Orçun ÜNAL

Irk Bitig’in 40. Irkı üzerine düşünceler

Irk Bitig, tahminen 9. yüzyılda eski Türk runik yazısı ile yazılmış kitap biçiminde bir eserdir. Kitap şeklinde günümüze kadar ulaşabilmiş olan tek Eski Türkçe yapıttır. Bu eser, 65 fal, onların kısa yorumları ile bir de hatimeden oluşmaktadır. Bu fallardan kırkıncısı, araştırıcılar için ilk üç kelimesi ile bir zorluk teşkil etmiştir. Şimdiye kadar Marcel Erdal, Talat Tekin, Semih Tezcan ve James Hamilton gibi değerli araştırıcılar bu üç kelimeye dair çeşitli yorumlar yapmış ve bu ırkı farklı tercüme etmişlerdir. Makalede birincisi Semih Tezcan‘ın okumasını temel alan ve ikincisi talım kelimesinin yeni bir etimolojisi ve anlamlandırılmasına dayanan iki okuma önerisi sunulmuştur.

Observations on the $40^ {th}$ Irk of Irk Bitig

Irk Bitig is a work in the form of a book, written in the Old Turkic runic form, approximately, in the $9^ {th}$ century. It is also the only work written in Old Turkic language in the form of a book that has reached to the present time. This work consists of 65 ırks, with short comments on them and an epilogue. The $40^ {th}$ of these ırks has been problematic for the researchers with its first three words. Up to the present time, distinguished researchers such as Marcel Erdal, Talat Tekin, Semih Tezcan and James Hamilton have been commented on these three words and translated this ırk in different ways. In this article two reading suggestions were presented: one of them depends on Semih Tezcan‘s reading and the other one depends on a recent research on the word talim’s etymology and sense interpretation.

PDF

___

Azerbaycan Dilinin zahlı Lügeti. (1980). C. 2. [D-Y], E. E. Oruçov (Red.), Bakü: Elm Neşriyyatı.
Baskakov, N. A. (1974). Karaimsko-Russko-Pol’skiy Slovar’. Moskova, İzdatel‘stvo Russkiy Yazık.
Baskakov, N. A., (1991). Gagauz Türkçesinin Sözlüğü. (Prof. Dr. İ. Kaynak, Prof. Dr. A. M. Doğru Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Bayram, B. (2007). Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlük. Konya: Tablet Yayınları.
Castrén, A. (1857). Versuch einer Koibalischen und Karagassischen Sprachlehre, St. Petersburg, Kaiserliche Akademie der Wissenschaften.
Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Clarendon, Oxford.
Dankoff, R. Kelly, J. (1982-1985). Mahmūd al-K šgarī: Compendium of the Turkic Dialects (Diw n Lugat at-Turk). Parts I-III, Cambridge: Harvard University Printing Office.
Erdal, M, (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon. I- II, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
Erdal, M, (1997). ―Further Notes on the Irk Bitig‖.Turkic Languages 1, 63-100
Erdal, M, (2004). A Grammar of Old Turkic, Leiden-Boston: Brill.
İzbudak, V. (1936). El- drâk Haşiyesi. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KB: Hacib, Yusuf Has, (2006). Kutadgu Bilig, (Prof.Dr. R. R. Arat Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Lessing, F. D. (1995). Mongolian-English Dictionary. Bloomington: The Mongolia Society.
Necip, E. N. (2008). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (Yrd.Doç.Dr. İ. Kurban Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. bs.
Pokorny, J. (1959-1969). Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. I-II, Bern-München.
Räsänen, M. (1969). Versuch eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
Resimli Türkçe Sözlük. (1977). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Sevortyan, E. V. (1980). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskih Yazıkov. T. III, İzdatel‘stvo Nauka, Moskova.
Tarama Sözlüğü, (1965). II [C-D], Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tekin, T. (2004). Irk Bitig: Eski Uygurca Fal Kitabı.. N. Demir – E. Yılmaz (Yay. Haz.), Ankara: Öncü Kitap.
Tezcan, S. (1981). ―Kutadgu Bilig Dizini Üzerine‖. Belleten 45, Sayı 178, 23-78.
Yudahin, K. K. (1965). Kirgizsko-Russkiy Slovar’. Moskova: İzdatel‘ctvo Sovetskaya Entsiklopediya.