İSLAM MİTOLOJİSİ BAĞLAMINDA NEHCÜ'L FERADİS’TE KÖKEN MİTLERİ

Mitik bir başlangıç zamanında doğaüstü varlıklar tarafından gerçekleştirilen eylemlerin öyküsü olan mit, kutsal ve gerçek bir öykü olarak kabul edilmektedir. Buna göre mitler ait oldukları toplumlar için sıradan anlatılar değil, topluluğun var oluşunu ve kimliğini anlatan, bilimsel bir merak veya sanatsal bir ifadenin ürünü olan ya da belirli işlevlere sahip olan anlatılar olarak değerlendirilmektedir. Dinin mitolojiden izler taşıyıp taşımadığı ve mitik bir boyutunun olup olmadığı çeşitli disiplinlerce ele alınmış, eski kavimlerin mitleri ve dinlerin anlatıları arasındaki benzerlik dikkat çekmiş ve hangisinin hangisinden etkilendiği konusu tartışmalara sebep olmuştur. İslam ve mitoloji kavramları da İslam’ın mitolojik bir boyutunun olup olmadığı noktasında tartışılırken İslam’ın tevhide dayalı bir din oluşu ve İslam’la ilgili kaynakların eleştirel bir bakış açısıyla okunarak sorgulamaması ve bu kaynaklarda her yazılanın birer kutsal inanç unsuru gibi algılanması gibi sebeplerle konunun ele alınmasına mesafeli yaklaşılmıştır; ancak hem teolojik kaynaklarda hem de sözlü kültür etkisiyle İslam kültürü çerçevesinde oluşan kaynaklarda mitik unsurların söz konusu olduğu ileri sürülmüştür. Bu çalışma da köken mitleri bakımından Nehcü’l Feradis adlı kırk hadis tercümesine dayanan eser ele alınacaktır. Köken mitleri herhangi bir hayvan, bitki, davranış ya da bir kurumun “ortaya çıkışı”nı anlatan mitlerdir. Her yeni ortaya çıkışın bugünkü durumunu ve insanın tutum ve davranışlarının kökenini açıklamaktadır. Kökenle ilgili mitik düşüncenin, yaratılıştaki gize sıkı sıkıya bağlı olduğu ifade edilmektedir. Kerderli Mahmut tarafından 14. Yüzyılda kaleme alınan Nehcü’l Feradis’te de yaratılışa, canlı cansız varlıklara, çeşitli dini ritüel ve ibadetlere, mekân ve davranışlara kadar pek çok köken miti bulunduğu görülmektedir. Çalışmada İslam mitoloji bağlamında eserde tespit edilen köken mitleri ele alınacak ve bu mitik anlatıların anlamsal çözümlemeleri yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Mitoloji, köken mitleri, İslam mitolojisi, Nehcü’l Feradis, kırk hadis

THE ORIGIN MYTHS IN NEHCÜ’L FERADIS IN THE CONTEXT OF ISLAMIC MYTHOLOGY

Myth, which is the story of actions performed by supernatural beings in a mythical beginning time, is considered a sacred and true story. Accordingly, myths are not considered ordinary narratives for the societies to which they belong, but they are considered narratives that describe the existence and identity of the community, they are the products of a scientific curiosity or artistic expression, or they are narratives that have certain functions. Whether religion has traces of mythology and whether it has a mythic dimension has been discussed by various disciplines, the similarity between the myths of ancient tribes and the narratives of religions has attracted attention and led to discussions on which one was influenced by which. While the concepts of Islam and myth/mythology are discussed on the basis of whether Islam has a mythological dimension or not, the reasons such as Islam being a religion based on monotheism and the sources related to Islam are not read and questioned from a critical perspective and everything written in these sources is perceived as an element of sacred faith. Discussion of the issue has been approached with aloofness; however, it has been claimed that there are mythical elements in both theological sources and sources formed within the framework of Islamic culture under the influence of oral culture. In this study, the work called Nehcü'l Feradis, which is based on the translation of forty hadiths, will be discussed in terms of origin myths. Origin myths are myths that describe the "emergence" of any animal, plant, behavior or institution. It explains the current situation of each new emergence and the origin of human attitudes and behaviors. It is stated that the mythical idea of origin is closely tied to the mystery of "creation". In Nehcü'l Feradis, written by Kerderli Mahmut in the 14th century, it is seen that there are many origin myths, including living and non-living entities, various religious rituals and worships, places and behaviors. In the study, the origin myths identified in the work in the context of Islamic mythology will be discussed and semantic analysis of mythical narratives will be made.

Keywords:

Mythology, origin myths, Islamic mythology, Nehcü'l Feradis, forty hadiths,

PDF

___

Aktan, Bilâl (Aktaran). Nehcü’l-Ferâdîs Cennetlerin Açık Yolu Kerderli Mahmud. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017.
Aras, M. Özgü. “Cemre”. İslam Ansiklopedisi 7/340-341 Ankara: TDV, 1993.
Arslan, Mustafa. “Söylem Mitos ve Tarih: Popüler Dini Literatürde Hz. Muhammed (sav) Tasavvuru –Muhammedîye Örneği”. Milel ve Nihal, 6/1, (2009), 195-219.
Arslan, Mustafa. “İslam Kültüründe Mitolojik Tasavvurun İmkânı ve Sınırlı/sız/lıkları”. Uluslararası Bilim, Ahlak Ve Sanat Bağlamında Çağdaş İslam Algıları Sempozyumu Bildiriler Kitabı. (Ed. Cengiz Batuk). 83-95. Samsun 2010.
Câbiri, M. Âbid. Arap İslam Kültürünün Akıl Yapısı. (Çev. Kurul). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2000.
Campbell, Joseph . İlkel Mitoloji Tanrının Maskeleri. Ankara: İmge Kitapevi, 2006.
Çobanoğlu, Ö. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri. Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
Eckmann, János. Nehcü’l- FerÀdìs I. Metin II. Tıpkı Basım. (Yayımlayanlar: Semih Tezcan ve Hamza Zülfikar). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2004.
Eliade, Mircea. Mitlerin Özellikleri. (Çev.Sema Rifat) İstanbul: Om yayınevi, 2001.
Erinç, Sırrı. “Hindistan” İslam Ansiklopedisi.18/69-73. Ankara: TDV, 1998.
Hafızoğlu, Ayşegül (2022). “Mitoloji ve İlahi Dinlerde İnsanın Yaratılışı”. Marifetname, 9/1 (2022), 218-244.
Harman, Ömer Faruk . “Habil ve Kabil”. İslam Ansiklopedisi. 14/ 376-378. Ankara: TDV,1996.
Kandemir, M. Yaşar. “Kırk Hadis”. İslam Ansiklopedisi. 25/466-469. Ankara: TDV,2002
Karahan, Abdülkadir. “Kırk Hadis- Türk Edebiyatı”. İslam Ansiklopedisi 25/ 469-473. Ankara: TDV 2002.
Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2009.
Küçük, Abdurrahman. “Beytülma’mur” İslam Ansiklopedisi. 6/94-95. Ankara: TDV, 1992.
Lévi-Strauss, C. Mit ve Anlam (Çev. Gökhan Yavuz Demir). İstanbul: İthaki Yayınları, 2013.
Lukens-Bull, Ronald A. “Metin ve Uygulama Arasında: İslam’ın Antropolojik İncelemesi Konusunda Düşünceler”. Folklor ve Edebiyat. (Çev. M. Arslan), 9/33 (2003) 63-86.
Malinowski, Bronislaw . İlken Toplum. (çev. Hüseyin Portakal). Ankara: Öteki Yayınevi, 1998.
Malinowski, Bronislaw. Büyü, Bilim ve Din. (çev. S. Özkal). İstanbul: Kabalacı Yayınevi, 2000.
Mertoğlu, M. Suat. “Salatü Selam”. İslam Ansiklopedisi. 36/ 23-24. Ankara: TDV 2009.
Nadjip. E.N. “Nehcü’l-Feradis ve Dil Üzerine” (Çev. Nazif Hoca). TDED XXII, (1977) 29-44.
Ocak, Ahmet Yaşar. İslâm’ın Temel İnançları Etrafında Oluşan “Mitolojik” Kültür: “İslamMitolojisi”, Milel ve Nihal, 6/1 (2009), 137-163.
Orhonlu, Cengiz. “Habeşistan Eyaleti”. İslam Ansiklopedisi C.14. s. 363-367. 1996.
Öğüt, Salim . “Tavaf”. İslam Ansiklopedisi. 40/ 178- 180. Ankara: TDV 2011.
Tez, Zeki. Mitolojinin Kültürel Tarihi, Doğu ve İslam Mitolojisi, Mitolojik Söylenceler. İstanbul: Doruk Yayınları, 2021.
Tökel, Dursun Ali. “Kutsal Metinleri Anlamada Mitolojinin Rolü”. Milel ve Nihal, 6/1 (2009), 165-193.
Uludağ, Süleyman. “Sidretü’l-münteha”. İslam Ansiklopedisi C.37. s. 151-152. Ankara: TDV, 2009.
URL-1: “Eyyâm-ı biyd (aydınlık günler) orucu ne zaman tutulur ve önemi nedir?” https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/473/eyyam-i-biyd-aydinlik-gunler-orucu-ne-zaman-tutulur-ve-onemi-nedir Erişim Tarihi: 20.06.2023.