Serpil SÖNMEZ

II. MAHMUT DÖNEMİNDE SİVAS, YOZGAT VE ÇORUM’UN HÂNE/AİLE YAPISININ TESPİTİNE YÖNELİK BİR DENEME

Bu çalışmada II. Mahmut dönemine ait Sivas, Yozgat ve Çorum nüfus defterleri hâne tipi açısından incelenmiştir. Sonuç olarak bu defterlerde geniş ve parçalanmış hâne tiplerinin kısmen tespit edilebileceği, ancak toplumun yapı taşı olarak kabul edilen çekirdek ailenin tespitinin mümkün olamayacağı anlaşılmıştır. Bu durumun ortaya çıkmasında rol oynayan en önemli etken, II. Mahmut döneminde yapılmış olan nüfus sayımlarında kadın ve kız çocuklarının kaydedilmemiş olmasıdır. Bu yüzden sadece erkek nüfusa dayalı olarak elde edilen sonuçlara göre kısmen tespit edilebilen geniş aile oranı Sivas’ta yaklaşık %29; Yozgat’ta ise yaklaşık %23’tür.Parçalanmış aile oranı Sivas’ta %3,22, Yozgat’ta %3,72’dir. Parçalanmış aile oranını etkileyen en önemli faktör yine kadın nüfusun kaydedilmemiş olmasıdır. Buna ek olarak her iki şehirde de parçalanmış aile oranlarını, toplumda bulunan dulları yeniden evlendirme eğilimi de etkilemiştir. Sivas ve Yozgat defterlerinde nüfus kaydı mahalle ve hâne ayrımına göre yapılmışken, Çorum defterinde sadece mahalle ayrımı yapılmıştır. Bu nedenle Çorum’da baba ve evli oğlun/oğulların aynı hânede yaşayıp yaşamadığını tespit etmek mümkün değildir. Bu da herhangi bir aile tipini tespit etmeyi olanaksız kılmaktadır.Sadece erkek nüfusun kaydedildiği defterlerden elde edilen bu sonuçlar gerçeği tam olarak yansıtmamakla birlikte bir fikir vermesi bakımından önemlidir.

A Study on Types of Households in Sivas, Yozgat and Çorum During Mahmut II’s Re

This study examines the types of households based on the census notebooks of Sivas, Yozgat and Çorum during Mahmut II’s reign. As a result while large and fragmented household types can be partially identified, it is not possible to identify the core family that is widely accepted as the building block of society. The most important reason for this difficulty is the fact that women and girls were not registered in the censuses conducted during Mahmut II’s reign. Thus, according to the results thereof, which are based only on the male population; the large family ratio can be partially determined at ca. 29% in Sivas and 23% in Yozgat. The ratio of fragmented families is 3.22% in Sivas and 3.72% in Yozgat. Yet again the most important factor affecting the ratio of fragmented family is that the female population was not registered. Moreover, the tendency to re-marry widowed women in both communities also effected the ratios of fragmented families. In the Sivas and Yozgat notebooks, registration is based on both the neighbourhood and the household breakdown, whereas, in the Çorum notebook it is only based on the neighbourhood breakdown. Thus, in Çorum, it impossible to identify any family types, since we cannot determine whether a father and his married son/sons are part of the same household. Although results, obtained from registers with no female population, do not reflect accurately the reality, still they provide us with a general framework.

PDF

___

COA (Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi): Nüfus Defterleri (Nfs.d.): 1911, 2111, 2399, 2400.
Aydın, M. (1990). Sultan II. Mahmud Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri. Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri (28-30 Haziran 1989) Bildirileri’nden Ayrı Basım içinde (ss. 81-106). İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Aydın, M.A. (1989). Aile. DİA içinde (C. 2, ss. 196-200). Diyanet Vakfı Yayınları.
Demirel, Ö. (2008). Osmanlı Dönemi Çorum’da Ailenin Demografik Yapısı.
Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyete Çorum Sempozyumu (23-25 Kasım 2007) Bildiri Kitabı. Çorum: Çorum Belediyesi Yayınları.
Demirel, Ö., Gürbüz, A. ve Tuş, M. (1992). Osmanlılarda Ailenin Demografik Yapısı. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi içinde (C. 1, ss. 96-161). Ankara: Ülke Yay.
Duben, A. ve Behar, C. (2014). İstanbul Haneleri, Evlilik, Aile ve Doğurganlık 1880-1940. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Gökçe, B. (1976). Aile ve Aile Tipleri Üzerine Bir İnceleme. Hacettepe Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 8(1-2), 46-67.
Göyünç, N. (1997). Hâne. DİA, içinde (C. 15, ss. 552-553). Diyanet Vakfı Yayınları.
Karal, E.Z. (1943). Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları.
Karpat, K.H. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914. İstanbul: Timaş Yayınları.
Kütükoğlu, M. (2003). 1830 Nüfus Sayımına Göre Menteşe Sancağında Hane Nüfusu. Osmanlı Araştırmaları, (XXIII), İstanbul.
Özbay, F. (2015). Dünden Bugüne Aile, Kent ve Nüfus. İstanbul: İletişim Yayınları.
Sönmez, S. (2017). Tanzimat’a Giden Yolda Bir Osmanlı Şehri Sivas (1777-1839). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Şahin, H.H. (2012). Çorum Nüfus Defterleri (1837)- (1844). Ankara: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları.
Şahin, S. (2013). Mekan ve İnsanıyla Sivas. Sivas: Buruciye Yayınları.
Tabakoğlu, A. (1992). Osmanlı Toplumunda Aile. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi içinde (C. 1, ss. 92-96). Ankara: Ülke Yay.
Timur, S. (1972). Türkiye’de Aile Yapısı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
Yavuz, S. ve Yüceşahin, M. M. (2012). Türkiye’de Hanehalkı Kompozisyonlarında Değişimler ve Bölgesel Farklılaşmalar. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 15(1), 75-118.
Yüksel, H. (2006-2007). Osmanlı’da Modern Anlamda Yapılan İlk Nüfus Sayımına Göre Divriği’nin Demografik Yapısı. Nüfusbilim Dergisi (Turkish Journal of Population Studies), (28-29), 73-89.