ATASÖZÜNDEN POETİKAYA: ŞİNASİ VE ZİYA PAŞA’NIN ŞİİRLERİNDE SÖYLEMLERARASI BİR UNSUR OLARAK ATASÖZLERİ

Türk edebiyatının ve fikir hayatının modernleşmesinde öncü isimler olarak kabul edilen Şinasi (1826-1871) ve Ziya Paşa (1829-1880), iki ayrı poetikaya sahip şairlerdir. Bu çalışmanın amacı, Tanzimat döneminin biri yenilikçi diğeri hakim yönüyle tanınan bu iki sanatkârının şiirlerinde söylemlerarası bir unsur olarak atasözlerinin kullanımı üzerinden poetik düşünceye ulaşılabileceğini göstermektir. Aydınlanma felsefesinin Türkiye’deki ilk temsilcilerinden biri sayılan Şinasi’nin halkın kültürel kaynaklarına yönelme ve dili sadeleştirme çabasının bir sonucu olarak şiirlerinde atasözlerine yer verdiği görülür. Şiir sahasında klasik kültürün duyuş çizgisine bağlı olan Ziya Paşa’nın ise hikemî, hiciv ve sehl-i mümteni bir ifade tarzı oluşturabilmek için atasözlerini sıklıkla kullandığı gözlenir. Rasyonel bir tavırla şiire yaklaşan Şinasi, atasözlerini didaktik ve durağan bir söyleyiş içerisinde kullanırken şairaneliğiyle öne çıkan Ziya Paşa, hakimane ve veciz bir anlatım tarzı benimsemiştir. Her iki şairin şiirlerinde fikrin, konuşma sentaksının ve benzer semantik işlevlerin öne çıkmasını sağlayan atasözleri, poetik görüşlerin tespitinde işlevsel bir dil birimi olduğu gibi poetikaların karşılaştırılmasında da ayırıcı bir unsur olarak belir(len)mektedir.

From Proverbs to Poetics: Proverbs as an Element of Interdiscursivity in Şinasi and Ziya Pasha’s Poems

Şinasi (1826-1871) and Ziya Pasha (1829-1880), acknowledged as the pioneers of the modernization of Turkish literature and intellectual life, are poets with two different poetics. The purpose of this study is to show how poetic thinking can be achieved through the usage of proverbs as an element of interdiscursivity in the poems of two artists in Tanzimat Era, one of them known for his innovativeaspect and the other for his wisdom. It is assumed that Şinasi, one of the preliminary representatives of the Enlightenment philosophy in Turkey, uses proverbs in his poems as a result of his efforts to utilize public cultural resources and simplify the language. It is articulated that Ziya Pasha, who is contingent upon the impression of divan literature in the field of poetry, frequently uses proverbs to create a wording style of hikemî (wisdom), hiciv (satire) and sehl-i mümteni(an expression that seemseasy to articulate but rare). Şinasi, who handled poetry with a rational manner, was using the proverbs in didacticandhumblewordingstyle;whereas,ZiyaPasha,whowasa distinguished poet, embraced a wise and laconic expression style. The paper reached the conclusion that proverbs in the poems of both two poets enable the manifestation of ideas, speech syntax and similar semantics function while they are a functional language unit in the determination of poetic views, as well as a distinctive element in the comparison of their poetics.

PDF

___

Aksan, D. (1999). Türkçenin Gücü (6. bs.). İstanbul: Bilgi Yayınları.
Aksoy, Ö. A. (1984). Atasözleri Sözlüğü. (4. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri, Deyimler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten- 1962, 217, 131-166.
Aktulum, K. (2000). Metinlerarası İlişkiler (2. bs.). Ankara: Öteki Yayınları.
Aristoteles. (2011). Poetika: Şiir Sanatı Üzerine (F. Akderin, Çev.), (A. Cevizci, Yay. Haz.). İstanbul: Say Yayınları.
Arslan, T. (2018). Doğu Dünyasında Modernleşmenin Öncülerinden Rifâ'a Râfi' et- Tahtâvî ve İbrahim Şinasi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
Aydın, A. (2000). Batılılaşma Döneminde Şinasi ve Fransız Etkisi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2, 105-131.
Banarlı, N. S. (1971). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi (C. 2). İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Bilgegil, M. K. (1979). Ziyâ Paşa Üzerinde Bir Araştırma (2. bs.). Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Bilkan, A. F. (2007). Klasik Estetikte Yeni Yönelişler: Orta Klasik Dönem (1600-1700) Şiir. T. S. Halman (Ed.), Türk Edebiyatı Tarihi 2 içinde (ss. 254-308). İstanbul: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Birand, K. (1998). Kâmıran Birand Külliyatı (1-3). Ankara: Akçağ Yayınları.
Çetin, N. (2016). Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı. Ankara: Nobel Yayınları.
Çiğdem, A. (2017). Aydınlanma Düşüncesi. İstanbul: Dedalus Kitap Yayınları.
Devellioğlu, F. (2010). Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat (26. bs.). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Dizdaroğlu, H. (1954). Şinasi. İstanbul: Varlık Yayınları.
Durmuş, İ. (2000). İrsâl-i Mesel. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 22, ss. 450-451). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Ebüzziya, Z. (2007). Şinasi (2. bs.) (H. Çelik, Yay. Haz.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Ewald, O. (2013). Fransız Aydınlanma Felsefesi (2. bs.) (G. Aytaç, Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
Gibb, E. J. W. (1999). Osmanlı Şiir Tarihi III-V (A. Çavuşoğlu, Çev.). Ankara: Akçağ Yayınları.
Hengirmen, M. (2007). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınları.
İsmail Habib. (1921/1340). Türk Teceddüt Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Kaplan, M. (1947). Şinasi’nin Türk Şiirinde Yaptığı Yenilik. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1-2, 21-42.
Karal, E. Z. (2011). Osmanlı Tarihi (C. VII, 7. bs.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Koçak, O. (2008). Sunuş. Poetikaya Giriş içinde (2. bs., ss. 7-13). İstanbul: Metis Eleştiri Yayınları.
Korkmaz, R. (2009). Yeni Türk Edebiyatı 1839-2000 (5. bs.). Ankara: Grafiker Yayınları.
Mardin, Ş. (2013). Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu (11. bs.) (M. Türköne, F. Unan ve İ. Erdoğan, Çev.) (Ö. Laçiner, Yay. Haz.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Mengi, M. (1987). Divan Şiirinde Hikemî Tarzın Büyük Temsilcisi Nâbî. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Mengi, M. (2009). Sehl-i Mümteni. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 36, ss. 320- 321). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Muallim Naci. (1889/1307). Istılâhât-ı Edebiye. İstanbul: Mürettibiye Matbaası.
Mutçalı, S. (1995). Arapça - Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları.
Okay, O. (2010). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı (2. bs.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
Okay, O. (2011). Poetika Dersleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Outram, D. (2007). Aydınlanma (S. Çalışkan ve H. Çalışkan, Çev.). Ankara: Dost Yayınları.
Özcan, T. (2006). Şinasi’nin Şiirinde Dil ve Üslup. Türk Dili, 658, 359-367.
Öztürk, N. (2001). Aydınlanma Hareketi ve Yeni Türk Edebiyatı. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 45-58.
Pala, İ. (2000). İrsâl-i Mesel. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 22, ss. 451-452). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Sazyek, H. (2000). Poetika Kavramı ve Yeni Türk Edebiyatında Manzum Poetik Ön Sözler. Türk Dili, 577, 10-22.
Şinasi (1860). Mukaddime. Tercüman-ı Ahval, 1, 1.
Şinasi (1870a/1287). Durûb-ı Emsâl-i Osmâniye (2. bs.). İstanbul: Tasvir-i Efkâr Matbaası.
Şinasi (1870b/1287). Müntehabât-ı Eş'ârım (2. bs.). İstanbul: Tasvir-i Efkâr Matbaası.
Şinasi ve Ebüzzziya. (1884/1302). Durûb-ı Emsâl-i Osmâniye (3. bs.). Matbaa-i Ebüzziya.
Tâhir-ül Mevlevî (1973). Edebiyat Lügatı (K. E. Kürkçüoğlu, Yay. Haz.). İstanbul: Enderun Kitabevi Yayınları.
Tanpınar, A. H. (2012). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi (19. bs.) (A. Uçman, Yay. Haz.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
Todorov, T. (2008). Poetikaya Giriş (2. bs.) (K. Şahin, Çev.). İstanbul: Metis Eleştiri Yayınları.
Uraz, M. (1938). Şinasi. İstanbul: Tefeyyüz Kitabevi Yayınları.
Yuva, G. M. (2011). Modern Türk Edebiyatının Fransız Kaynakları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Ziya Paşa (1868). Şiir ve İnşâ. Hürriyet, 11, 4-7.
Ziya Paşa (1874/1291). Harâbât. İstanbul: Matbaa-i Amire.
Ziya Paşa (1924/1342) . Külliyât-ı Ziya Paşa (S. Nazif, Haz.). İstanbul: Yeni Matbaası.