BAĞIMSIZLIK SONRASI AZERBAYCAN’DA DİL MESELELERİNİN TARTIŞMALARI (TÜRK DİLİ, AZERBAYCAN DİLİ VB.)
Azerbaycan’ın bağımsızlık kazanması ile ana dil meselesi siyasi, ideolojik tartışmaların odağı oldu. Bu tartışmalar esas olarak aşağıdaki konuları içermekteydi:a) Ana dilin sosyal-siyasi durumu konusub) Ana dilinin adı meselesiAzerbaycan’da Sovyet hâkimiyeti kurulduktan sonra kabul edilmiş ilk Anayasada devlet dili hakkında hiçbir madde konulmamıştır. Azerbaycan SSCB’ye üye olduktan sonra 1937 yılında kabul edilen Anayasa’da da Azerbaycan’ın devlet dili hakkında hiçbir madde bulunmamaktadır. 1956 yılında Azerbaycan SSC Yüksek Sovyetinin kararıyla 1937 yılında kabul edilmiş bulunan ülke Anayasasına Azerbaycan Türkçesinin devlet dili olması ile ilgili madde eklendi. Ve bunun ardınca Azerbaycan`da ana dilinin kullanım meselesi sorunları ortaya cıktı. Azerbaycan bağımsızlık kazandıktan sonra Azerbaycan`da ana dilinin kullanım meselesi sorunları yanında devlet dilinin adı meselesi de gundem konusu ve tartışmalar odağı olmuştur.1980’li yılların sonu, 1990’lı yılların başlarında Azerbaycan’da ana dilinin adı konusunda üç anlayış ortaya çıktı:1. “Azerbaycan dili” adını savunanlar;2. “Türk dili”ne dönüşü savunanlar3. “Azerbaycan Türk dili” veya “Azerbaycan Türkçesi”ni savunanlar.“Azerbaycan dili”nin kullanımının yerleştiği kabul edilmekle beraber, bu anlayıştan Türklüğe karşı bir anlam çıkaranlar da vardı. Bazıları da ana dilinin isminin “Türk dili” olmasıyla halkın Türkiye Türkçesi ile konuşma zorunda kalacağını düşünüyorlardı.Bu calışmada bu sorunlar dile getirilecek ve sonuçlar degerlendirilecektir. Calışmanın en önemli özelliği şimdiye kadar yapılmamış meclis tutanakları Azerbaycan Milli Meclisinin arşivinden alınarak sunulacak, burada yukarıda belirtilen tartışmalara geniş yer verilecektir. Ayrıca Azerbaycan basınında yer alan tartışmalarla karşılaştırma yapılacaktır. Bunun icin Azerbaycan Milli Meclis arşivi belgeleri ve Azerbaycan basını kaynakları esas alınacaktır.
Anahtar Kelimeler:
Türk dili, Azerbaycan dili, Ana dili, Azerbaycan Türk dili, Azerbaycan basını
ARGUMENTS OVER LANGUAGE ISSUES IN AZERBAIJAN AFTER GAINING THE INDEPENDENCE (TURKISH, AZERBAIJANI, ETC.)
After Azerbaijan`s gaining independence native language issue became the centre of political and ideological arguments. These arguments mainly covered the following themes:a) Social-political status of native languageb) Native language`s nameIn the first Constitution adopted after the establishment of Soviet rule in Azerbaijan, there was no item about state language. In the Constitution adopted in 1937 after Azerbaijan`s membership in SSRU, state language item was also absent. In 1956 on decision of Surpreme Council of Azerbaijan SSR the item about adopting Azerbaijani Turkish as state language was added to the Constitution of 1937. After that native language usage promlems in Azerbaijan arose. After gaining the independence, along with native language usage problems state language`s name issue also became actual problem and the centre of arguments.At the end of 1980`s - in the beginning of 1990`s three opinions on native language`s name were formed in Azerbaijan.1. The defenders of “Azerbaijani language” term.2. “Turkish language”3. “Azerbaijani Turkish language”Besides those who accepted “Azerbaijani language” term there were some who considered this notion against turkism. Others thought that “Turkish language” term would make people speak Turkish.These problems will be lightened and the results carried out in this article. The most important pecularity of the article is that Parliament documents from the National Parliament`s Archieve will be presented, all above mentioned arguments will be widely lightened here. Besides, arguments from Azerbaijani press will also be compared on base of Azerbaijan National Parliament`s archieve and Azerbaijani press sources.
Keywords:
Turkish language, Azerbaijani language, native language, Azerbaijani Turkish language, Azerbaijani press.,
___
- “Azerbaycan Cumhuriyetinde Devlet Dili Hakkında Azerbaycan Cumhuriyetinin Kanunu”, Azerbaycan, Sayı 2, Bakı, 4.01.2003.
- “Azerbaycan Respublikası Milli Meclisi “Azerbaycan Respublikasında Devlet Dili Haggında” Azerbaycan Respublikası Ganununun Güvveye Minmesi Barede Gerar No.424”, Azerbaycan, Bakı, 28.01.1992.
- “Müzakireler Müveggeti Dayandı, Heyat İse Davam Edir”, Azerbaycan, Bakı, 22.12.1992.
- ABDULLAYEV, M., “Dilimizi kim yaşadacak”, Bakı gazetesi, Bakı, 10.01.1992.
- AZER Tac “Devlet Dili Milli Menevi Servetimizdir”, Azerbaycan, Bakı, 2.11.1995.
- AZER Tac, “Devlet Dili Milli Menevi Servetimizdir”, Azerbaycan, Bakı, 2.11. 1995.
- Azerbaycan Respublikasının Ganunvericik Toplusu, Sayı 1, Bakı, 31.01.2003.
- Azerbaycan Respublikasının Konstitutsiyası, Bakü, 2004.
- Azerbaycan Sovyet Sosyalist Respublikası Konstitutsiyası, Bakı, 1978.
- Azerinforum, “Devlet Dili Milli Menevi Servetimizdir, Azerbaycan, Bakı, 7.11. 1995.
- Azerinforum, “Devlet Dili Milli Menevi Servetimizdir, Azerbaycan, Bakı, 9.11. 1995.
- Azerinforum, “Devlet Dili Milli Menevi Servetimizdir, Azerbaycan, Bakı, 11.11. 1995.
- Azerinforum, “Devlet Dili Milli Menevi Servetimizdir”, Azerbaycan, Bakı, 10.11. 1995.
- BAĞIROV, M., “İtirmirik, Gazanırıg”, Edebiyyat ve İncesenet, Sayı 48(2443), Bakı, 7.12.1990.
- EFENDİZADE, E., Ehmedov, B., Türk Dili, Bakı, 1995.
- GERAY, F., “Ana Dili. Bir Güneş İşığı”, Edebiyat ve İncesenet, Bakı, 20.07.1990.
- GERİB, G., “Ana Dilim-Türk Dilim! Öz Adınla Yaşa, Dilim!” Azerbaycan, Bakı, 23.12.1992.
- HESENOVA, E., Ana Dili. Vetendaşlıg Borcumuz, Edebiyat ve İncesenet, Sayı 27(2422), Bakı, 20.07.1990.
- HUDUYEV, N., Heyder Eliyev ve Azerbaycan dili, Bakı 1997.
- HÜSEYNOV, C., “Dilmiz- Geyretimiz, Servetimizdir”, Azerbaycan Kommunisti, S. 69, Bakı,3.03.1991.
- HÜSEYNOV, E., Hacıyev T., “Halgın Yetkinliyi Başga Şeydir”, Yeni Fikir, Bakı, 17.04.1991.
- MAHALOĞLU İ., Huduyev, N., “Azerbaycan-Türk Dili Mütehessisin Gözü İle”, Aydınlıg, Bakı, 28.02.1992.
- MAHALOĞLU, İ., Huduyev, N., “Azerbaycan-Türk Dili Mütehessisin Gözü İle”, Aydınlıg, Bakı, 21.02.1992.
- NERIMANOĞLU, K.V., Azerbaycan Dövlet Dili Siyaseti, Bakı, 2006.
- RZAYEVA, R., REHMANLI, N., “Rus Dili Respublikamızın Neinki Ayrı Ayrı Müesselerinde, Hetta Prezident Aparatında Da Öz Nüfuzunu Sahlamagdadır”, Azerbaycan, Bakı, 10.12.1992.
- ISSN: 2667-4688
- Başlangıç: 2018
- Yayıncı: Holistence Publications
Sayıdaki Diğer Makaleler
"HOW CAN A PERSON BE A HUMAN BEING? (THE PROBLEM OF HUMANISM IN THE WORKS OF CHINGIZ AITMATOV)
BAĞIMSIZLIK SONRASI AZERBAYCAN’DA DİL MESELELERİNİN TARTIŞMALARI (TÜRK DİLİ, AZERBAYCAN DİLİ VB.)
Gulsara Amangeldiyevna KOZHAKHMETOVA, Gulgaisha SAGIDOLDA
“FEARS AND FANTASIES OF THE DEVELOPING NATION” IN CHARLES BROCKDEN BROWN’S LITERARY WORKS