Şinasi' nin düzyazılarında Devrin eğitim ve kültür anlayışına bir bakış

Eğitim tarihi ile ilgili yazılmış kitapların ve makalelerin büyük çoğunluğunda Tanzimat dönemi eğitim sistemi anlatılırken araştırmacıların birinci elden kaynaklara yönelmiş oldukları görülür. Oysa eğitim konusunda doğrudan konu ile ilgisi olmayan kişilerin yazmış oldukları yazılarda, eğitim konularında dolaylı yoldan bilgiler bulmak mümkündür. Disiplinlerarası çalışmalann yararı burada ortaya çıkmaktadır. Tanzimat döneminin önemli bir yazarı ve aydın kişisi olan Şinasi, 19. yüzyılda ortaya çıkan modernleşme çabalarının odağında yer almış yeni aydın tipinin bir örneğidir. Eğitim konusunda kendisinin doğrudan yazdığı bir yazı bulunmamaktadır. Ancak, memuriyeti sırasında Meclis-i Maarifte görev yapan Şinasi'nin eserlerinde devrin eğitim sistemine dolaylı yoldan göndermeler yapılmıştır. Tanzimat devrinin ilk özel gazeteleri olan ve Şinasi tarafından çıkartılan Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkâr gazetelerinde yazdığı makalelerde Şinasi, 19. yüzyılda, istanbul'da yaşanan çok yönlü değişimi ayrıntılı olarak ele alır. Dolayısıyla pek çok konu arasında eğitim konuları da birer haber yazısı olarak halka iletilir. Bu anlamda Şinasi'nin gazete yazıları araştırma için anlamlı ve değerlidir.Şinasi (1826-1871) Türkiye'de 19. yüzyılın modernizm hareketleri içerisinde yeni aydın tipinin bir örneğidir. O 1859 yılından sonra Türk edebiyatında ilk örneklerini gördüğümüz kimi kitaplar kaleme almıştır. Örneğin Türk edebiyatındaki tek perdelik ilk komedi oyunu Şair Evlenmesi, Fransız edebiyatından yapılmış ilk tercüme şiirlerini topladığı Tercüme-i Manzume, Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-ı Efkâr isimlerini taşıyan ilk gazeteler ve ilk atasözleri kitabı Durub-ı Emsal-ı Osmaniye ... Şinasi tarafından kaleme alınmıştır. 1859 sonra kaleme alınan bu kitapların hiç birisi doğrudan eğitim konularını işlememektedir Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-ı Efkâr isimlerini taşıyan ilk gazeteler, Şinasi tarafından Tanzimat döneminde yayınlanmıştır. Bu gazeteler önemlidir çünkü Türk edebiyatının ilk örnekleri olması açısından değer taşır. Şinasi'nin Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkâr gazetelerine yazdığı makaleler 19. yüzyıldaki değişimleri ve Türk modernizmini göstermesi açısından ayrıca önem taşımaktadır. Dolayısıyla Şinasi yazdığı makaleler ile bir yandan toplumsal olaylar hakkında bilgi verirken bir yandan da okuruna eğitim konuları hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Şinasi eğitim alanı ile doğrudan ilgilenmiş ve yeni tarz eğitim sistemi hakkında olumlu gelişmeleri izlemiştir. 19. yüzyılda başarılı Osmanlı aydınları Mahalle Mektebi ve Medreseler gibi klâsik eğitim kurumlarında yetişmekte idiler. Şinasi yazılarında Tanzimat döneminde açılmış yeni eğitim kurumlarını ve onların özelliklerini anlatmış ve okurunu bu konuda bilgilendirmiştir. Bu konuda birkaç örnek verilebilir: Örneğin 1864 tarihinde kimi Osmanlı aydınları tarafından kurulan Cemiyet-i Tedrisiye-i İslâmiye modern bir eğitim kurumudur. Fakir Müslüman çocuklar bu kurumda herhangi bir ücret ödemeden eğitim alabilmektedirler. Diğer bir örnek ise Darülfünûn'dur. Darülfünun Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulan ilk üniversitedir. Burada 1863 yılında özellikle fen bilimleri alanında halka açık dersler verilmiştir. Birçok insan bu derslere devam etmiş dikkatle dinlemiştir.

A study of the idea of education and culture in Şinasi’s prose works

In dealing with educational history, especially with the Tanzimat period, researchers often refer to the first-hand sources. However, it is possible to reach indirect information about education in the publications of those writers who are not educators. Advantages of the interdisciplinary studies appear at this point. fiinasi who is one of the most significant authors and intellectuals of the Tanzimat period is an example of the new type of intellectual who is at the centre of the modernization attempts that took place in the 19th century. fiinasi did not publish any article or book that was directly about education. However, during his offical sevice he was appointed to Meclis-i Maarif (Educational Commission), and in his works there are indirect references to the educational system of the period. He published the first two private newspapers of the Tanzimat period, namely Tercüman-› Ahval and Tasvir-i Efkâr and wrote many articles in these newspapers. He dealt with multi-dimensional changes experienced in Istanbul during the 19th century in detail. Therefore, among other subjects his views on education are conveyed to the public through his newspaper articles. In this sense, fiinasi’s articles are significant and worth examining. fiinasi (1826-1871) is an example of the new type of intellectual who participated in the modernization attempts of the 19th century. After 1859, he published several books that are the first examples of their kind in Turkish literature. For instance, the first one act comedy fiair Evlenmesi, the book with his first translations of poems from French literature Tercüme- i Manzume, the first private newspapers Tercüman-› Ahval and Tasvir-› Efkâr and the first book of proverbs Durub-› Emsal-› Osmaniye are all published by fiinasi. None of these publications written after 1859 are directly concerned with education. Tercüman-› Ahval and Tasvir-› Efkâr are the first private newspapers published by fiinasi during the Tanzimat period. These newspapers are significant in that they are the first

___

  • Akıncı, G. (1966). Batıya yönelirken Şinasi. Ankara.
  • Akün, Ö. F. (1961). Şinasi'nin bugüne kadar ele geçmeyen Fatin tezkiresi baskısı. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XI, 67-98.
  • Akyüz, K. (1982). Modern Türk edebiyatının ana çizgileri 1860-1923. Ankara: Mas Matbaacılık.
  • Akyüz, Y. (1989). Türk eğitim tarihi (Başlangıçtan 1988'e). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
  • Binbaşıoğlu, C. (2009). Başlangıçtan günümüze Türk eğitim tarihi. Ankara: Anı Yayıncılık.
  • Ebüzziya, Z. (1997). Şinasi, H. Çelik (Haz.). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Emiroğlu, K. (2002). Gündelik hayatımızın tarihi. Ankara: Dost Kitabevi.
  • Enginün, t. (2006). Yeni Türk edebiyatı Tanzimat'tan Cumhuriyet'e (1839-1923). istanbul: Dergâh Yayınları.
  • Faroqhi, S. (2002). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam (E. Kılıç, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Gökalp Alpaslan, G. (2007). Metinlerarası ilişkiler ve Gılgamış destanının çağdaş yorumları. İstanbul: Multilingual Yayınları.
  • Ihsanoğlu, E. (1987). 19. Yüzyıl başında kültür hayatı ve Beşiktaş Cemiyet-i îlmiyyesi. Belleten, 200 (Ağustos), 804-828.
  • Kaplan, M. (1985). Yeni aydın tipi: Büyük Reşit Paşa ve Şinasi, Türk edebiyatı üzerine araştırmalar 3.Tip tahlilleri, istanbul: Dergâh Yayınları, 167-176.
  • Kaplan, M., Enginün, I ve Emil, B. (1974). Yeni Türk edebiyatı antolojisi I (1839-1865). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi matbaası.
  • Lewis, B. (1998). Modern Türkiye'nin doğuşu (M. Kıratlı Çev.). Ankara: TTK Basımevi.
  • Mermutlu, B. (2003). Sosyal düşünce tarihimizde Şinasi. İstanbul: Kaknüs yayıncılık.
  • Önberk, N. (2007). Şinasi'nin makalelerine hürriyet kavramı açısından bir yaklaşım. N. Önberk (Ed.) Yerıi Türk Edebiyatı Araştırmaları Sempozyumu I içinde (ss. 285-296). Ankara: Bizim Büro.
  • Özgül, K. M. (1996a). Yusuf Kâmil Paşa'nın Tercüme-i Telemak'ı. Nar, 8 (Mart-Nisan), 113-129.
  • Özgül, K. M. (1996b). Yusuf Kâmil Paşa'nın Tercüme-i Telemak'ı. Nar, 9 (Mayıs-Haziran), 65-130.
  • Parlatır I. (2004). Şinasi. Ankara: Akçağ Yayınlan, 1.baskı.
  • Parlatır, I. ve Çetin, N. (2005). Şinasi bütün eserleri. Ankara: Ekin Kitabevi.
  • Sakaoğlu, N. (2003). Osmanlı'dan günümüze eğitim tarihi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
  • Şinasi (1960). Makaleler I. F. A. Tansel (Haz.). Ankara: Dün-Bugün Yayınevi.
  • Tanpınar, A. H. (1982). 19, Asır Türk edebiyatı tarihi, istanbul: Çağlayan Kitabevi.
  • Tansel, F. A. (I960). Hususi ilk gazetemiz Tercüman-ı Ahval ve Şinasi'nin çalışmalan. Makaleler IV. Ankara: Dün-Bugün yayınevi.
  • Yalçın, S. D. (1998). XIX. Yüzyıl Türk edebiyatında popüler roman. Yayınlanmamış doktora tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Yusuf Kâmil Paşa (2007). Tercüme-i Telemak. G. Gökalp Alpaslan (Haz.). Ankara: Öncü Kitap.
  • Darülfünun. 17 Mart 2010 tarihinde http://tr.wikipedia.org/ adresinden erişildi.
  • Darüşşafaka. 18 Mart 2010 tarihinde http://tr.wikipedia.org/wiki/ adresinden erişildi.