Mimarlık Tarihi Yazınında Tromp ve Sinan Mimarisindeki Ayrıştırıcı Rolü

Osmanlı mimarisi literatüründe camiler sıklıkla üst örtü kurgusuna göre sınıflandırılmaktadır. Özellikle Mimar Sinan dönemi gibi başından sonuna takip edilebilen dönemlerde bu sınıflandırmalar ana kubbenin taşıyıcı ayak sayısı, ana kubbe desteklerinin sayısı, yönleri ve ana kubbeye geçiş elemanlarına göre çeşitlendirilmektedir. Erken Osmanlı mimarisinde sıklıkla tercih edilmiş bir kubbeye geçiş elemanı olan trompun, literatür genelinde sözlü tasvirlerde ve plan çizimlerinde bir karışıklığa sebep olduğu görülmektedir. Bu karışıklığın yapılacak sınıflandırmalar ya da analizlerde yanlış sonuçlara yol açabileceği düşünülmektedir. Çalışmada trompun literatür içindeki tanımlama sorunları araştırılmış ve Mimar Sinan dönemi mimarisindeki yeri incelenmiştir. Bu kapsamda öncelikle trompun kökeni ve çalışma prensibi incelenmiş, literatürde sıklıkla tromp ile karıştırıldığı görülen yarım kubbe ve pandantifin de çalışma prensipleri araştırılarak karşılaştırma yapılmıştır. Devamında trompun klasik dönem Osmanlı mimarisi literatüründe nasıl tanımlandığı, tromp geçişli olarak tanımlanan yapıların bu çalışmada yapılan tanımlamalara uygun olup olmadığı ve yapılan bu tanımların yayınlardaki plan çizimlerine nasıl yansıdığı araştırılmıştır. Plan çizimlerindeki tasvir hataları, yersel lazer tarayıcı kullanılarak elde edilmiş nokta bulutları üzerinden alınan kesitlerle karşılaştırılmıştır. Bu sonuçlar ışığında tromp geçişli yapıların Mimar Sinan yapıları arasında ayrı bir tip olarak değerlendirilmesinin gerektiği ve bu durumun “tarihselci yaklaşım” kavramı kapsamında değerlendirilebileceği ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Mimar Sinan, Tromp, Kubbeye geçiş elemanları, Osmanlı mimarisi

Tromp in the Literature of Architectural History and its Discriminative Role in Sinan’s Architecture

In the literature of Ottoman architecture, mosques are often classified according to the ceilings. Especially in periods such as the period of Mimar Sinan, these classifications are diversified according to the number of columns, dome supports, their directions and transition elements to the dome. It is seen that the squinch, which is a frequently preferred transition element in early Ottoman architecture, is an ongoing definition problem. It is thought that this confusion may lead to incorrect results in the classifications or analyses to be made. In this study, the definition problems of the squinch were investigated and its place in the Mimar Sinan period was examined. In this context, first, the origin of the squinch, its working principle and its difference from other transitional elements were revealed, definitions in the literature and plan drawings were investigated. The descriptive errors in the drawings were compared with the sections taken from the pointclouds obtained using a laser scanner. In the light of these results, it has been tried to reveal that the squinch-transitive structures should be evaluated as a separate type among Mimar Sinan structures and that the use of can be evaluated within the scope of the concept of "historical approach".

Keywords:

Mimar Sinan, Squinch, Transition elements, Ottoman architecture,

PDF

___

Ashkan, M., & Yahya, A. (2009). Ashkan, M., Ahmad, Y., Persian Domes: History, morphology and typologies. ArchNet-IJAR: International Journal of Architectural Research, 3(3), 98-115.
Bolak, O. (1967). Camilerin aydınlatılması üzerine bir araştırma. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi.
Cambridge Dictionary. (t.y.). Squinch. Erişim 22 Ocak, 2022, https://dictionary.cambridge.org/us/dictionary/english/squinch
Cansever, T. (2010). Mimar Sinan. İstanbul: Klasik Yayınları.
Creswell, K. A. C. (1979). Early Muslim architecture, Volume II, Early Abbasids, Ummayads Of Cordova, Aghlabids, Tulunids And Samanids, A. D. 751 905, New York: Hacker Art Books.
Diez, E. (1946). Türk sanatı: Başlangıcından günümüze kadar (O. Aslanapa, Çev.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Goodwin, G. (1993). Sinan: Ottoman Architecture and its Values Today. Londra: Saqi Books.
Grabar, O. (2005). Early Islamic art, 650 - 1100: Constructing the study of Islamic art. London: Ashgate
Günay, R. (2002). Mimar Sinan ve eserleri. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi.
Harris, C. (2006). Dictionary of architecture and construction. New York: McGraw-Hill Book Company.
Hasol, D. (2008). Ansiklopedik mimarlık sözlüğü. İstanbul: YEM Yayın.
İnce, K. (2011). Eskişehir Kurşunlu Külliyesi. Ankara: Bilgin Kültür Sanat.
Kuban, D. (1997). Sinan'ın sanatı ve Selimiye. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
Kuban, D. (2007). Osmanlı mimarisi. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
Kuran, A. (1986). Mimar Sinan. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
Larousse. (t.y.). Tromper. Erişim 22 Ocak 2022, https://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/tromper/79915 Mohammadi, M. N., Javad; Kouhper, Mehdi; Nobari, Alireza. (2011). مطالعه ی گونه شناسي، عناصر و اجزای معماري ايران در دوره ساساني (Sasani Döneminde İran Mimarisinin Tipolojisi, Unsurları ve Bileşenleri Üzerine Bir Çalışma). Pazhohesh-ha-ye Bastan Shenasi Iran, 1(1).
Necipoğlu, G. (2013). Sinan çağı Osmanlı İmparatorluğu'nda mimari kültür (G. Ç. Güven, Çev.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Öziş, Ü. A., ve Özdemir, Y. (2018). Mühendis ve Mimar Sinan. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Yayınları.
Tuncer, S. (2019). Mimari model üretiminde ileri teknoloji yöntemlerinin karşılaştırılması. [Yüksek Lisans tezi]. Eskişehir Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (t.y.). Tromp. Erişim 22 Ocak, 2022, www.sozluk.gov.tr
Ülgen, A. S. (1989). Mimar Sinan Yapıları (Levhalar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.