Şükrü AKTAŞ

180183

Tang Hanedanlığı ve Türk Kağanlığı İlişkileri Bağlamında Xueyantuo (Sir-Tarduş, Seyanto; 薛延陀) Hanlığı

Xue Yantuolar (薛延陀), Çin Halk Cumhuriyeti kuzeyinde yaşamış bir ulustur. Köken olarak Tiele’lar ile akrabadırlar hatta Tie-ler’ların bir koludurlar. Kültürleri, toplumsal adet ve yapıları, Eski Türk devletlerinden Göktürk Devleti ve Türk ve Türk soylu halklarınki ile büyük oranda benzeşmektedir. Sui hanedanlığından, Tang hanedanlığının ilk yıllarına kadar, Xue Yantuo’lar, Türk kağanlığına yakındı. Xie-li Kağan (颉利可汗) döneminde, Xue Yantuolar, Doğu Türk Kağanlığını arkadan vurup Tang (唐) yönetiminin o dönem başında bulunan Taizong ile işbirliğine gitmişti. Daha sonra Yinan Kağan döneminde ise Xue Yantuo’lar, hem Türk Kağanlığı (突厥汗国) hem de Tang yönetimi ile çekişmeye girmiştir. Giriştikleri bu çekişmeden hemen önce Xue Yantuo hükümdarı Yinan Kağan’ın (夷男) ölmesi, orta Asya topluluklarında yaşanan tipik bir olaya Xue Yantuo’ların da tutulmalarına sebep olmuştur. Bunun neticesinde de Xue Yantuo’ların meydana getirdikleri birlik, dağılma sürecine götürmüş, birliğin yitirilmesine ve tarih sahnesinden silinmelerinin sebebi olmuştur. Ms. 646 yılında da tamamen dağılıp ve silinmişlerdir. Bu çalışmada Xue Yantuo’ların genel tarihi durumları, isimleri, yaşadıkları ve hüküm sürdükleri coğrafya ve kısa tarihleri üzerine inşa edilmiştir. Çalışmada klasik Çin tarih metinlerinden olan Tong Dian’den (通典) ağırlıklı olarak istifade edilmiştir. Klasik metinlerden alıntılanan tümce ve deliller asıl halleri ile kullanılmıştır. Xue Yantuo ismi, Çince imlerin Latin harfleri ile çağdaş yazım sistemi olan Pin-Yin (拼音) sistemi ile kullanılmıştır.
Anahtar Kelimeler:

Xue-Yantuo, Sir Tarduş, Türk Kağanlığı, Seyanto

In The Context of The Relations of The Tang Dynasty And The Turkic Khaganate The Khanate of Xueyantuo (Sır-Tardush, Seyanto; 薛延陀)

The Xue Yantuo (薛延陀) is a nation that lived in the north of the People's Republic of China. They are related in origin to the Tieles and even a branch of the Tie-le. Their culture, social customs and structures are largely similar to the Gokturk State and the Turks, which was one of the Old Turkic states. From the Sui dynasty to the early years of the Tang dynasty, the Xue Yantuo were close to the Turkic khanate. During the Xie-li Khagan (颉利可汗) period, the Xue Yantuo struck the East Turkic Khaganate in the back and cooperated with Taizong, who was the head of the Tang (唐) administration at that time. Later, during the Yinan Khan period, the Xue Yantuo entered into conflict with both the Turkic Khaganate (突厥汗国) and the Tang administration. The death of the Xue Yantuo ruler, Yinan Khan (夷男), just before this quarrel, was a typical event in central Asian communities. As a result of this, they entered the process of disintegration and became the reason for the loss of unity and their disappearance from the stage of history. Ms. In 646 they were completely disbanded and erased. In this study, the general historical situation of the Xue Yantuo, their names, the geography where they lived and ruled, and their short history. In the study, Tong Dian (通典), which is one of the classical Chinese history texts, was heavily used. Sentences and proofs quoted from classical texts are used in their original form. The Xue Yantuo name is used on our paper, and also the Pin-Yin (拼音) system, which is one of the modern writing system of Chinese characters.with the Latin letters is prefered.
Keywords:

Xue-Yantuo Sir Tardus, Turk Khaganate, Seyanto, Tang Dynasty,

PDF

___

  • AI, Chong, “Tang Taizong Hanedanlığında Türk Yetkili olan Ashina Simo'nun Hayatı Üzerine Bir Ön İnceleme (Li Simo'nun Kitabesi Merkezli)” (艾冲; “唐太宗朝突厥族官员阿史那 思摩生平初探——以《李思摩墓志铭》为中心” 2007.
  • AKTAŞ, Şükrü; “Ç in Kaynaklarına Göre Türklerin Menşei Hakkında Bir İnceleme: “Xianbeilerden Tuobalara (Tuoba Xianbei) Türk Tarihi” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (2020) Ankara.
  • AKTAŞ, Şükrü; “İpek Yolu ve Dunhuang Şehri” Uluslararası Türkbilim Dergisi, ISSN 1309- 4254 Aralık 2017.
  • AKTAŞ, Şükrü; “İsimleri, Kimlikleri ve Komşu Halklarla İlişkileri Bağlamında Gao-Chelar” Tarih ve Toplum Üzerine Araştırmalar II, Türker Uygur, Volkan Tunç (Ed.) Lambert Academic Publishing, Moldova, 2021.
  • GABAIN, Annemarie Von; “Eski Türkçenin Grameri” (Çev. Mehmet Akalın) Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988.
  • BAO, Wensheng, “Xueyantuo Boy İsmi ve Kaynağı Üzerine”, İç Moğolistan Sosyal Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (Çince Birimi ) İç Moğolistan Üniversitesi, Huhhot 2010, ss. 132- 133 (文胜; “薛延陀部名称与起源考” 内蒙古社会科学（汉文版）内蒙古, 呼和浩特, 弟 132-133 页).
  • CEN, Zhongmian, Türk Tarihi Koleksiyonu, Zhonghua Yayınevi, Pekin 2004. (岑仲勉; “突厥集 史” 中华书局, 北京, 2004).
  • CHEN, Yan-Wang Wennuang; “Yeni Tang Tarihi İle Tang Hanedanlığı Sınırları İçinde ve Dışında Kalan Halkların Tarihi Araştırmaları” Yunnan Üniversitesi Yayınları, Yunnan, ISBN: 9787548225942, Nisan 2016, I. Basım, ss: 102, 103, 104 (陈燕, 王文光；“新唐书 与唐朝海内外民族史志研究” 云南大学出版社，（ISBN: 9787548225942 ）2016 年 四月.
  • CHEN, Xingyu, “Tang Hanedanlığı ve Xueyantuo Nuozhen Irmağı Muharebesinde Gerçek Savaş Durumuna İlişkin Bir Araştırma” Harbin Pedagoji Üniversitesi, Jinyuan Tarih ve Kültür Araştırma Merkezi, Harbin, 50025, 2017, ss. 105-107 (陈星宇; “唐与薛延陀诺真水之战 真实战况考略” 哈尔滨师范大学金源历史文化研究中心 哈尔滨 1 50025 (DOI: 10.16565/j.cnki.1006-7744.2017.22.32).
  • DU You, Tongdian, Zhonghua Yayınları, Pekin 1988. (杜 佑; “通典” 北 京: 中 华 书 局, 1988).
  • DUAN, Lianqin; Ding-ling, Gao-che ve Tiele’lar, Guangxi Pedagoji Üniversitesi Yayınları, Guilin 2006. (段连勤; “丁零、高车与铁勒” 桂林, 广西师范太学出版社，2006, 弟 293-349 页).
  • EBERHARD, W.; Birkaç Eski Türk Ünvanı Hakkında. Belleten, 1945, s. 319-340.
  • EKREM, Erkin; “Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Kavimleri (M.Ö. 2146-318)” (Yayınlanmamış Yüksek lisans Tezi)” Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1995, s.1-3.
  • ERKOÇ, Hayrettin İhsan; “Tiele 鐵勒 ve Töliş II” Türkistan'dan Anadolu'ya Tarihin İzinde- Prof. Dr. Mehmet Alpargu'ya Armağan (pp.30-71) Publisher: Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti., 2020.
  • ERSOY, Feyzi; "Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları". Dil Araştırmaları 11 / 20 (Mayıs 2017): 265-268.
  • FENG, Yuqing; "Tang Taizong'un Sınır Güvenliği Politikası ve Yönetişim Modelinin Gözden Geçirilmesi", İç Moğolistan Sosyal Bilimler Ç ince Birimi , Shandong Üniversitesi Tarih ve Kültür Fakültesi, Jinan, Shandong, C. 40, S. 1, Haziran 2019, ss. 94-98 (冯雨晴; “唐太宗 安边政策与治理模式述论” 内蒙古社会科学(汉文版)山东大学历史文化学院, 山东, 济南, 250100, (DOI: 10.14137/j.cnki.issn1003-5281.2019.01.015) C. 40, S. 1, Haziran 2019, 弟 94-98 页).
  • GAN, Lin; Türk ve Uygur Tarihi, İç Moğolistan Ulus Yayınları, İç Moğolistan 2013. (林干; “突 厥与回纥史” 内蒙古人民出版社，内蒙古, 2013).
  • GENG, Shimin; Eski Türk Yazıtları Araştırmaları, Pekin, Zhongyang Uluslar Üniversitesi Yayınları, 2005, s. 109 (耿世民; “古代突厥文碑铭研究” 北京, 中央民族大学出版社， 2005 年, 弟 109 页).
  • GÖMEÇ, Saadettin Yağmur; "Kök Türk Yazıtlarındaki Kırgız ve Türgiş Seferleri". Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3 / 2, Aralık 2018, s.1-14.
  • HAUSSIG, Wilhelm Hans; “Eski Türk Boylarının Siyasi Taksimi İle Batı Ve Doğu Türkleri Arası Farkın Doğuşu”, I. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat Enstitüsü, Ekim 1973, s.120, 132, 135.
  • İNCE, Erdoğdu, İnci; "Türkiye'deki Sinoloji Çalışmalarında Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi'nin Yeri ve Önemi." Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi [Çevrimiçi], 57.1 (2017): n. pag. Web. 11 Haz. 2022.
  • HAMILTON, James; “Tokuz- oğuz ve On-uygur” (çev. Yunus Koç, İsmet Birkan) Türk Dilleri Araştırmaları, 7, 1997, s. 187-232.
  • HAMILTON, James; “Toquz- oγuz et On-uyγur”, Journal Asiatique, CCL, 1962, s. 63. LI, Y. “Tunyukuk Yazıtı’nın 51. Satırı Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 61 (1), 2013, s.57-66.
  • LIU Xu, Eski Tang Tarihi, Zhonghua Yayınları, Pekin 1975. (刘昫; “旧唐书”, 北京: 中华书局, 1975).
  • MA, Changshou; “Türk’ler ve Türk Kağanlığı”, Guangxi Pedagoji Üniversitesi Yayınları, Guilin, 2006. (马长寿; “突厥人和突厥汗国” 桂林, 广西师范大学出版社，2006. 弟 48 页).
  • OUYANG Xiu-Song Qi, “Yeni Tang Tarihi”, Zhonghua Shuju, Pekin, 1975, s. 6112 (欧阳修， 宋祁; “新唐书” 北京: 中华书局，1975, 弟 6134 页, 弟 6112 页).
  • ÖGEL, Bahaeddin; “Sekellerin Ataları Sikil-Esgil” Belleten Dergisi, Cilt IX, Sayı 33,34,35,36, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara, 1945.
  • SCHAFER, Edward, H.; The Golden Peaches of Samarkand: A Study of T‘ang Exotics, Berkeley: University of California Press, 1963, s. 59,63.
  • TAŞ, Dilek; “Avrupa’daki Türkoloji Çalışmalarının Önderlerinden Paul Eugène Pellıot (28 Mayıs 1878-26 Ekim 1945).” Toroslardan Tanrı Dağlarına Genel Türk Tarihi Araştırmalarına Adanmış Bir Ömür, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2017, s.367-389.
  • TAŞAĞIL, Ahmet; “Göktürk Boylarının Oynadığı Tarı̇hı̂ Roller Hakkında” FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı 3, 2014, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
  • TAŞAĞIL, Ahmet; “Sir Tarduşlar” Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Kırgızistan- Türkiye Manas Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi.
  • TUNA, Osman. Nedim. (1960). Köktürk Yazılı Belgelerinde ve Uygurcada Uzun Vokaller. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 8, 1960, s.213-282.
  • XING, Cheng; “The Research on the Infantry of the Tang Dynasty” Advances in Social Science, Education and Humanities Research, volume 638, ICPAHD 2021, p.1114-1122. WEI, Yongfeng, “Tang Hanedanlığı ve Xueyantuo’lar Arasında Heqin ve Beraberinde Xueyantuo’ların Sakinleşmeleri”, Wenli Dergisi, 2002, ss. 56-59(卫永锋; “唐与薛延陀的 和亲及薛延陀的平定” 文吏杂志 ，2002 年，第 3 期 ，弟 56-59 页).
  • YU Taishan; “The Sui Dynasty and the Western Regions” SINO-PLATONIC PAPERS, Victor H. Mair, Editor, Sino-Platonic Papers Department of East Asian Languages and Civilizations University of Pennsylvania, Philadelphia, PA 19104-6305 USA.
  • 서영교 (2014). 연개소문의對설연타 공작과 당태종의 안시성 撤軍. 동북아역사 논총, (44), 249-283.
  • Dijital Kaynaklar
  • http://m.qulishi.com/article/201906/343931.html
  • http://www.chinaknowledge.de/History/Altera/syrtardush.html
  • https://ctext.org/dictionary.pl?if=en&id=561587&remap=gb
  • https://ctext.org/dictionary.pl?if=en&id=565377&remap=gb
  • https://ctext.org/dictionary.pl?if=gb&id=565377&remap=gb
  • https://siaoyin.com/InfoBig5/乔师望
  • https://www.dpm.org.cn/lemmas/245406.html
  • https://www.newton.com.tw/wiki/乙彌泥熟俟利苾可汗
  • http://www.guoxue.com/?p=3797, 03.06.2022.
History Studies-Cover
  • ISSN: 1309-4688
  • Başlangıç: 2009
  • Yayıncı: Osman KÖSE
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Tang Hanedanlığı ve Türk Kağanlığı İlişkileri Bağlamında Xueyantuo (Sir-Tarduş, Seyanto; 薛延陀) Hanlığı

Şükrü AKTAŞ