Zişan TÜRCAN

Tarihte Buhârî algılamaları

Buhârî, itikâdî ve fıkhî görüşlerini gerek ilgili müstakil eserlerinde gerekse Sahîh-i Buhârî’de ifade etmiştir. Onun bu görüşleri, haddizatında ehl-i bid’at ve ehl-i re’y karşıtı bir anlayışla telif edildiği belli olan Sahîh’i, sıradan bir rivayetü’l-hadis kitabı görüntüsünden çıkartmıştır. Buhârî’nin, eserle-rinde ortaya koyduğu bu tür yaklaşımları, onun, itikâd ve fıkıh alanında görüş sahibi bir âlim oldu-ğunu kanıtlamaktadır. Fakat bu tespitten daha önemlisi, “İtikâdî ve fıkhî yazılarda Sahîh ve genel olarak da Buhârî ne ölçüde dikkate alınmıştır?” sorusudur. Zira bu soru Buhârî ve Sahîhi’ne ilişkin subjektif tanımlamalardan öte, tarihte onların nasıl algılandığını ve onlara nasıl bir rol biçildiğini açığa çıkaracaktır.

Perceptions of Bukhārī in history

Bukhārī expressed his opinions in regard to aqā’id and fiqh in the Sahīh and in his separate studies. Essentially his opinions took out the Sahih, which was formed against ahl al-bid’ah and ahl al-ra’y, from an ordinary identity of riwayah al-hadith. All approaches which Bukhari presented in his works show that he is a scholar who holded a view in the field of aqā’id and fiqh. Bukhārī’s opinions on the issues of aqā’id and fiqh prove that Bukhārī is a scholar who put forth his ideas. However, this question is more important than that proof: “To what degree are the Sahīh and generally Bukhārī taken into account in the writings of kalam and fiqh?” For this question will reveal that how Bukhārī and the Sahīh was perceived and what kind of role was provided for them in history more than the subjective portray about Bukhārī and the Sahīh.

PDF

___

Abdulbâkî b. Abdilbâkî Takiyyuddîn İbn Fakîh, el-Ayn ve’l-Eser fî Akâidi Ehli’l-Eser, tahk.: Revvâs kal’acî, Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, yy., 1407H.
el-Aynî, Bedruddîn, el-Binâye Şerhu’l-Hidâye, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1420/2000.
el-Azîmâbâdî, Ebû’t-Tayyib Muhammed Şemsu’l-Hak, Raf’u’l-İltibâs an Ba’dı’n-Nâs, Dâru’s-Sahve, yy., ts.
el-Bâbertî, Muhammed b. Muhammed Ekmeluddîn, el-İnâye Şerhu’l-Hidâye, Dâru’l-Fikr, yy., ts.
el-Bâcî, Ebû’l-Velîd Süleyman b. Halef, et-Ta’dîl ve’t-Tecrîh li men Harece lehu’l-Buhârî fî’l-Câmi’i’s-Sahîh, tahk.: Ebû Lübâbe Hüseyn, Dâru’l-Livâ’, Riyâd 1406/1986.
Bağcı, Musa, “el-Buhârî’nin Kader Konusunda Mu’tezile ile Münakaşaları”, AÜİFD, c. XLVI (2005) sayı: 1, ss. 21–42.
el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil, Halku Ef’âli’l-İbâd, tahk.: Abdurrahman Amîra, Dâru’l-Me’ârif, Riyâd, ts.
--------, el-Câmî’u’s-Sahîh, tahk.: Muhammed Züheyr, Dâru Tavkı’n-Necât, yy., 1422H.
--------, et-Târîhu’l-Kebîr, tahk.: Muhammed Abdu’l-Mu’îd Hân, Dâiretu’l-Me’ârif’l-Usmâniyye, yy., ts.
--------, Kitâbu’l-Kırâeti Halfe’l-İmâm, tahk.: Fadlurrahman es-Sevrî, el-Mektebetü’s-Selefiyye, yy., 1404/1980.
--------, Ref’u’l-Yedeyn fî’s-Salât, tahk.: Ahmed eş-Şerîf, Dâru’l-Erkam, Kuveyt 1404/1983.
el-Curcânî, Ebû Bekr, İ’tikâdu Eimmeti’l-Hadîs, tahk.: Muhammed b. Abdirrahman el-Hamîs, Dâru’l-Âsıme, Riyad 1412H.
Çakın, Kâmil, “Buhârî’nin Mürcie ile İman Konusunda Tartışması”, AÜİFD, Ankara 1992, c. XXXII, ss. 183–198.
--------, “Buhârî’nin Otoritesini Kazanma Süreci” İslâmi Araştırmalar, Ankara 1997, c. 10, sayı: 2, ss. 101–109.
Dârimî, Ebû Sa’îd Osman, er-Raddu alâ’l-Cehmiyye, tahk.: Bedr b. Abdillah el-Bedr, Dâru İbni’l-Esîr, Kuveyt 1416/1995.
el-Eş’arî, Ali b. İsmail Ebû’l-Hasen, el-İbâne an Usûli’d-Diyâne, tahk.: Fevkiye Huseyn Mahmud, Dâru’l-Ensar, Kahire 1397H.
el-Firyâbî, Ebû Bekr Ca’fer b. Muhammed, Kitâbu’l-Kader, tahk.: Abdullah b. Hamd el-Mansur, Advâu’s-Selef, yy., 1418/1997.
el-Guneymî, Abdulganî el-Meydânî ed-Dımeşkî, Keşfu’l-İltibâs Ammâ Evredehû’l-Buhârî alâ Ba’dı’n-Nâs (Abdulmecîd Mahmûd’un Dirâsetun Mutkanetun li’l-Mesâili’l-Fıkhiyye’si ile birlikte) Mektebetu’l-Matbû’âti’l-İslâmiyye, Haleb, ts.
el-Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed en-Neysâbûrî, Ma’rifetu Ulûmi’l-Hadîs, tahk.: es-Seyyid Muaz-zam Hüseyn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1977.
el-Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Bağdâdî, el-Fakih ve’l-Mütefakkih, tahk.: Ebû Abdirrahman Âdil b. Yûsuf, Dâru İbni’l-Cevzî, Suud 1421H.
el-Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed, Me’âlimu’s-Sünen, Matbaatü’l-İlmiyye, Haleb 1351/1932.
el-Herevî, Ebû İsmail Abdullah b. Muhammed, Zemmu’l-Kelam ve Ehlihî, tahk.: Abdurrahman Ab-dulazîz Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, Medine 1418/1998.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed, el-Cerh ve’t-Ta’dîl, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1271/1952.
İbn Ebî Ya’lâ, Ebû’l-Hasen, el-İ’tikâd, tahk.: Muhammed b. Abdirrahman el-Hamîs, Dâru Atlas el-Hadrâ, 1423/2002.
--------, Tabakâtu’l-Hanâbile, tahk.: Muhammed Hâmid el-Fakî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut ts.
İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî, Nüzhetu’n-Nazar fî Tavdîhi Nuhbeti’l-Fiker, tahk.: Abdullah b. Dayfıllah, Riyad 1422H.
--------, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1379.
İbn Kuteybe Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim, el-İhtilâf fî’l-Lafz ve’r-Redd alâ el-Cehmiyye ve’l-Müşebbihe tahk.: Amr b. Mahmud Ebû Amr, Dâru’r-Râye, yy., 1412/1991.
İbn Mende, Muhammed b. İshâk b. Muhammed b. Yahya, er-Reddu alâ’l-Cehmiyye, tahk.: Ali Mu-hammed Nâsır el-Fakîhî, el-Mektebetü’l-Eseriyye, Pakistan, ts.
--------, Kitâbu’l-İman, tahk.: Ali b. Muhammed Nâsır el-Fakîhî, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut 1406H
İbn Receb, Zeynuddîn Abdurrahman b. Ahmed, Şerhu İleli’t-Tirmizî, tahk.: Hemmâm Abdurrahîm Sa’îd, Mektebetü’l-Menâr, Ürdün 1407/1987.
İbn Ruşd, Ebû’l-Velîd Muhammed b. Ahmed, Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyeti’l-Muktesıd, Dâru’l-Hadîs, Kahire 1425/2004.
İbnu’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdirrahman, Ulûmu’l-Hadîs, tahk.: Nûreddîn Itr, Dâru’l-Fikri’l-Mu’âsır, Beyrut 1406/1986.
--------, Fetâvâ İbni’s-Salâh, tahk.: Muvaffık Abdullah Abdulkadir, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, Beyrut 1407H.
İbnü’l-Müneyyir, Ahmed b. Muhammed, el-Mütevârî alâ Terâcimi Ebvâbi’l-Buhârî, tahk.: Salahuddîn Makbûl Ahmed, Mektebetü’l-Mu’allâ, Kuveyt ts. Kandemir, M. Yaşar, “el-Câmiu’s-Sahîh”, DİA, c. VII, ss. 114–123.
el-Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr, Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, yy., 1406/1986.
el-Kirmânî, Muhammed b. Yûsuf, el-Kevâkibu’d-Derârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1401/1981.
Mâlik b. Enes, el-Muvatta’, tahk.: Muhammed Mustafa el-A’zâmî, Müessesetü Zâyid b. Sültan, Abudabi 1425/2004.
Müslim, İbn Haccâc Ebû’l-Hasen el-Kuşeyrî, el-Câmî’u’s-Sahîh, tahk.: Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ts.
en-Nevevî, Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref, el-Minhâc Şerhu Sahîhi Müslim b. Haccâc, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1392H. Öğüt, Salim, “Buhârî (Fıkıh İlmindeki Yeri)”, DİA, c. VI, ss. 375–376.
Özpınar, Ömer, Hadis Edebiyatının Oluşumu, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2005. es-Serahsî, Şemsu’l-Eimme Muhammed b. Ahmed, el-Mebsût, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1414/1993.
es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celâluddîn, Tedribu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî, tahk.: Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî, Dâru Tayyibe, yy., ts.
es-Sübkî, Tâcuddîn, el-Eşbâh ve’Nezâir, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, yy., 1411/1991.
--------, et-Tabakâtu’ş-Şâfiîyye el-Kubrâ, tahk.: Mahmud Muhammed et-Tanâhî-Abdulfettâh Muham-med el-Hulî, Hicr li’t-Tabâ’a ve’n-Neşru ve’t-Tevzî’, 1413.
eş-Şâfiî, Muhammed b. İdrîs, er-Risâle, tahk.: Ahmed Muhammed Şâkir, Mektebetu’l-Halebî, Mısır 1358/1940.
et-Taberî, Muhammed b. Cerîr, Sarîhu’s-Sunne, tahk.: Bedr Yûsuf el-Ma’tûk, Dâru’l-Hulefâ li’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1405H.
et-Tirmizî, Muhammed b. İsâ, İlel (Sünen’in sonuna ekli), tahk.: Ahmed Muhammed Şakir, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ts.
Türcan, Zişan, Hadis Şerh Geleneği –Doğuşu Gelişimi ve Dönüşümü-, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2011.
Ubeyd b. Muhammed, Takiyyuddîn Ebû’l-Kâsım, Fadâilu Süneni’t-Tirmizî, tahk.: es-Seyyid Subhî es-Sâmrâî, Mektebetu’n-Nahdati’l-Arabiyye, Beyrut 1409/1989. Yardım, Ali, Hadis II, DEÜY, İzmir 1984.
ez-Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah, Tezkiratu’l-Huffâz, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1419/1998.
ez-Zeylâ’î, Osman b. Ali, Tebyînu’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik (eş-Şilbî’nin haşiyesi ile birlikte), el-Matbaatu’l-Kübrâ el-Emîriyye, Kahire 1313H.
ez-Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmud, el-A’lâm, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, yy., 2002.