Berdi SARIYEV

Türklerin eski aile yapısına temel sembolleri açısından bir bakış

Makalede eski Türklerin aile yapısının temel taşı olan “kerekü” (gerege-Türkmence, ev-Türkçe, öy-Türkmence, üy-Kırgızca, ib-Hakasça, otağ-Türkmence, Uygurca, tünek- Türkmence, oda- Türkçe, çadır, yurt- Türk lehçelerinin çoğunda) ve bunun parçalarıyla ilgili sembollerden söz açılmaktadır. Ayrıca aile fertlerinin hangi sembollerle temsil edildiğine dair bilgilerin yanı sıra bazı görüşler resimlere dayanarak ortaya konulmuştur. Ailedeki bütün sorumluluğu üzerine aldığı için erkek çadırın alt kısmını oluşturan “tärim”(ahşap iskele kısmı) sembolüyle, aile ile ilgili bütün Ģeylere yukarı seviyede gözetmenlik yapmasından (korumak, bakmak, özen göstermek) dolayı kadına çadırın üst kısmını oluşturan “tüynük” (ahşap daire kısmı) sembolüyle, karı koca ilişkisini ise çadırın alt ve üst kısımlarını birleĢtiren “uk” sembolüyle açıklanmaktadır. Türk lehçelerinin hepsinde de ailenin temel sembolü olan “ev” (çadır) ve evliliği ifade eden kelime olarak “evlenmek” fiili kullanılmaktadır.

Old family structure of Turks from the point of view of some basic symbols

This article deals with “kerekü” (gerege-Turkmen, ev-Turkish, öy-Turkmen, üy-Kırghız, ib-Hakas, otağ-Turkmen, Uyghur, tünek-Turkmen, oda-Turkish, çadır, yurt-in most of the Turkish dialects), which was the foundation stone of family of old Turks, and the symbols of its parts. This study also illustrates the symbols that were used to represent each member of the family. The man is represented with “tarim", which is the lower wooden part of the tent, since he has all the responsibility of the household. The woman is represented with “tüynük”, which is the wooden circular portion that constitutes the upper part of the tent as she has a heavier responsibility at home. The relation between husband and wife is represented with the symbol called “uk”, which connects the lower and upper parts of the tent. In all the dialects of Turkish “ev”(çadır); “home”(tent), which is the basic symbol of family, and “evlenmek”(to marry) are used.

PDF

___

BUTANAYEV, V. Y., (1996). Tradishionnaya Kultura i Bıt Hakasov. Abakan, s. 47–68.
ÇORUHLU, Yaşar, (1994). “Türk Sanatında Av Sembolizmi”, Arkeoloji ve Sanat, 76, Ocak-şubat, s.13–25.
ÇORUHLU, Yaşar, (1994). “Türk Sanatında Görülen Hayvan Figürlerine „Gök‟ ve „Yer” Sembolizmi Açısından Bir BakıĢ”, Türk Dünyası Araştırmaları, 87, İstanbul, s.17–42.
ÇORUHLU, Yaşar, (2001). “Göktürk Sanatında Dini Nitelikli Heykeller ve Tasvirler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 2000, Ankara, s.95–146.
DİVANÜ LÛGAT-İT-TÜRK TERCÜMESİ (1992). Çeviren: BESİM ATALAY, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, I cilt, s. 447.
ERSOY, Necmettin, (2000). Semboller ve Yorumları (Bölüm I-III), Ġstanbul.
KARŞILAŞTIRMALI TÜRK LEHÇELERİ SÖZLÜĞÜ (1991). I, II cilt, Kültür Bakanlığı, Ankara, s. 228–229.
ORKUN, Hüseyin Namık, (1994). Eski Türk Yazıtları, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, s.269–270.
ÖĞEL, B., (1999). Ġslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi, Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
STEBLEVA, İ. V., (2001). Eski Türkçe Fal Kitabı IRK BİTİĞ’ de Sembollerin Kavramsal Temeli (Rusçadan Çeviren: Dr. Halil Ġbrahim Usta), Ankara, Türkoloji Dergisi, XIV. Cilt – 1. Sayı, s.195- 212.
TÜRKMEN DİLİNİŇ SÖZLÜGİ (1962). AĢgabat, s. 328; 241; 195.
YILDIZ, Naciye, (2007). “Somut ve Soyut Kültürel Miras: Bozüy”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 2, s.7–30.