Fıkh’ın Bilimleşme Sürecinde Muhâlif Mevâlî Fıkıhı ile Tepkisel Arap Fıkıhı

Öz Günümüz Fıkıh Bilimi’nin anlaşılması için, İslâmî bilimlerin İlk Halîfeler ve Emevîler devrinden başlayıp, Abbâsîler devrinde devâm eden bilimleşme sürecinde Fıkh’ın ortaya çıkışı ve gelişimi ile ilgili ayrıntılara ait sağlıklı tespitlere ihtiyaç duyulmaya başlanmıştır. Bu amaçla Makale, “Fıkh’ın Bilimleşme Sürecinde Muhâlif Mevâlî Fıkhı ile Tepkisel Arap Fıkhı” araştırma konusu edinmiştir. Konunun çözümlenmesi, ilk dönemdeki fıkhî gelişmenin seyrine uygun yapılmıştır. Makale, önce, bütün ilimlerde olduğu gibi muhâlif olarak çıkan Fıkh’ı geliştiren Mevâlî’nin Fıkhı’nı, sonra, bu Mevâlî Fıkhı’na karşı tepkisel oluşturulan Arap Fıkhı’nı incelemiştir. Burada, Mevâlî, “çeşitli milletlerden Arap olmayan müslümanlar” anlamında kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Arap, Mevâlî, Hamrâ, Abd, Emevî, Abbâsî, Şu’ûbiyye, Fıkıh, Re’y, Ashâbu’l-Hadis, Bid’at, Nahiv, Lahn, Kıyâs, İllet, Âmil, Ma’mûl

PDF

___

Abdurrahman b. Ebî Bekr es-Suyûtî (ö. 911 h./ 1505 m.), Buğyetu’l-Vu’ât fî Tabakati’l-Luğaviyyin ve’n-Nuhat, Tahkik: Muhammed Ebû Fazl, Yer Yok, 1964

Abdusselâm Muhammed Hârûn, “Takdîm”, el-Kitâb, Kitabu Sibeveyh, el-Cuz’u’l-Evvel, el-Kâhire 1988

‘Abdu’l-Azîz ed-Dûrî, Mukaddime fî Târîhi Sadri’l-İslâm, Beyrût 1960

‘Abdul’azîz ed-Dûrî, Mukaddimetun fî’t-Târîhi’l-İktisâdiyyi’l-‘Arabî, Beyrût 1968

Abdu’l-‘Azîz ed-Dûrî, el-Cuzûru’t-Târîhiyye li’ş-Şu’ûbiyye, Beyrût 1981

‘Abdulhafîz Şelebî, el-Kismu’l-Evvel, Turâsu’l-İslâm, Yer Yok, Tarih Yok

Abdurrahman Haçkalı, “Hanefî Mezhebi İçtihad Geleneğinin Tümdengelimci Yönü Üzerine”, İslâmî Araştırmalar, Sayı: 1-2, Yıl: 2002

Abdurrezzâk b. Hemmâm (ö. 211 h./ 827 m.), el-Musannef, Cilt XI, el-Mektebetu’ş-Şâmile, el-İsdâru’s-Sânî

Adem Apak, “Şuûbiyye Hareketinin Tarihî Arka Planı Ve Tezâhürleri: Asabiyyeden Şuûbiyyeye”, İSTEM: İslâm San’at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi, 2008, Cilt: VI, Sayı: 12

Adnan Demircan, İslâm Tarihinin İlk Döneminde Arap-Mevâlî İlişkisi, İstanbul 1996

Ebû’l-Hasan el-Kerhî, “Risâle fî’l-Usûl”,‘Ubeydullah b. ‘Ömer ed-Debûsî (ö. 430 h./1040 m.), Te’sîsu’n-Nazar, Nâşir: Zekeriyyâ ‘Alî Yûsuf, el-Kâhire, Tarih Yok

Ebû’l-Hasan el-Kerhî, “Risâle fî’l-Usûl”,‘Ubeydullah b. ‘Ömer ed-Debûsî (ö. 430 h./1040 m.), Te’sîsu’n-Nazar, Nâşir: Zekeriyyâ ‘Alî Yûsuf, el-Kâhire, Tarih Yok

Ebû Sa’îd Hasan b. ‘Abdillah es-Sîrâfî (ö. 368 h./ 978 m.), Ahbâru’n-Nahviyyîne’l-Basriyyîn, Neşreden: F. Krenkow, Beyrût-Paris, 1936

Ebû’t- Tayyîb Ebû Tayyîb Abdulvâhid b. ‘Alî el-Luğavî (ö. 351 h./ 962 m.), Merâtibu’n-Nahviyyîn, Neşreden: M. Ebû’l-Fadl İbrâhîm, el-Kâhire, 1375 h./ 1995 m.

Ebû Ubeydi’l-Kâsım b. Sellâm (ö. 224 h. / 838 m.), Kitâbu’l-Emvâl, Tahkîk: Muhammed Halîl Harâs, Beyrût 1986

Ebû’l-Velîd el-Ezrakî (ö. 250 h./ 865 m.), Ahbâru Mekke, Cilt III, el-Mektebetu’ş-Şâmile, el-İsdâru’s-Sânî

Ebû Yûsuf Ya’kûb b. İbrâhîm (ö. 182 h./ 798 m.), Kitâbu’l-Harâc, Beyrût, Tarih Yok

Ebû Yûsuf Ya’kûb b. Sufyân el-Fesevî (ö. 277 h./ 890 m.), Kitâbu’l-Ma’rife ve’t-Târîh, Cilt III, Bağdâd 1975

Ebû Zeyd ed-Debûsû, Te’sisu’n-Nazar (Mukayeseli İslam Hukuk Düşüncesinin Temellendirilmesi), Tercüme: Ferhat Koca, Ankara 2002

el-Belâzurî (ö. 279 h./ 892 m.), Fütûhu’l-Büldân, Çeviren: Mustafa Fayda, Ankara 1987