Modern Türk Şiirinde Geleneği Yeniden Üreten Nazım Hikmet ve Metinlerarasılık

Her metnin farklı açılım alanları vardır. Dilin yapısı gereği, bir metin doğrudan ya da dolaylı olarak başka bir metne gönderimde bulunabilir. Borges’in dediği gibi, “dil bir alıntılar sistemi” ise, bunun olması zaten kaçınılmazdır. Bir anlatı kendinden önce söylenmiş ya da yazılmış metinlerle ilişki içinde bulunduğu zaman, gelenekten yararlanma veya geleneği yeniden üretme söz konusu olur. Böylece taraşar arasında metinlerarası ilişkiler başlar. Yazınsal bir çözümleme yöntemi olarak metinlerarası ilişkiler; metnin dokusunu, anlamsal ve yapısal katmanlarını, ana metin ile yan metin kavramlarını ve metinsel dönüştürme kurallarını çeşitli metinlerarasılık tekniklerini kullanarak inceler. Aktulum’a göre Alıntı, gönderme, anıştırma, kolaj ve yeniden yazma gibi unsurlar bu tekniklerdendir. fiiirde ve düzyazıda, en eski metinlerden günümüz metinlerine kadar sonsuz sayıda metinlerarası ilişkilere rastlamak mümkündür. Örneğin, çağdaş Türk şiirindeki artzamanlı üretim bağlantıları, özellikle Divan şiiri ve Halk şiiri geleneklerinden yararlanarak ilerlemektedir. Bunların arasında bilhassa Divan şiirinin estetik anlayışındaki derinlik ile öze ve biçime dair özgün nitelikleri, onu geçmişten gelen güçlü bir kaynak olarak bugüne taşımaktadır. Klasik Türk şiirindeki nazire geleneği; kültüre dayalı ortak benzetmelerle anlam evrenini oluşturan mazmunlar “mazmunlar” şairin bir başka şiirden aldığı beyti aynı vezin ve kafiye ile dört, beş, altı mısraa tamamlayarak yeni bir nazım biçimi yaratması; telmih, irsâl-i mesel, iktibas gibi söz sanatları zaten bu edebiyatta da metinlararası bağların söz konusu olduğunun işaretidir. fiairler arasında eski şiir geleneğine duyulan ilgi, bilinçli bir yaklaşım içerisinde belirgin ya da gizli göndermelerle, kendi metinlerinde Divan edebiyatının mazmun ve konularına yer vererek onları yeni bir dönüştürümle sunma şeklinde olabilmektedir. Söz konusu o şairlerden biri de Nâzım Hikmet’tir. Divan şiirinin sesini ve ahengini, özellikle ritm, imge ve çağrışım zenginliğini gayet iyi özümsemiştir. Aruzu kullanmasa da, seçtiği sözcüklerdeki ahenkle metni geçmişe eklemlemiş ve çağın gerçekleriyle kendi görüşleri doğrultusunda yeniden kurgulayarak metinlerarası bir gelenek etkisi üretmiştir. Modern Türk şiirine yeni bir yorum getiren Nâzım Hikmet, eserlerinin gelenekle kurduğu ilişki yönünden yadsınmaması gereken bir şairdir. Eski edebiyatta var olan temaları, olay örgülerini ve kalıpları kullandığı şiirleri vardır. Ancak bu öğeleri kendi metnine yerleştirirken bireysel yeteneğini ve özgünlüğünü kaybetmemiş, ideolojisi yönünde bir yeniden yaratıma gitmiştir. Ulusaldan evrensele ulaşan bir şiir anlayışıyla geleneği revize ederek kendi zamanına dönüştürmüştür. Bu düşünceden yola çıkarak aşağıdaki makalenin amacı, Nâzım Hikmet’in şiirlerinde gelenekle kurduğu bağlantıyı metinlerarası ilişkilere göre yorumlamaktır.

A Poet Reviving Tradition in Modern Turkish Poetry: Nazım Hikmet and Intertextuality

Every text has different areas of expansion. Texts may refer to other texts in direct or indirect ways by nature of language. As stated by Borges, if “language is a system of quotations”, citation is inevitable. When a narrative is in connection with other texts that have been told or written previously, benefitting from the established tradition or reproduction of this tradition occurs. In this way, intertextuality begins to develop. Intertextuality as a method of literary analysis deals with texture, meaning and structural stratums, concepts of hypertextualite and paratextualite, rule of textual conversations using techniques of intertextualite. Some of these techniques are citation, reference, allusion, collage, montage and rewriting. In all poems or prose texts, intertextual relationships from past to present can be observed. For example, diachronic production connections in contemporary Turkish poetry have been developed following the traditions of Divan poetry and Folk poetry. Particularly, authenticity and depth in aesthetic perception of Divan poetry carry it as a powerful source from past to present. Contemporary Turkish poets use the images and subjects of Divan poetry in their texts through explicit or implicit references. One of such poets is Nâz›m Hikmet. He adopted the voice, harmony, rhythm, image and connotation seen in Divan poetry very efficiently. Although he did not employ “aruz,” he connected his poems to past through the harmony of the words that he selected, and produced a conventional effect of intertextuality by reforming them in relation to his era and ideas. Connection developed by Nâz›m Hikmet between his poems and tradition should not be ignored even though he provided modern Turkish poetry with a new interpretation. Some of his poems follow the themes, event textures and patterns observed in classical Turkish literature. While he employed these elements in his poems, he did not lose his ability and authenticity. Instead, he reconstructed them in accordance with his ideology. In other words, he revised and transformed the poetry tradition into his era with an understanding that reaches to the universal from the national. Aim of the following article is to interpret Nâz›m Hikmet’s poems, that they make contact with tradition, by intertextual relations.

PDF

___

Aktulum, K. (1997). Metinlerarası nedir? Tanım-kuram. Frankofoni, 9, 17-22.
Aktulum, K. (2000). Metinlerarası ilişkiler. Ankara: Öteki Yayınevi.
Aktulum, K. (2007). Metinlerarasılık / göstergelerarasılık. Frankofoni, 19, 355-378.
Akün, Ö. F. (1994). Divan edebiyatı. Türkiye diyanet vakfı islam ansiklopedisi (c. 9, s. 421-423). İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Akyüz, K., Beken S., Yüksel S. ve Cunbur M. (1958). Fuzûlî divanı. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Anday, M. C. (1964). Sanatta gelenekçiliğin önemi. Yeni ufuklar, 141, 15-19.
Aytaç, G. (2003). Intertextualite (metinlerarasılık). Genel edebiyat bilimi (s. 208-211). İstanbul: Say Yayınları.
Berk, İ. (1963). Divan şiirine bakmak. Yeni ufuklar, 138, 20-28.
Bezirci, A. (1993). Nâzım Hikmet yaşamı, şairliği, eserleri, sanatı. İstanbul: Çınar Yayınları.
Boztepe, H. N. (1338-40). Nedîm divanı. İstanbul.
Dilçin, C. (1995). Örneklerle Türk şiir bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Eco, U. (2001). Açık yapıt (P. Savaş, Çev.). İstanbul: Can Yayınları. (1962).
Eliot, T.S. (1990). Gelenek ve şair. Edebiyat üzerine düşünceler (s.1-11). (S. Kantarcıoğlu, Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. (t.y).
Ertop, K. (1964). Gelenekten yararlanma. Yapraklar, 3, 205-206.
Gökalp Alpaslan, G. (2007). Metinlerarası ilişkiler ve gılgamış destanının çağdaş yorumları. İstanbul: Multilingual.
Gölpınarlı, A. (1973). Hayyam ve rubaileri. İstanbul: İnkılap ve Aka.
Gölpınarlı, (1988). Mevlânâ mesnevi I. İstanbul: MEB Yayınları.
Gürsel, N. (1992). Nâzım Hikmet ve geleneksel Türk yazını. İstanbul: Adam Yayınları.
İlaydın H. (1963). Sadi gülistan. İstanbul: MEB Yayınları.
İnce, Ö. (1993). Gelenek ve şiir. Yazınsal söylem üzerine (s.101, 143). İstanbul: Can Yayınları.
Kıran, A. ve Kıran Z. (2003). Metinlerarası ilişkiler. Yazınsal okuma süreçleri (s. 303-318). Ankara: Öncü Yayıncılık.
Kortantamer, T. (2004). Türk edebiyatında gelenek ve modernlik tartışmaları üzerine. (fi. Yağcı, F. Ülken Haz.). Eski Türk edebiyatı makaleler (s. 100-113). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Kurnaz, C. (1989). Divan şiiri geleneğinden yararlanma. Türk edebiyatı, 185, 24-26.
Macit, M. (1996). Gelenekten geleceğe. Ankara: Akçağ Yayınları.
Macit, M. (2004). Metinlerarası ilişkiler çerçevesinde gelenek, Türk edebiyatı, 466, 14-16.
Mengi, M. (2000). Mazmun üzerine düşünceler. Divan şiiri yazıları (s. 45-61). Ankara: Akçağ Yayınları.
Mengi, M. (2005). Divan şiirinde metinlerarası ilişkiler. fiinasi Tekin’in anısına uygurlardan osmanlıya (s. 593-606). İstanbul: Simurg Yayınları.
Nâzım Hikmet. (1976). Yaşamak güzel şey be kardeşim. İstanbul: Günce Yayınları.
Nâzım Hikmet. (1987). Sanat ve edebiyat üstüne. (A. Çalışlar Haz.). İstanbul: Evrensel Kültür Kitaplığı.
Nâzım Hikmet. (1991). Yazılar I: Sanat, edebiyat, kültür, dil. İstanbul: Adam Yayınları.
Nâzım Hikmet. (1998). Piraye’ye mektuplar. (M. Fuat Der.). İstanbul: Adam Yayınları.
Nâzım Hikmet. (2007). Bütün şiirleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Oflazoğlu, T. (1991). Gelenekten yararlanma sorunu. Türk dili, 475, 1-10.
Okay O. ve H. Ayan. (1992). fieyh Gâlib hüsn ü aşk. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Özlü, D. (1966). Edebiyat, gelenek, toplum. Yelken, 110, 6-7.
Öztürk, Y. N. (1994). Kur’an-ı Kerim meali (Türkçe çeviri). İstanbul: Hürriyet Ofset.
Rifat, M. (1989). Dilbilim ve göstergebilimin çağdaş kuramları. İstanbul: Düzlem Yayınları.
Tâhir-ül Mevlevî. (1994). Edebiyat lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Tanyol, T. (1981). fiiirde gelenek sorunu. Yazko edebiyat, 10, 89-95.
Tarlan, A. N. (1992). Hayâlî divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
Tevfik Fikret. (1985). Rübâb-ı şikeste ve diğer eserleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Timms E. ve S. Göksu. (2001). Romantik komünist (Nazım Hikmet’in yaşamı ve eserleri) (B. Gümüşbaş, Çev.). İstanbul: Doğan Kitapçılık.
Vâlâ Nureddin. (1965). Nâzım Hikmet ve mevlevilik. Bu dünyadan Nâzım geçti. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Williams, R. (1990). Tipikleştirme ve homoloji. Marksizm ve edebiyat (E. Tarım, Çev.). İstanbul: Adam Yayınları.
Williams, R. (1993). Yeniden üretim sistemlerinin toplumsal etkileri. Kültür (S. Aydın, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.