BOZKIR DEVLETLERİNDE VERASET SİSTEMİ VE VERASET SİSTEMİNİN SİYASÎ İSTİKRAR ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Modern araştırmaların gösterdiği üzere bozkır devletlerinin en büyük zaafı, hanedan içindeki çatışmalardır. Bu çatışmaların arkasındaki esas sebep, her biri ülüş sahibi olan hanedan mensuplarının taht üzerinde hak iddia etmeleridir. Taht üzerindeki hakları ise bir hükümdarın her oğluna varis olma imkânını veren veraset sistemidir. Sistemin doğası gereği taht; babadan oğula, kardeşten kardeşe, amcadan yeğene ve hatta yeğenden amcaya geçebiliyordu. Bazı araştırmacılar, sistemin çok fazla alternatif üretmesinden yola çıkarak bozkır siyaset kültüründe veraset sistemi bulunmadığını düşündüler. Bu çalışmada bozkırlıların bir veraset sistemi geliştirdikleri ve bu sistemin siyasî istikrar üzerinde birincil etki yaptığı fikrinden hareketle sistemin işleyişi araştırılacaktır. Tahtın babadan oğula geçtiği dikey veraset, yalnızca hükümdarın oğullarına iktidar olma fırsatını verdiğinden çatışmayı azaltıyordu. Eğer hükümdar oğullarından birini veliaht atamışsa genellikle hiçbir çatışma görülmüyordu. Tahtın kardeşten kardeşe veya amcadan yeğene geçtiği yatay ve çapraz veraset, bazen kısa vadede çatışmaya yol açmıyordu. Fakat uzun vadede, kuzenler arasında taht kavgası yaşanması kaçınılmazdı. Bütün bu usullerin iç savaşa, bölünmeye, dış müdahaleye kapıyı açmaları veya kapatmaları dolayısıyla istikrar üzerinde birinci derecede etkisi görülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

veraset, kurultay, bozkır devletleri, iç savaş, istikrar

Succession in the Steppe Empires and Its Effect on Stability

PDF

___

Ala-ad-Din Ata-Malik Juvaini. (1958). The History of the World Conqueror (J. A. Boyle. Çev.). Manchester: Manchester University Press.
Alaaddin Ata Melik Cüveynî. (2013). Tarih-i Cihan Güşa (M. Öztürk, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Almas, T. (2013). Uygurlar. İstanbul: Selenge Yayınları.
Ban Gu. (班固). (1988). Hanshu (漢書). Beijing (北京): Zhonghua Shuju (中华书局).
Chavannes, E. (2013). Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri (M. Koç, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
Divitçioğlu, S. (2000). Kök Türkler (Kut, Küç, Ülüg). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Drompp, M. R. (1991). Supernumerary Sovereigns: Superfluity and Mutability in the Elite Power Structure of the Early Türks (Tu-jue). G. Seaman ve D. Marks (Ed.), Rulers From the Steppe. State Formation on Eurasian Periphery içinde (ss. 92-115). Los Angeles.
Ekrem, E. (2015). Çin Kaynaklarında Dokuz Oğuz Meselesi: Sayısal Yapısı. T. Gündüz ve M. Cengiz (Ed.), Oğuzlar: Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 189-220). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Basımevi.
Ercilasun, K. (2019). Türk Tarihinde Asya Hunları Birinci Hâkimiyet Dönemi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Erkoç, H. İ. (2008). Eski Türklerde Devlet Teşkilâtı (Gök Türk Dönemi) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
Fa Yen (范曄). (1973). Hou Hanshu (後漢書). Shanghai (上海): Zhonghua Shuju (中华书局).
Gumilëv, L. N. (2013). Hunlar (A. Batur, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
Jackson, P. (2010). The Mission of Friar William of Rubruck His Journey to the Court of the Great Khan Möngke 1253-1255. London: Ashgate Publishing Company.
Kırilen, G. (2016). Göktürklerden Önce Türkler. Ankara: Gece Kitaplığı.
Lin Huifen. (林慧芬). (2014). Tujue Di Yi Hanguo Kehan Jisi de Bianzhi (突厥第一汗國可汗繼嗣的變質)”. Zaoqi Zhongguo Shi Yanjiu (早期中國史研究), 6(1), 29-69.
Linghu Defen. (令狐德芬). (1974). Zhoushu (周書). Beijing (北京): Zhonghua Shuju (中华书局).
Liu, M. (2011). Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri (E. Kayaoğlu ve D. Banoğlu, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
Liu Xu (劉昫). (1975). Jiu Tangshu (舊唐書). Shanghai (上海): Zhonghua Shuju (中华书局).
Mackerras, C. (1972). The Uighur Empire According to the T’ang Dynastic Histories A Study in Sino-Uighur Relations 744-840. Canberra: Australian National University Press.
Onat, A., Orsoy, S. ve Ercilasun, K. (2004). Çin Kaynaklarında Türkler Han Hanedanlığı Tarihi Bölüm 94A/B Hsiung-nu (Hun) Monografisi (Açıklamalı Metin Neşri). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Otkan, P. (2018). Tarihçinin Kayıtları’na (Shiji) Göre Hunlar. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Ouyang Xiu (歐陽修). Xin Tangshu (新唐書). Shanghai (上海): Zhonghua Shuju (中华书局).
Ögel, B. (2015). Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Sima Qian (司馬遷) (1973). Shiji (史記). Shanghai (上海): Zhonghua Shuju (中华书局).
Temir, A. (2016). Moğolların Gizli Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Togan, İ., Kara, G. ve Baysal, C. (2006). Çin Kaynaklarında Türkler Eski T’ang Tarihi (Chiu T’ang-shu) 194a “Türkler” Bölümü (Açıklamalı Metin Neşri). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Togan, Z. V. (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş Cild I En Eski Devirlerden 16. Asra Kadar. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Wei Shou (魏收). (1974). Weishu (魏書). Beijing (北京): Zhonghua Shuju (中华书局).
Wei Zheng (魏征). (1982). Suishu (隋書). Beijing (北京): Zhonghua Shuju (中华书局).