“KUTSAL İTTİFAK”A KARŞI “KUTSAL ÇAĞRI”: OSMANLI’DA CİHAD VE NEFÎR ÂMM İLANI (1686)

Osmanlı Devleti’nin 1683’te Viyana önlerinde yaşadığı büyük yenilgi, Avrupa’da “Kutsal İttifak” adıyla bir Haçlı birliğinin doğmasına sebep olmuştur. İttifakın başarılarıyla Osmanlı Devleti toprak kayıpları yaşamıştır. 1686 yılına gelindiğinde Osmanlı Devleti, bir düşman tehdidine karşı uzun zamandır kullanmadığı bir uygulamayı gündeme getirmiştir: Nefîr-i âmm. Nefîr-i âmm, bir Müslüman beldesinin düşman istilası tehdidi söz konusu olduğunda tüm Müslümanların seferber edilmesidir. Bu çalışmada Charles Tilly’nin devletin savaş araçlarına el koyma stratejileri ve ulus devletin oluşumu üzerine kurduğu savdan hareketle; Osmanlı Devleti’nin Kutsal İttifak’a karşı yürüttüğü mücadele içerisinde ortaya koyduğu nefîr-i âmm uygulamasının sorunsallaştırılması denenecektir. Bu bağlamda aşağıda Osmanlı Devleti’nin savaş için insan ve maddi kaynaklara olağan savaş koşullarından çok daha fazlasına ihtiyaç duyduğunda nefîr-i âmm uygulamasıyla bu aşırı ihtiyaçları seferber edebilme becerisini geliştirdiği iddia edilmiştir. Bu beceriyi geliştirmek adına devlet, nefîr-i âmm uygulamasına bağlı bir şekilde dinin tüm yaptırım kuvvetini etkin bir şekilde devreye sokmuştur.

PDF

___

KAYNAKÇA
A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Beylikçi Kalemi Belgeleri
BOA. A.DVN. 191
BOA. A.DVN. 192
BOA. A.DVN. 193
Mühimme Defterleri
BOA. MD, 98.
BOA. MD, 99.
Atik Şikâyet Defterleri
BOA. AŞD, 10.
BOA. AŞD, 12.
BOA. AŞD, 13.
Maliyeden Müdevver Defterler
BOA. MAD.d, 8482.
Şer’iye Sicilleri
Bolu Şer’iye Sicili (BŞS, 79-838).
Mardin Şer’iye Sicili (MŞS, 248-7177).
Trabzon Şer’iye Sicili (TŞS, 191-8551).
B. Diğer Kaynaklar
AKGÜNDÜZ, Murat. (2002), Osmanlı Devletinde Şeyhülislamlık, Beyan, İstanbul.
DEMİRCİ, Süleyman. (2013), “Erken Dönem Osmanlı Tarihi ‘Kara Bir Delik/A Black Hole’ mi? Osmanlı Devletinin Kuruluşu ‘Gazi/Gaza’ İdeolojisi ile İlgili Tartışmalar”, History Studies, cilt. V, S.1, ss. 89-100.
EMECEN, Feridun M. (2010), “Gazâya Dair-XIV. Yüzyıl Kaynakları Arasında Bir Gezinti”, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, Kitabevi, İstanbul, ss. 75-85.
ERTAŞ, Mehmet Yaşar. (2012), “Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi’nde Gazâ”, Tarih İncelemeleri Dergisi, cilt. XXVII, S.1, ss. 79-100. (erişim adresi:http://egeweb2.ege.edu.tr/tid/dosyalar/XXVII1_2012/TIDXXVII-2012-05.pdf), (erişim tarihi: 05 Ocak 2015).
HADDURİ, Macid. (1999), İslam Hukukunda Savaş ve Barış, (Çev. Fethi Gedikli), Yöneliş, İstanbul.
HEINZALMANN, Tobias. (2009), Cihaddan Vatan Savunmasına Osmanlı İmparatorluğu’nda Genel Askerlik Yükümlüğü 1826-1856, (Çev. T. Noyan), Kitap Yayınevi, İstanbul.
IMBER, Colin. (2000), “Osman Gazi Efsanesi”, Osmanlı Beyliği (1300-1389), (Ed. Elizabeth A. Zachariadou), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, ss. 68-77.
İbrahim Peçevi. (t.y.), Tarih-i Peçevi, y.y.
İNALCIK, Halil. (2000), “Osmanlı Fetih Yöntemleri”, (Der. Oktay Özel-Mehmet Öz), Söğütten İstanbul’a Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Üzerine Tartışmalar, İmge Kitabevi, İstanbul, ss. 443-472.
JENNINGS, Ronald C. (2000), “Gazi Tezi Üzerine Bazı Düşünceler”, (çev. Canay Şahin) Söğütten İstanbul’a Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Üzerine Tartışmalar, (Der. Oktay Özel-Mehmet Öz), İmge Kitabevi İstanbul, ss. 429-441.
KALDY-NAGY, Gyula. (2000), “Osmanlı İmparatorluğu’nun İlk Yüzyıllarında Kutsal Savaş (Cihat)”, Söğütten İstanbul’a Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, (Der. Oktay Özel ve Mehmet Öz), İmge Kitabevi, Ankara, ss. 397-406.
KEEGAN, John. (2007), Savaş Sanatı Tarihi, (Çev. Selma Koçak), Doruk, İstanbul.
KÖPRÜLÜ, Fuad. (1988). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Ankara.
Kur’an-ı Kerîm Meâli. (2013), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
LEWIS, Bernard. (1997), İslam’ın Siyasal Söylemi, (Çev. Ünsal Oskay), Cep Kitapları, İstanbul.
LINDNER, Rudi Paul. (2000), “İlk Dönem Osmanlı Tarihinde İtici Güç ve Meşruiyet”, (çev. Pınar Emiralioğlu), Söğütten İstanbul’a Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Üzerine Tartışmalar, (Der. Oktay Özel-Mehmet Öz), İmge Kitabevi, İstanbul, ss. 407-427.
LOWRY, Heath W. (2010), Erken Dönem Osmanlı Devleti’nin Yapısı, (Çev. Kıvanç Tanrıyar), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Mehmed b. Mehmed Mevkûfâtî. t.y., Şerh-i Mültekâl-Ebhur, 06 Mil Yz A 5217/1.
ÖZÜNLÜ, Emine Erdoğan. (2010), “Osmanlı Ordusunda Bir Motivasyon ve Terfi Kaynağı: ‘Terakki’ Tevcihi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 238-244, III/11. (erişim adresi: http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt3/sayi11pdf/erdogan_emine.pdf), (erişim tarihi: 08 Mayıs 2016).
TILLY, Charles, (2001), Zor, Sermaye ve Avrupa Devletlerinin Oluşumu, (Çev. Kudret Emiroğlu), İmge Kitabevi, İstanbul.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı. (1995), Osmanlı Tarihi, III. Cilt I. Kısım, TTK, Ankara.