Osmanlı Devlet Teşkilâtında Haremeyn Tercümanlığı

Bu makalede Osmanlı idari teşkilatında yer alan Haremeyn tercümanlığı ele alınmıştır. Devletin yıkılışına kadar faaliyetlerini sürdüren bu kurum, daha çok İstanbul'a gelen Haremeyn halkının iaşe ve ibateleri ile memleketlerine geliş ve gidişlerinden sorumluydu. Hicaz'dan İstanbul'a gelen ahalinin her türlü ihtiyaç ve istekleri, evlenme-boşanma ve cenaze işlemleri Haremeyn tercümanları vasıtasıyla yürütülmüştür

Haremeyn (Mecca and Medina) Translators in the Ottoman State Organization

This article examines Haremeyn translators in the Ottoman Empire. The foundation remained active until the collapse of the empire. Haremeyn translators were was responsible for the logistic needs of Haremeyn residents during their travel to Istanbul. The Haremeyn interpreters provided needs and requests of the people who came to Istanbul from Hejaz and organized the procedures for marriage/divorce and their funeral ceremonies

PDF

___

I- Arşiv Belgeleri (Başbakanlık Osmanlı Arşivi/BOA)
A- Defter Tasnifleri
1- Ayniyat Defteri (AD), No: 772.
2- Hazine-i Hassa Defterleri (HH. d), No:6900.
B- Belge Tasnifleri
1- Babıâli Evrak Odası Belgeleri (BEO), No: 2410/180709.
2- Cevdet Adliye (C. ADL), No: 51/3072.
3- Cevdet Dahiliye (C. DH), No: 226/11297, 231/11501, 269/13409, 308/15395.
4- Cevdet Evkâf (C. EV), No: 297/15142, 373/18927, 19980.
5- Cevdet Hariciye (C. HR), No: 880.
6- Cevdet Maliye (C. ML), No: 51/2368, 62/2833, 81/3704, 132/ 5702, 186/7756,
188/7813, 205/8450, 292/1945, 346/14267.
7- Dahiliye Nezareti Mebânî-i Emiriye ve Hapishaneler Müdürlüğü Belgeleri (DH. MB. HPS), No: 29/30, 125/16.
8- Dahiliye Nezareti Mektûbî Kalemi Belgeleri (DH. MKT), No: No: 31/34, 84/8,
115/28, 207/23, 573/20, 640/20, 772/22, 813/47, 865/ 86, 884/38, 888/29, 889/62, 899/74,
903/35, 903/38, 941/79, 950/52, 953/26, 1111/83, 1140/63, 1152/36, 1159/80, 1172/83,
1192/11, 1196/7, 1205/45, 1397/10, 1437/18, 1454/45, 1456/103, 1460/99, 1493/99, 1502/17,
1631/79, 1702/10, 1817/15, 1880/80, 1956/9, 1999/91, 2018/3, 2093/38, 2107/8, 2413/44,
2691/ 47, 2699/77, 2711/4, 2770/29.
9- Dahiliye Nezareti Muhaberât-ı Umumiye İdaresi Belgeleri (DH. MUİ), No: 47-1/36, 91-1/11, 94-1/41.
10- Dahiliye Nezareti Mütenevvia Kısmı Belgeleri (DH. MTV), No: 40-2/42.
11- Dahiliye Nezareti Sicill-i Nüfus Tahrirât Kalemi (DH. SN. THR), No: 20/7, 82/78.
12- Hariciye Nezareti Mektûbî Kalemi Evrakı (HR. MKT), No: 86/22.
13- Hatt-ı Hümâyûn (HAT), No: 543/26883, 553/27314, 647/31730, 1286/49881.
14- İradeler Dahiliye (İ. DH), No: 2/51, 45/2247, 46/2300, 79/3968, 86/4295,
89/4470, 136/6995, 137/7040, 137/7064 M, 551/38347, 592/41226, 741/60616, 748/61130, 778/63299, 782/63612, 787/63915, 864/69150, 872/69686, 897/71363, 940/74407, 954/75444, 1005/79349, 180/9815, 183/10106, 207/11931, 217/12804, 236/14229, 236/14247, 257/15862, 260/16142, 261/16244, 287/18043, 31191, 1058/83044, 1268/99666, 1376/1318 RA 34, 1415/1321 Ş 2, 1457/ 1325 C 22.
15- İradeler Hususî (İ. HUS), No: 25/1311 Z 10.
16- İradeler Meclis-i Vâlâ (İ. MVL), No: 8/119, 88/1793, 93/1914, 165/4879,
249/9130, 292/11702, 316/13344, 324/13837, 334/14381, 427/18727, 443/19722, 541/24292.
17- Meclis-i Vâlâ Riyâseti Belgeleri (MVL), No: 146/64, 156/64, 343/147, 369/42, 381/134, 382/102, 384/42, 418/40, 432/33, 829/43, 849/77.
18- Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV), No: 121/54.
19- Sadaret Amedî Kalemi Belgeleri (A. AMD), No: 7/51, 40/37.
20- Sadaret Divân (Beylikçi) Kalemi Evrakı (A. DVN), No: 82/49, 134/46.
21- Sadaret Mektûbî Kalemi Deavî Evrakı (A. MKT. DV), No: 18/7.
22- Sadaret Mektûbî Kalemi Evrakı (A. MKT), No: 11/4, 11/43, 12/95, 64/55,
64/74, 69/61, 78/59, 86/27, 102/80, 148/11, 175/64, 201/12,
23- Sadaret Mektûbî Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı (A. MKT, MVL), No: 70/39.
24- Sadaret Mektûbî Kalemi Mühimme Evrakı (A. MKT. MHM), No 3/58, 5/15, 67/61, 121/2, 148/54, 165/9, 175/91, 204/41, 230/69, 243/82, 753/120, 759/85.
25- Sadaret Mektûbî Kalemi Nezaret ve Devâir Evrakı (A. MKT, NZD), No: 1/40, 12/68, 33/91, 56/101, 59/6, 66/3, 66/58, 76/94, 89/26, 91/39, 92/61, 92/72, 94/9, 94/44, 98/4, 100/38, 113/71, 125/69, 130/30, 132/87, 140/26, 144/36, 158/85, 162/98, 291/25, 292/16, 311/98, 362/81, 363/100, 391/44, 401/59, 405/84, 427/49.
26- Sadaret Mektûbî Kalemi Umum Vilâyât Evrakı (A. MKT. UM), No: 145/76.
27- Sadaret Müteferrik Evrakı (A. M), No: 3/31, 11/50, 20/71, 24/6.
28- Sadaret Teşrifât Kalemi Evrakı (A. TŞF), No: 6-A/57, 3/98, 33/72.
29- Şûrâ-yı Devlet Belgeleri (ŞD), No: 104/56, 105/14, 106/43, 109/26, 111/2, 285/36.
30- Yıldız Kamil Paşa Evrakı (Y. EE. KP), No: 40/3989.
31- Yıldız Mütenevvi Maruzât Evrakı (Y. MTV), No: 26/38.
32- Yıldız Perakende Evrakı Hazine-i Hassa Nezareti Maruzâtı (Y. PRK. HH), No:39/86.
33- Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabeti (Y. PRK. BŞK), No: 2/30.
34- Zabtiye Nezareti Belgeleri (ZB), No: 11/62.
II- Gazeteler
a- Takvim-i Vekâyi’ (TV), No: 184, 2 Eylül 1839.
III- Kitap, Makale ve Tezler
Ahmed Lûtfî Efendi. Vakanüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, VI-VIII, (Yeni Yazıya Aktaran Yücel Demirel), İstanbul: Yapı Kredi-Tarih Vakfı, 1999.
Akif Paşa. Tabsıra-i Akif Paşa. Dördüncü Baskı, Kostantiniye: Matbaa-i Ebuzziya, 1300.
Aslan, Halide, Tanzimat’ın İlk Beş Yılında Surre (1839-1844), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2001.
Atalar, Münir, “Hacc Yolu Güzergâhı ve Masrafı (Kara Yolu, 1253/1837)”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, IV/1993: s. 43-90.
Atalar, Münir. Osmanlı Devleti’nde Surre-i Hümâyûn ve Surre Alayları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1991.
Belgelerle Osmanlı Devrinde Hicaz, I, (Ed. Faruk Yılmaz), İstanbul: Çamlıca, 2000.
Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri (1299-1915), (Sad. A. Fikri Yavuz-İsmail Özen), II, İstanbul ty.
Fatin. Tezkire-i Hatimetül-Eşâr. İstanbul 1271.
Gövsa, İbrahim Alaettin. Türk Meşhurları. by ve ty.
Güler, Mustafa. Osmanlı Devleti’nde Haremeyn Vakıfları. İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı, 2002.
Hicaz Vilâyet Salnâmesi, (H. 1303/1886), (Giriş, Metin, İndeks, Tıpkıbasım, Osmanlıca). (Haz. Selman Soydemir, Kemal Erkan, Osman Doğan), İstanbul: Çamlıca, 2008.
İbrahim Rifat Paşa. Mir’atü’l Haremeyn Bir Generalin Hac Notları. (Trc. Lütfullah Yavuz), İzmir: Yitik Hazine, 2010.
İnal, İbnülemin Mahmut Kemal. Son Asır Türk Şairleri, I. Üçüncü Baskı, İstanbul: Dergâh, 1988.
[İnal] İbnülemin Mahmut Kemal-Hüseyin Hüsametdin, “Evkaf-ı Hümayun Nezaretinin Kuruluş Tarihi ve Nazırlarının Hal Tercümeleri II”, (Nşr. Nazif Öztürk), Vakıflar Dergisi, XVI/1982, s. 31-42.
İrtem, Süleyman Kâni. Sultan Abdülaziz ve Bir Seraskerin İhtilâli. (Haz. Orhan Selim Kocahanoğlu), İstanbul: Temel 2004.
Kahraman, Seyit Ali. Evkâf-ı Hümâyûn Nezareti. İstanbul: Kitabevi 2006.
Levent, Aysel, Eyüp Sabri Paşa ve Mir’artü’l-Haremeyn’e Göre Hicaz, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2010.
Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. (Çev. Mümtaz’er Türköne-Fahri Unan-İrfan Erdoğan), İstanbul: İletişim, 1996.
Mehmed Emîn El Mekkî, Hulefâ-yı ‘İzâm-ı ‘Osmaniyye Hazarâtının Haremeyn-i Şerifeyn’deki Âsâr-ı Mebrûre ve Meşkûre-i Hümâyûnları (Haz. Mehmet Ayva), Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Sakarya, 2006.
Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî, Osmanlı Ünlüleri. II, (Yay. Haz. Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran Seyit Ali Kahraman), İstanbul: Tarih Vakfı-Yapı Kredi, 1996.
Osmanoğlu, Ahmed Emin, Hicaz Eyaletinin Teşekkülü (1841-1864), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2004.
Özgül, Kayahan. Münif Paşa. Ankara: Elips Kitap, 2005.
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. I, II, Üçüncü Baskı, , İstanbul: Milli Eğitim Basımevi 1983.
Somel, Selçuk Akşin, “Osman Nuri Paşa’nın 17 Temmuz 1885 Tarihli Hicaz Raporu”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, XVIII/29, (1996): s. 1-38.
Soydemir, Fatma, Surre Defterlerine Göre Sultan II. Mahmud Han Vakfı’ndan Hac Yolu ve Hicaz’a Dağıtılan Yardımlar, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2007.
Yavuz, Hulusi. Kâbe ve Haremeyn İçin Yemen’de Osmanlı Hakimiyeti 1517-1571. İstanbul: Tanin Matbaası, 1984.
http://193.255.138.2/takvim.asp (Tarih Çevirme Kılavuzu) (ET:01/07/2012). Ekler: Haremeyn Tercümanları Listesi
1- Mehmet Medenî Efendi191 1800-1801:
2- Mehmet Seyyit Efendi 1805192 - 1810193
3- Derviş Efendi 1810194
4- Esat Efendi 1810195
5- Mehmet Seyyit Efendi196 1812-1813
6- Mehmet Sadık Efendi197 1819
7- Şeyh Mehmet Medenî Efendi 1820198
8- Mehmet Derviş Sadık Efendi 1835199 -30 Ocak 1839 200
9- Halepli Hoca Halil Efendi 5 Şubat 1839201
10- Hacı Hasan Efendi Mart 1841202
11- Sait Efendi Haziran-Temmuz 1841203
12- Mehmet Esat Efendi Ekim 1841204 -27 Ocak 1847205
13- Rıfkı Efendi Eylül 1846206
14- Hacı Ahmet Nazif Efendi 12 Şubat 1847207 -1848208
15- Ahmet Refik Efendi (ö. 1851) Nisan 1849209 - Ağustos 1851210
16- Süleyman Efendi 1851211 - 10 Ağustos 1852212
17- Hasan Efendi 10 Ağustos 1852-1 Kasım 1852213
18- Şakir Bey 18 Kasım 1852 214
-20 Ekim 1854215
19- Süleyman Efendi 20 Ekim 1854216 - 1860217
20- Hacı Hasan Şükrü Efendi 5 Eylül 1858218 - Ocak 1877219
21- Hacı Ahmet Efendi 26 Şubat 1877:220 -28 Kasım 1878221
22- Ahmet Bey 28 Kasım 1878222 -18 Mart 1879223
23- Tüysüz Hacı Hasan Efendi Temmuz 1879224
24- Ahmet Rüşdü Efendi 18 Mart 1879- 225 1880226
25- Hacı Ahmet Ata Efendi 20 Eylül 1882227 -1904228
26- Hasan Tahsin Efendi 15 Eylül 1904229 -1907230
27- Hacı Ferit Efendi 21 Temmuz 1907231 - 12 Mayıs 1911232
28- Hurşit Efendi Aralık 1916233
29- Hüseyin Zafer Efendi Ocak 1918234 -Ağustos 1922235
30- Mehmet Emin Efendi 12 Ağustos 1923236