‘Kokusu, Tadı ve Rengi Değişmedikçe Su Temizdir…’ Rivayeti: Zayıf Hadis-İcmâ İlişkisi Bağlamında Bir İnceleme

Hadislerin, Kur’ân, sünnet ve icmâ gibi delillerle ilişkisi önem arz etmektedir. Bir rivayetin varlığı ve anlamı konusunda icmâ olması, rivayetin söyleyenine âidiyeti ve delil alınışı açısından önemli karinelerden birisidir. Bu kapsamda zayıf hadis doğrultusunda icmânın varlığı, rivayetin isnad dışı olarak takviye edildiğini gösterebilir. Bu konudaki örneklerden birisi “Rengi, kokusu ve tadı değişmedikçe su temizdir.” rivayetidir. Çalışmanın konusu, zayıf hadis-icmâ ilişkisini söz konusu örnek üzerinden analiz etmektir. Hadis tekniği açısından rivayetin tüm tarikleri zayıflıktan âri değildir. Çalışmada, icmâ rivayetin zayıflığını takviye eder mi? yoksa böyle konularda zayıf rivayet mi icmâ mı delil alınır?, İcmânın oluşmasında zayıf rivayetin ya da zayıf rivayetin oluşmasında icmânın etkisi var mı? gibi soruların bir örneklem üzerinden cevapları aranmaktadır. Bu kapsamda çalışmanın amacı, zayıf hadis-icmâ ilişkisini teorik bilgilerden ziyade fürû kaynaklar üzerinden izâh etmektir. Öncelikle söz konusu rivayetin hadis ilmi açısından analizi yapılmış ve zayıf olduğu, rivayetteki istisna bölümünün ziyâde olduğu tespit edilmiştir. Sonra şerhler üzerinden zayıf hadis-icmâ ilişkisinin izi sürülmüştür. Buralarda hadisin zayıflığına ancak üzerinde icmâ edildiğine vurgu yapılmıştır. Zayıf olan istisna bölümü üzerinde icmâ olması, o bölümün sonradan rivayete ziyâde edildiği düşüncesini güçlendirmiştir. Fıkıh literatüründe ise farklı mezheplerin görüşleri araştırılmıştır. Buralarda suyun üç vasfı rivayeti ya zayıflığına işaret edilmeksizin ya da herkesin kabul ettiği/bilinen bir bilgi olarak aktarılmışır. Bu ise fıkıh kitaplarında rivayete sıhhatten öte delil alınıp alınmaması açısından bakıldığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Kavram., Hadis, Fıkıh, Su, İhtilâf

Ḥadīth Of ‘Water is Pure Unless its Smell, Taste, and Color has Changed…’: An Analysis within the Context of Weak Ḥadīth-Ijmā Relationship

The relationship of ḥadīths with evidences such as the Qur'an, Sunnah and consensus (ijmāʿ) is important. Ijmāʿ on the existence and meaning of a narration is one of the important presumptions in terms of ascertaining its belonging to the narrator and its proof-value. In this context, the existence of ijmāʿ in support of weak ḥadīth may indicate that the narration was reinforced by means outside of isnād. One of the examples on this subject is the following tradition (rivāyā): “Water is pure as long as its smell, taste, and color has not changed.” The subject of this study is to analyze the weak ḥadīth- ijmāʿ relationship through the example in question. In terms of ḥadīthtechnique, not all versions of the narration are free from weakness. Using the aforamentioned tradition as a case study, the present study seeks to find answers to such questions as “Does ijmāʿ reinforce the weakness of a given narration?”, “Is it the weak narration or the ijmāʿ that is taken as evidence in such matters?”, and “Does a given weak tradition have any impact on the formation of ijmāʿ and vice versa?” In this context, the aim of the study is to explain the weak ḥadīth-ijmāʿ relationship through furūʿ sources rather than theoretical knowledge. First of all, the narration in question was analyzed in terms of ḥadīthscience, and it was determined that it was weak and the exception mentioned therein is a latter addition (ziyāde). Following, the weak ḥadīth- ijmāʿ relation was traced especially through the commentaries on traditions. It is emphasized here that the tradition is weak, but that there is ijmāʿ on it. The fact that there is consensus on the weak exception section of the tradition supports the thought that that section was a later addition. In the fiqh literature, the views of different sects are have been researched. Here, the narration of the three qualities of water is conveyed either without pointing out its weakness or as a knowledge that is accepted/known by everyone. This shows that in fiqh books, narration is looked at in terms of whether or not to take it as evidence rather than in terms of its authenticity (sıhhāt).

Keywords:

Ḥadīth, Weak, Fiqh Water, Cleanliness, Dispute, Consensus, Authenticity,

PDF

___

Acar, Yusuf. “Zayıf Hadisin Amel Karinesiyle Desteklenmesi ve Tirmizî’nin Süneni”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (2014), 41-70.
Ahmed b. Hanbel, el-Müsned. Lübnan-Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
Aslan, Recep. “Kulleteyn İle İlgili Rivâyetin İsnâd ve Metin Açısından Değerlendirilmesi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi XI/1 (2011), 139-162.
el-Aynî, Ahmed b. Mûsa b. Ahmed. Umdetü’l Kârî fî Şerhi Sahîhi’l Buhârî. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
Bayraktar, İbrahim İhsan. Hadislerin Takviyesinde Telakkî bi’l-kabûlün Etkisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
Begavî, Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. et-Tehẕîb. Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1. Basım, 1997.
Beyhakî, Ahmed b. Huseyn b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 3. baskı., 2003.
Buhârî, Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s Sahîh. Beyrût: Dâru İbn’i Kesîr, 2002.
Çakan, İsmail Lütfi. Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları (Muhtelefü’l-hadis İlmi). İstanbul: İFAV Yayınları, 2012.
Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer. el-İlelü’l-vâride fi’l-ehâdisi’n-Nebeviyye. thk. Mahfûzu’r-Rahman Zeynullah. Riyad: Dâru’t-tayyibe, ty.
Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Şuayp Arnaut vd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2004.
Dârimî, Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. Riyâd: Dâru’l Muğnî, 2000.
Dumeynî, Misfir b. Gurmullah. Hadiste Metin Tenkidi. çev. İlyas Çelebi vd. İstanbul: Kitapevi, 1997.
İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. el-Cerh ve’t Ta’dîl. Beyrût-Lübnan: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1953.
İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed b. el-Musannef. Beyrût-Lübnan: Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, 2006.
Erkaya, Mahmud Esad. Hanefi Fakihlerin Muhaddisler Tarafından Zayıf Hükmü Verilen Hadisleri Kullanma Nedenleri (el-Hidaye Örneği). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
Gürler, Kadir. “Zayıf Hadisle Amel Edilip Edilmeyeceği Tartışmaları Arasında Bir Çözüm Yolu: Telakkî bi’l-kabûl”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (Şubat 2012), 5-28.
Abdurrezzâk, Ebû Bekir Abdurrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîbu’r-Rahman el-’Azamî. Beyrut: el-Mektebü’l İslâmî, 1983.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Sahîhu İbn Hibbân bi Tertîb-i İbn Balabân. Beyrût: Müessesetü’r Risâle, 1993.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillâh en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvattaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-Ulvî vd. 24 Cilt. Mağrib: Vuzâratu umûmi’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmî, 1967.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-Bâri bi Şerhi Sahîhı’l-Buhârî. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-Marife, 1959.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbü’t Tehzîb. Dâru’l Âsıme, ts.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. et-Telhîsü’l-habîr fî tahrîci ehâdisi’r-Râfi’i’l-kebîr. 4 Cilt. ty.: Dâru Kütübi’l-ilmiyye, 1989.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalanî. en-Nüket alâ Kitabi İbn-i Salâh. thk. Rebi’ b. Hâdî. 2 Cilt. Medine: Imâdetü’l-bahsi’l-ilmî bi’-câmiati’l-islamî, 1984.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. 10 Cilt. yy.: Mektebetü’l-kahire, 1968.
İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Dâru İhyâi’l Kütübi’l Arabiyye, ts.
İbn Rüşd, Ebu’l Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l Müçtehid ve Nihâyetü’l Muktesid. Dâru’l Mârife, 1982.
İbnü’l-Arabi, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah. el-Mesâlik fi şerhi Muvatta’i Mâlik. thk. Muhammed b. Hüseyin es-Süleymânî. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l-Garbi’l-İslami, 2007.
İbnü’l-cevzî, Cemaleddin Ebu’l-ferec. et-Tahkîk fî ehâdisi’l-hilâf. thk. Abdulhumeyd Muhammed. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Kütübi’l-ilmiye, 1994.
İbnü’l-Kassâr, Ebü’l-Hasan Ali b Ömer. el-Mukaddime fi’l-usûl: Dirasât ve Nusûs fî usûli’l-fıkhi’l-Mâlikî. thk. Muhammed b. Hüseyin es-Süleymânî. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
İbnü’l-Kassâr, Ebü’l-Hasan Ali b Ömer. Uyûnü’l-edille fi mesâili’l-hilâf beyne fukahâi’l-emsâr. thk. Abdülhamid b. Sa’d b. Nasır es-Suudi. 3 Cilt. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 2006.
İbnü’l-münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İsmail. el-İcmâ’. thk. Fuad Abdu’l-mun’ım. yy.: Dâru’l-müslim, 2004.
Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mesûd b. Ahmed. Bedâ’i’u’s Sanâî. Beyrut-Lübnan: Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, 1986.
Kılıç, Alâüddîn Moğultay b. Şerhu Sünen’i İbn Mâce. Mekke: el-Mektebetü’l Arabiyyetü’s Suû’diyye, 1999.
Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed. et-Tecrîd. thk. Muhammed Ahmed Sirâc - Ali Cüma’ Muhammed. Kâhire: Dârü’s-selâm, 2. Basım, 2006.
Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b Muhammed. el-Havi’l-kebîr hüve Şerhu Muhtasari’l-Müzeni. thk. Ali Muhammed Muavvaz, Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
Mergīnânî, Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergānî. el-Hidâye. thk. Talâl Yusuf. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Mevsılî, Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. thk. Mahmut Ebî Dakîka. Kahire: Matbatu’l-Halebî, 1938.
Mübârekpûrî, Abdurrahman b. Abdirrahîm. Tuhvetü’l Ahvezî. Dâru’l Fikir, ts.
Müslim, Müslim b. Haccâc b. el-Câmiu’s Sahîh. Riyâd-Süveyd: Dâru’t Tayyibe, 2006.
Nevevî, Ebû Zekeriyye Muhyiddîn. el-Mecmû’ Şerhu’l-muhezzeb. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ty.
Özüdoğru, Bekir. Hadis Anlam ve Amel: Râvi, Bölge ve Âlimlerin Ameli Özelinde Hadis-Amel İlişkisi. İstanbul: İFAV Yayınları, 1., 2021.
Sahnûn, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdisselam. el-Müdevvenetü’l-kübrâ, ts.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l Eimme. el-Mebsût. Beyrut-Lübnan: Dâru’l Mârife, ts.
Suiçmez, Yusuf. “Tahlīl ve Tahkîku’l-hilâf fî hadîsi bi’ri Budâ‘a ve hadîsi’l-Kulleteyn (in Arabic)”. Hadis Tetkikleri Dergisi XIII/2 (2015), 45-76.
Sübkî, Ebû Muhammed Mahmûd b Muhammed b Ahmed. el-Menhelü’l-azbi’l-mevrûd şerhu Süneni’l-İmâm Ebî Dâvûd. 10 Cilt. el-Mektebetü’l-İslâmiyye, Riyad., 1351.
Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. İhtilâfü’l-hadîs. 8 (Üm içerisinde) Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1990. Şafiî, Muhammed b. İdris. el-Üm. Dâru’l Vefâ, 2001.
Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemu’l-Kebîr. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b Cerir. Tehzîbü’l-âsâr: Müsnedu Abdullah b. Abbas. thk. Mahmûd Muhammed Şakir. 2 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Medeni, 1982.
Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed. Şerhu meâni’l-âsâr. thk. Muhammed Zehra en-Neccâr. 5 Cilt. Beyrut: Alemü’l-kütüb, 1994.
Tirmîzî, Muhammed b. İsâ. el-Câmiu’s Sahîh. Beyrût: Dâru’l Ğarbi’l İslâmî, 1996.
Yargı, Mehmet Ali. Meşhur Sünnetin Dindeki Yeri. İstanbul: Ensar, 2009.
Yıldırım, Enbiya. Hadiste Metin Tenkidi: Tarihi Süreç, Yeni Yaklaşımlar. Ankara: OTTO Yayınları, 2015.
Yılmaz, Abdurrahman. Zayıf Hadisleri Takviye Yöntemleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-Kâşif fî Ma’rife Men Lehû Rivâye fi’l Kütübi’s Sitte. Cidde: Dârul Kıble li’s Sekâfeti’l İslâmiyye-Müessesetü’l Ulûmi’l Kur’ân, 1992.
Zeylaî, Abdullāh b. Yûsuf b. Muhammed. Naṣbü’r-Râye li-Taḫrîci Eḥâdîs̱i’l-Hidâye. thk. Muhammed Avvâme. Cidde-Suud, Beyrut-Lübnan: Müessesetü’r Reyyân, Dâru’l Kıble li’s Sekâfeti’l İslâmiyye, 1997.