XIX. Yüzyılda Istanos Özelinde Güneybatı Anadolu’da Tarım İşçiliği ve Ortaklık

Osmanlı idarȋ teşkilatında köklü değişikliklerin yapıldığı II. Mahmut döneminde merkezȋ idarenin yeniden tesisi amacıyla âyanın ortadan kaldırılması, yeni bir ordu kurulması ve taşrada teşkilatlandırılması, eyalet ve sancakların bu yeni duruma göre düzenlenmesi iktisadȋ kaynak bulunmasını gerektirmiştir. Bu amaçla yapılan mal, mülk ve arazi sayımları sonucu temettuat defterleri ortaya çıkmıştır. Makaleye esas oluşturan kaynaklar, H.1256-M.1840 yılına ait Teke sancağı Antalya kazasına bağlı Istanos (Korkuteli) nahiyesi köylerini havi üç ciltlik veya üç ciltten oluşan temettuat defterleridir. Söz konusu defterlerde bölge tarımına ait bilgiler de yer almaktadır. Istanos’ta tarım faaliyetleri; toprağın köylüler üzerinde olduğu kendine yeterli küçük tarım işletmeleri yanında ortaklık, kiracılık, toprağı olmadığı halde zirâȋ kazancı bulunan köylüler ve tarım işçiliği gibi uygulamaların devam ettiği bir zeminde şekillenmiştir. Makale, Istanos nahiyesinde ortaya konulan bu tür zirâȋ faaliyetlerin nahiye tarımı içindeki yerlerini tespit etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada ilk olarak nahiyenin on dokuzuncu yüzyıla kadarki vaziyeti, on dokuzuncu yüzyılda yerel eşrâfın etkinliği, bölgedeki nüfuz mücadelesi ve köylerin durumu ele alınmıştır. Devamında Istanos’ta köylülerin birbirlerinin tarlalarında yaptıkları ortaklık ve kiracılık, yerel eşrâfın tasarrufunda olan veya padişah vakıflarından olup yerel eşrâfa kiralanan arazilerde topraksız köylü tarafından icra edilen zirâȋ faaliyetler incelenmiştir. Son olarak hizmetkar, kethüda, rençber, gündelikçi gibi hizmet gruplarının durumu tesbit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Teke Sancağı, Istanos, Tarım İşçiliği, Ortaklık

Agricultural Labor and Partnership in the 19th Century Istanos of Southwestern Anatolia

In the period of Mahmut II, fundamental changes in Ottoman’s administrative organization such as the elimination of the notables in order to re-establish the central administration, the establishment of a new army and its organization in the provinces, and the arrangement of the provinces and sanjaks according to this new situation required economic resources. Books of Registrers emerged as the result of property and private and state land counts. The sources consisting the base of the article, is the collected three volume books of registrers including the villages of Istanos District, part of the Antalya administrative district of Teke Sanjak from the year H.1256-B.C.1840. Agricultural activities in Istanos were shaped by practices such as the existence of small recorded peasant land alongside with self-sufficient small agricultural enterprises, partnership, tenancy and landless villagers having agricultural income as well as daily agricultural labor. The purpose of the article is to determine agricultural activities and their situation in the Istanos agriculture. The study, primarily discusses the situation of the sub-district until the nineteenth century; the activity of the local notables in the nineteenth century; the struggle for influence in the region and the situation of the villages. Then it examines, the partnership and tenancy of villagers at each other's fields in Istanos; at the agricultural activities carried out by landless peasants on lands owned by local notables or leased from sultanic foundations to local notables. Finally, it analyses, the status of service groups such as servant, kethüda, rençber and daily worker.

Keywords:

Teke Sanjak, Istanos, Farmhand, Partnership,

PDF

___

Akdağ, M. (1995). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi (2. bs.) İstanbul: Cem Yayınevi.
Akdağ, M. (1999). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celalȋ İsyanları. Ankara: Barış Yayınları.
Armağan, A. (2011). XVI. Yüzyılda Teke Sancağının Yönetimi ve Yöneticileri. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 18(1), 273-293.
Barkan, Ö. L. (1980a). XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Toprak İşçiliğinin Organizasyonu Şekilleri. Türkiye’de Toprak Meselesi (1. bs.) içinde (ss. 575-686). İstanbul: Gözlem Yayınları.
Barkan, Ö. L. (1980b). Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnamesi. Türkiye’de Toprak Meselesi (1. bs.) içinde (ss. 291-375). İstanbul: Gözlem Yayınları.
Beldiceanu-Steinherr, I. (1981). XV. ve XVI. Asırlarda Anadolu’da Ortakçılar. VIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri (11-15 Ekim 1976) içinde (ss. 1321-1326).
Cezar, Y. (1977). Bir Ayanın Muhallefatı: Havza ve Köprü Ayanı Kör İsmailoğlu Hüseyin (Müsadere Olayı ve Terekenin İncelenmesi). Belleten, XLI(161), 41-78.
Cin, H. (1966). Osmanlı Toprak Hukukunda Mȋrȋ Arazinin Hukuki Rejimi ve Bu Arazinin TMK. Karşısındaki Durumu. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 22(1), 745-798.
Çadırcı, M. (1987). Tanzimat’ın İlanı Sıralarında Türkiye’de Yönetim. Belleten, LI(201), 1215-1240.
Dayar, E. (2018). 1853 Antalya İsyanı. Adalya, (21), 363-378.
Devellioğlu, F. (2002). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
Dinç, G. (2019). Antalya Buğdayı İstanbul Fırınlarında: XIX. Yüzyıl Başlarında İstanbul’un Buğday İhtiyacının Karşılanmasında Antalya’nın Önemi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 65, 289-301.
Durgun, H. (2014). XIX. Yüzyılda Teke Sancağı’na Bağlı Elmalı Kazasının Sosyo-Ekonomik Yapısı (Basılmamış Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
Emecen, F. (2003). İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası. İstanbul: Kitabevi.
Engin, N. (2002). Köle. İslam Ansiklopedisi içinde (C. 26, ss. 246-248).
Faroqhi, S. (2002). İktisat Tarihi 17. ve 18. Yüzyıllar. S. Akşin (Yay. Yön.), Türkiye Tarihi, Osmanlı Devleti 1600-1908 içinde (C. 3, ss. 189-216). Ankara: Cem Yayınevi.
Gökbilgin, M. T. (2001). Nahiye. İslam Ansiklopedisi içinde (C. 6, ss.1-14).
Güran, T. (1987). Osmanlı Tarım Ekonomisi 1840-1910. İ. Ü. İktisat Fakültesi Türk İktisat Tarihi Yıllığı, (1), 225-303.
Halaçoğlu, A. (2002). Teke (Antalya) Mütesellimi Hacı Mehmet Ağa ve Faaliyetleri. Isparta: Fakülte Kitabevi.
İnalcık, H. (1998). Çiftliklerin Doğuşu: Devlet, Toprak Sahipleri ve Kiracılar. Ç. Keyder ve F. Tabak (Ed.), Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım içinde (ss. 17-35). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
İnalcık, H. (2004). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600) (R. Sezen, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
İnalcık, H. (2006). Tanzimat Nedir?. H. İnalcık ve M. Seyitdanlıoğlu (Haz.), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (ss. 13-35). Ankara: Phoenix Yayınevi.
Karaca, B. (2002). XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı. Isparta: Fakülte Kitabevi.
Karaca, B. (2009). XV. ve XVI. Yüzyıllarda Manavgat Kazası. Isparta: Fakülte Kitabevi.
Kütükoğlu, M.S. (1995). Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri. Belleten, LIX(225), 395-412.
Nagata, Y. (1997). Tarihte Ayanlar, Karaosmanoğulları Üzerinde Bir İnceleme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özgün, C. (2012a). Batı Anadolu’da Tarımsal İşgücü ve Ücretler (1844-1914). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(22), 319-331.
Özgün, C. (2012b). XIX. Yüzyılın Ortalarında Foça Kasabasında Tarımsal Arazi Kullanımı ve Verimlilik. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(6), 371-395.
Öztürk, N. (1995). Evkāf-ı Hümâyun Nezâreti. Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (C. 11, s. 522).
Quataert, D. (2006). Tanzimat Döneminde Ekonominin Temel Problemleri. H. İnalcık ve M. Seyitdanlıoğlu (Haz.), F. Acun (Çev.), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu içinde (ss. 447-455). Ankara: Phoenix Yayınevi.
Sezer, H. (1998). Tepedelenli Ali Paşa’nın Çiftlikleri Üzerine Bir Araştırma. Belleten, LXII(233), 75-105.
Tızlak, F. (2002). Tekelioğlu İsyanı. XIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri içinde (C. III/I, ss. 237-254).
Uzunçarşılı, İ. H. (1983). Osmanlı Tarihi (C. 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Üçok, C. (1944). Osmanlı Devleti Teşkilâtından Tımarlar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(4), 525-551.
Yalçın, A. (2003). Temettuat Defterlerine Göre 19. Yüzyıl Ortalarında Silifke Kazasının Sosyal ve Ekonomik Yapısı. OTAM, 15(15), 13-87.
Yücel, Y. (1974). Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona (Adem-i Merkeziyet) Dair Genel Gözlemler. Belleten, XXXVIII(152), 657-708.
Yıldız, T. M. (2018). 1839-1917 Arası Istanos (Korkuteli)’un İdari, Sosyal ve Ekonomik Durumu (Basılmamış Doktora Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Antalya.