REFORMLAR ÇAĞINDA TÜRKİYE’DE MOLIÈRE’İN YENİDEN YAZIMI (19. YÜZYILIN İKİNCİ YARISI)

Günümüze dek Türkçeye en çok çevrilmiş olan Batılı tiyatro yazarlarından biri Molière’dir. Molière’in Türkçeye taşınma serüveni günümüzden neredeyse iki yüzyıl önce, on dokuzuncu yüzyılın hemen başlarında başlar ve 1870’li yıllarda hız kazanarak farklı bir evreye geçer. Bu yıllarda, Molière’in yarattığı karakterler Türkçe isimlerle, yerel Osmanlı kıyafetleri içinde, İstanbul ağzı bir Osmanlı Türkçesiyle konuşarak başkentin farklı noktalarında kurulmuş olan tiyatroları arşınlayıp seyircileri kendilerine hayran bırakırlar. Bu makalede, Molière’in 19. yüzyılın ikinci yarısındaki Türkçe çevirileriyle Türkçe ve Fransızca temsilleri üzerinden gidilerek klasik Fransız tiyatro adamının Osmanlı İmparatorluğu’nda nasıl alımlandığı ve Osmanlı-Türk tiyatrosunu nasıl beslediği araştırılacaktır. Molière’den yaptığı çeviriler üzerine birçok bilimsel çalışma yapılmış olan Ahmet Vefik Paşa’ya ve tiyatro alanındaki eserlerine kısaca değinilerek Paşa’nın çağdaşı olan A. F., Âli Bey, Teodor Kasap ve Mehmed Hilmi’nin çevirilerine odaklanılacak; bu dört çevirmenin çeviri süreci öncesinde ve sırasında ne tür kararlar alıp Molière’i ne tür bir çeviri politikası doğrultusunda Türkçeye çevirdiği tespit edilmeye çalışılacaktır. Çalışmada ele alınacak çeviriler şunlardır: Sahte Hekim/Le Médecin volant (A. F., 1872-1873), Ayyar Hamza/Les Fourberies de Scapin (Âli Bey, 1871), Pinti Hamid/L’Avare (Teodor Kasap, 1873), İşkilli Memo/Sganarelle ou le cocu imaginaire (Teodor Kasap, 1874) ve Yirmi Çocuklu Bir Adam yahud Fettan Zaman İnsana Neler Yapmaz/Monsieur de Pourceaugnac (Mehmed Hilmi, 1879-1880).

Anahtar Kelimeler:

Türk Çeviri Tarihi, Tiyatro Çevirisi, Molière, Tanzimat Dönemi.

PDF

___

Abdullah Tansel, F. (1964a). Ahmed Vefik Paşa (3 Haziran, 1823-2 Nisan, 1891). Ankara: Türk Tarih Kurumu. ----------------------- (1964b). Ahmed Vefik Paşa’nın Eserleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
A. F. (1289/1872-1873). Sahte Hekim. İstanbul: Y.Y.
Âli Bey. (1968). Ayyar Hamza. İstanbul: Remzi Kitabevi.
And, M. (1971). Eski İstanbul’da Fransız Sahnesi. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 2, 77-102.
And, M. (1985). Geleneksel Türk Tiyatrosu. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
And, M. (1999). Osmanlı Tiyatrosu. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
And, M. (1972). Tanzimat ve İstibdat Döneminde Türk Tiyatrosu (1839-1908).
Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Basch, S. (2007). Le Théâtre d’ombres des romantiques. Nerval, Gautier et
Champfleury Spectateurs de Karagöz. Sophie Basch ve Pierre Chuvin (Ed.). Pitres et pantins (ss.249-285). Paris: PUPS. Bassnett, S. and Lefevere, A. (1998), Constructing Cultures. Clevedon /
Philadelphia / Toronto / Sydney / Johannesburg: Multilingual Matters. Bassnett, S. and Lefevere, A. (1995). Translation, History and Culture. New York: Cassell.
Berman, A. (2002). L’Épreuve de l’étranger: Culture et Traduction dans l’Allemagne romantique. Paris: Gallimard.
Charle, C. (2008). Théâtres en Capitales. Naissance de la Société du Spectacle à Paris, Berlin, Londres et Vienne. Paris: Albin Michel.
Gerçek, S. N. (1997). İstanbul’dan Ben de Geçtim. İstanbul: Kitabevi Yay.
Guidère, M. (2008). Introduction à la Traductologie. Penser la traduction:
Hier, Aujourd’hui, Demain. Bruxelles: De Boeck. Kudret, C. (1994). Ortaoyunu I. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Lefevere, A. (2004). Mother Courage’s Cucumbers: Text, System and Refraction in a Theory of Literature. Lawrence Venuti (Ed.). The Translation
Studies Reader (ss. 233-249). New York: Routledge. Mehmed Hilmi (1297/1879-1880). Yirmi Çocuklu Bir Adam yahud Fettan
Zaman İnsana Neler Yapmaz. İstanbul: Mekteb-i Sanayi-i Şahane Matbaası. Poyraz, T. ve Tuğrul, N. (1967). Tiyatro Bibliyografyası (1859-1928). Ankara: MEB.
Teodor Kasap (1965). İşkilli Memo. İstanbul: Elif Yayınları. ----------------- (1290/1873). Pinti Hamid. İstanbul: Y.Y.
Toury, G. (2008). Çeviri Normlarının Doğası ve Çevirideki Rolü. Mehmet Rifat
(Ed.). Çeviri Seçkisi II (ss.149-164). İstanbul: Sel Yayınları. Toury, G. (2002). Translation as a Means of Planning and the Planning of
Translation: A Theoretical Framework and an Exemplary Case. Saliha Paker (Ed.) Translations: (re)shaping of literature and culture (ss. 148-165). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. Tuncel, B. (1973). L’Introducteur de Molière en Turquie: Ahmet Vefik Pacha.
Osmanlı Tiyatrosu’nun kuruluşuyla başlayıp İkinci Meşrutiyet’in arifesine kadar uzanan dönemde (1868-1906) Molière’in Osmanlı İmparatorluğu’ndaki
A. F. (1289/1872-1873). Sahte Hekim. İstanbul: Y.Y.
Âli Bey. (1968). Ayyar Hamza. İstanbul: Remzi Kitabevi.
And, M. (1971). Eski İstanbul’da Fransız Sahnesi. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 2, 77-102.
And, M. (1985). Geleneksel Türk Tiyatrosu. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
And, M. (1999). Osmanlı Tiyatrosu. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
And, M. (1972). Tanzimat ve İstibdat Döneminde Türk Tiyatrosu (1839-1908).
Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Basch, S. (2007). Le Théâtre d’ombres des romantiques. Nerval, Gautier et
Champfleury Spectateurs de Karagöz. Sophie Basch ve Pierre Chuvin (Ed.). Pitres et pantins (ss.249-285). Paris: PUPS. Bassnett, S. and Lefevere, A. (1998), Constructing Cultures. Clevedon /
Philadelphia / Toronto / Sydney / Johannesburg: Multilingual Matters. Bassnett, S. and Lefevere, A. (1995). Translation, History and Culture. New York: Cassell.
Berman, A. (2002). L’Épreuve de l’étranger: Culture et Traduction dans l’Allemagne romantique. Paris: Gallimard.
Charle, C. (2008). Théâtres en Capitales. Naissance de la Société du Spectacle à Paris, Berlin, Londres et Vienne. Paris: Albin Michel.
Gerçek, S. N. (1997). İstanbul’dan Ben de Geçtim. İstanbul: Kitabevi Yay.
Guidère, M. (2008). Introduction à la Traductologie. Penser la traduction:
Hier, Aujourd’hui, Demain. Bruxelles: De Boeck. Kudret, C. (1994). Ortaoyunu I. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Lefevere, A. (2004). Mother Courage’s Cucumbers: Text, System and Refraction in a Theory of Literature. Lawrence Venuti (Ed.). The Translation
Studies Reader (ss. 233-249). New York: Routledge. Mehmed Hilmi (1297/1879-1880). Yirmi Çocuklu Bir Adam yahud Fettan
Zaman İnsana Neler Yapmaz. İstanbul: Mekteb-i Sanayi-i Şahane Matbaası. Poyraz, T. ve Tuğrul, N. (1967). Tiyatro Bibliyografyası (1859-1928). Ankara: MEB.
Teodor Kasap (1965). İşkilli Memo. İstanbul: Elif Yayınları. ----------------- (1290/1873). Pinti Hamid. İstanbul: Y.Y.
Toury, G. (2008). Çeviri Normlarının Doğası ve Çevirideki Rolü. Mehmet Rifat
(Ed.). Çeviri Seçkisi II (ss.149-164). İstanbul: Sel Yayınları. Toury, G. (2002). Translation as a Means of Planning and the Planning of
Translation: A Theoretical Framework and an Exemplary Case. Saliha Paker (Ed.) Translations: (re)shaping of literature and culture (ss. 148-165). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. Tuncel, B. (1973). L’Introducteur de Molière en Turquie: Ahmet Vefik Pacha.
Fourberies de Scapin (Âli Bey, 1871), Pinti Hamid/L’Avare (Teodor
Kasap, 1873), İşkilli Memo/Sganarelle ou le cocu imaginaire (Teodor
Kasap, 1874) ve Yirmi Çocuklu Bir Adam yahud Fettan Zaman İnsana
Neler Yapmaz/Monsieur de Pourceaugnac (Mehmed Hilmi, 1879-1880).