Lessons for joint economic zone development. Special economic zones, 101.

ISSN: 1307-9905
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2010
Yayıncı: ADAMOR Araştırma Danışmanlık Medya Organizasyon Yayıncılık Ltd. Şti.