Usûlü’d-dîne İlişkin İlk Zeydî Metinler

Usûlü’d-dîne İlişkin İlk Zeydî Metinler İslam Mezhepleri Tarihi’nde herhangi bir ekol veya şahıs incelenirken, metodoloji açısından, onların kendi eserleri varsa öncelikle onlara ulaşıp, görüşlerini ortaya koymak gerekir. Zeydiyye mezhebi, teşekkülünden kısa bir süre sonra siyasî iktidara ulaşmış ve bazı sekteler olsa da varlığını günümüze kadar devam ettirmiştir. Bu durum, onların eserlerinin büyük bir kısmının zamanımıza ulaşmasında etkili olmuştur. Biz bu makalede, Zeydî mezhep esaslarına ilişkin günümüze ulaşan dört risaleyi kronolojik olarak değerlendirdik. Bu bizim, Zeydî mezhep esaslarının gelişim sürecini ortaya koyabilmemize yardımcı olacaktır. Söz konusu risaleler şunlardır: el-Kâsım er-Ressî, Usûlü hamse; Muhammed b. el-Kâsım er-Ressî, el-Usûlü’s-semâniyye; el-Hâdî ile’l-Hakk, Kitâb fîhi Ma’rifetu’llâh; Muhammed b. el-Hâdî ile’l-Hakk, Kitâbu’l-Usûl

Anahtar Kelimeler:

Zeydiyye, imâme, adl, tevhîd, el-Va’d ve’l-Vaîd, bedâ, muhdes, el-Kâsım erRessî, el-Hâdî ile’l-Hakk

Early Zaydite Epistles on Principles of the Sect

Keywords:

-,

PDF

___

Abdullah b. Hamza, Ebû Muhammed Abdullah b. Hamza b. Süleyman b. Hamza b. Ali b. Hamza b. el-Hasan b. Abdirrahman b. Yahya b. Abdullah b. el-Hüseyin b. el-Kâsım b. İbrahim b. İs- mail b. İbrahim Tabâtabâ b. el-Hasan b. el-Hasan b. Ali b. Ebî Tâlib (614/1217), Kitâbu’ş-Şâfî, I- IV (iki ciltte), Mektebetü’l-Yemeni’l-Kübrâ, San’a 1986.
el-Alevî, Ali b. Muhammed b. Ubeydullah el-Abbâsî, -Alevî, Siretü’l-Hâdî ile’l-Hak Yahya b. el- Hüseyin, tahk.: Süheyl Zekkâr, Beyrut 1972.
Doğan, İsa, Ali Evladı İçin Silaha Sarılan İlk Fırka Zeydiyye’nin Doğuşu ve Görüşleri, Samsun 1996.
Ebû’l-Abbas el-Hasenî, Ahmed b. İbrahim b. el-Hasan b. İbrahim b. İbrahim b. Muhammed b. Süleyman b. Davud b. el-Hasan b. el-Hasan b. Ali b. Ebî Tâlib (353/964), el-Mesâbîh, tahk.: Ab- dullah b. Abdullah b. Ahmed el-Havsî, Müessesetü’l-İmâm Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, Ammân 1422/2002.
Ebû Tâlib Nâtık bi’l-Hak, Yahya b. el-Hüseyin b. Hârun el-Hârûnî el-Hasenî (424/1033), el-İfâde fî târîhi eimmeti’z-Zeydiyye, tahk.: Muhammed Yahya Salim İzân, Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, Sa’de 1417/1996.
Gökalp, Yusuf, Zeydîlik ve Yemen’de Yayılışı, (Basılmamış Doktora Tezi) AÜSBE, Ankara 2006.
Hâdî ile’l-Hak, Yahya b. el-Hüseyin b. el-Kâsım b. İbrâhîm er-Ressî (298/910), Kitâbu Usûliddîn akîdetü ehli’l-beyti’t-tâhirîn, (amlf, Mecmûatu resâil-i Hâdî ile’l-Hak Yahya b. el-Hüseyin, Menşûrâtu Ehli’l-Beyt li’d-Dirâseti’l-İslamiyye, Sa’de 2001, içinde) ss. 191-196.
Hakyemez, Cemil, Gaybet İnancı ve Şiilikteki Yeri, Basılmamış Doktora Tezi Ankara 2006.
Hamîd el-Muhallî, el-Hasan Hüsâmuddîn Hamîd b. Ahmed el-Muhallî (652/1254), el-Hadâiku’l- verdiyye fî menâkıbı eimmeti’z-Zeydiyye, I-II, (Tıpkı Basım), Dâru Üsâme, Dımeşk 1985.
el-Kâsım er-Ressî, Kâsım b. İbrâhim b. İsmâil b. İbrâhim b. Hasen b. Hasen b. Ali b. Ebî Tâlib (246/860), Mecmûu Kütübi ve resâili’l-imâm el-Kâsım b. İbrâhim el-Ressî, I-II, tahk.: Abdülkerim Ahmed Cedbân, San’a 2001.
amlf, el-Usûlu’l-hamse, tahk.: E. Griffini, (“Lista dei mss. Arabi n. F. Della Bibl. Ambrossiana di Milano”), RSO, c. VIII (1917) içinde ss. 605-6.
amlf, el-Usûlu’l-hamse, (Resâilu’l-adl ve’t-tevhîd, tahk.: Muhammed Umârâ, Dâru Hilâl 1971 içerisin- de), c. I, ss. 141-142.
Kohlberg, Etan, “Some Zaydî views on the Companions of the Prophet”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, London 1976, ss. 91-98.
Kummî/Nevbahtî, Şiî Fırkalar Kitâbu’l-Makâlât ve’l-Fırak Fıraku’ş-Şîa, Çev.: Hasan Onat, Sabri Hiz- metli, Sönmez Kutlu, Ramazan Şimşek, Ankara Okulu Yay. , Ankara 2004.
Kutlu, Sönmez, “Zeydiyye”, İslam Düşünce Ekolleri Tarihi, edit. Hasan Onat, Ankara 2005.
Madelung, Wilferd, “al-Rassî al-Kâsim b. Ibrâhîm”, EI(2), Leiden 1994.
amlf, “al-Hâdî Ila’l-Hak” (EI(2), Leiden 1980.
Muhammed b. el-Kâsım er-Ressî, Muhammed b. el-Kâsım b. İbrâhîm b. İsmâil b. İbrâhim b. el- Hasen b. el-Hasen b. Ali b. Ebî Tâlib (284/897), el-Usûlü’s-semâniyye, tahk.: Abdullah b. Hammûd el-Izzî, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, Amman-Sa’de 1421/2001.
el-Murtazâ li Dînillâh, Muhammed b. el-Hâdî Yahyâ b. el-Hüseyin b. el-Kâsım b. İbrâhim er-Ressî (310/922), Kitâbu’l-Usûl, tahk.: Abdullah b. Hammûd el-Izzî, Müessesetü’l-İmâm Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, Sa’de-Ammân 1421/2001.
Numân, Abdulfettah Şâyıf, el-İmâmu’l-Hâdî vâliyyen ve fakîhan ve mücâhiden, yy. 1989.
Ümit, Mehmet, Zeydiyye-Mu’tezile Etkileşimi ve el-Kâsım er-Ressî, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2003.
el-Vecîh, Abdusselâm b. Abbâs, A’lâmu’l-müellifîn ez-Zeydiyye, Müessesetü’l-İmâm Zeyd b. Ali es- Sekâfiyye, Ammân 1420/1999.