Köy Yaşamında Engelli Birey Olma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma Örneği

Bireyin biyolojik ve fiziksel eksiklikleri ya da farklılıkları olarak tanımlanan “engellilik” kavramı, günümüzde engelli bireyin kendisi ve diğerleriyle kurduğu ilişkileri dikkate alarak sosyal ve kültürel bağlamda yeniden tanımlanmaktadır. “Engel durumu”, bireyin bedenine işaret eden ve bedensel aktivitelerinin kısıtlılık hali ile ilgili olmakla birlikte “engelli olma durumu” bireyin günlük hayatında, iş ve arkadaş çevresinde, aile bireyleriyle olan iletişiminde kısacası sosyal yaşamında karşılaştığı olumsuz tutum ve eylemlerle inşa edilen bir durumdur. Bireyin engellilik durumu sahip olduğu sosyal ve kültürel ortama göre diğer bir ifadeyle yaşadığı sosyal ve kültürel çevreye göre göreli bir hal alabilir. Buna göre bireyin kırsalda yaşaması ile kentte ve hatta kentin hangi mahallesinde yaşadığı onun sosyal engellenmelerle karşılaşmasında belirleyici olabilir. Bu bağlamda engellilik farklı sosyal faktörlerle birlikte düşünülmelidir. Çalışmada, yaşanılan mekânın kırsal odağına dikkat çekilmek istenmiş ve köyde yaşam süren engelli bireylerin deneyimleri anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu bireylerin kendi bakış açılarında engelliliği nasıl tanımladıklarının ve “köyün” onların yaşamında sosyal engellenmeler açısından nasıl bir rol oynadığının sergilenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç çerçevesinde derinlemesine görüşmeler ve katılımlı gözlemle bir saha çalışması gerçekleştirilmiştir. Çalışmada, engelli bireylerin ihtiyaçlarının yaşadıkları mekânların özelliklerine göre şekillendiği görülmüştür. Bu durum köyde yaşayan engelli bireyleri sosyal hak ve hizmetlere erişimde dezavantajlı bir konuma getirmektedir. Diğer bir sonuç ise köyde yaşayan engelli bireyler ‘acıma’, ‘dışlanma’, ‘alay edilme’ gibi olumsuz kültürel tanımlamalara maruz kalmaktadırlar.

Anahtar Kelimeler:

sosyal engellenme, saha çalışması, Köy, engellilik, sosyo-makân

The Experience of Being an Individual with Disabilities in the Life of the Village: A Qualitative Research Example

The concept of “disability”, defined as the biological and physical deficiencies or differences of the individual, is redefined in a social and cultural context today, taking the relationships of the disabled individual with himself/herself and others into account. Although “disability” is related to the limitation of the body and physical activity of the individual, “the state of being disabled” is a situation that is built in daily life, around colleagues and friends, in communication with family members; in short, through social actions and negative attitudes encountered in life. The disability of the individual may become related to the social and cultural environment in which he or she lives, in other words, according to the social and cultural environment in which he/she has. Accordingly, the fact that the individual lives in the countryside and not in the city or even the neighbourhood of the city he or she lives in can be decisive as to the encounters with social obstacles. Thus, disability should be considered in conjunction with the environment of different social factors. The current study aims to draw attention to the rural focus of the living space. In this context, the experiences of disabled people living in the village are tried to be understood. It aims to demonstrate how these individuals define disability from their point of view and how the "village" plays a role in their lives in terms of social disabilities. Within the framework of this aim, fieldwork was carried out along with in-depth interviews and participatory observation. It was observed that the needs of the disabled individuals are shaped according to the characteristics of the places in which they live. Thus, the access of disabled people living in the village to social rights and services is hindered. The other important result is that the individuals with disabilities are more exposed to certain situations and attitudes in the village, including social labelling such as pity, exclusion and ridicule.

Keywords:

Village, disability, fieldwork, social prevention, socio-location,

PDF

___

Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., & Yıldırım, E. (2010). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPSS Uygulamalı. Sakarya: Sakarya Yayıncılık.
Altuntaş, N., & Doğanay, G. (2016). Trabzon'da Engelli Kadın Profili . KTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi(12), 315-339.
Arıkan, Ç. (2002). Sosyal Model Çerçevesinde Engelliliğe Yaklaşım. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 2(1), 12-21.
Aysan, F. Ö. (2007). Engelli Çocuğu Olan Anne Babaların Yaşam Kalitelerine İlişkin Değişkenlerin İncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 1-6.
Aysan, F., & Özben, Ş. (2007). Engelli Çocuğu Olan Anne ve Babaların Yaşam Kalitelerine İlişkin Değişkenlerin İncelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi(22), 1-6.
Barnes, C. (1998). The Social Model of Disability: A Sociological Phenomenon Ignored by Sociologists?, in. The Disability Reader: Social Science Perspectives, Ed. T. Shakespeare, New York: Cassell Pub.
Burcu, E. (2007). Türkiye'de Özürlü Birey Olma Temel Sosyolojik Özellikleri ve Sorunları Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
Burcu, E. (2011a), Türkiye’de Engelli Bireylere İlişkin Kültürel Tanımlamalar: Ankara Örneği, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 28(1):37-54Burcu, E. (2015). Engellilik Sosyolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
Burcu, E., Kamanlıoğlu, M., & Şahin, B. (2006, Aralık-December). Özürlü Bireylerin Eş Seçiminde Yaşadıkları Sorunların Cinsiyete Göre Karşılaştırılması. Kadın/Woman 2000, 2(7), 1-30.
Creswell, J. (2015). Nitel Araştırma Yöntemleri: Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni,. Ankara: Siyasal Kitabevi.Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE). (2002). Türkiye Özürlüler Araştırması. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Maatbası.
Elwan, A. (1999). Poverty and Disability: A Survey of the Literature. Social Protection Labor Markets, Pensions, Social Assistance/ The World Bank.
Emerson, R., & vd. (2008). Bütün Yönleriyle Alan Çalışması: Etnografik Alan Notları Yazımı. (A. Koca, Çev.) Ankara: Birleşik Yayıncılık.
Ergüden, D. (2008). Sosyal Dışlanma Açısından Bedensel Engelli Bireylerin Yaşantılarının İncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Hizmet Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
Glaser, B. & Strauss, A.L. (1967) Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research, Chicago: Aidine.
Goffman, E. (1997), Selections From Stigma, in. The Disability Studies Reader, L. Davis (ed.), London: Routledge, 203-215.
Kahraman, F. (2010). Çalışan Yoksulların Haklar İronisi: Metalaştırılmış Çalışanlar. Sosyal Haklar Sempozyumu. İstanbul: Petrol-İş Yayını.
Karataş, K. (2001). Engellilerin Topluma Kazandırılması. Ufkun Ötesi Aylık Dergi, 5(29), 10-19.
Karataş, K., & Çiftçi Gökçearslan, E. (2010). Türkiye'de Engelli Kadın Olmak: Deneyimler ve Çözüm Önerileri. The Journal of International Social Research. Woman Studies (Special Issue), 3(13), 147-153.
Kargın, T. (2001). Kırsal Bölgede Yaşayan İşitme Engelli Çocuklara Yönelik Geliştirilen Bireyselleştirilmiş Aile Eğitim Programının Etkinliliğinin Değerledirilmesi. Özel Eğitim Dergisi, 3(1), 49-60.
Kaya, İ. (2014). Coğrafi Düşüncede Mekan Tartışmaları . Düşünme Dergisi/ Journal of Thinking(4), 1-13.
Lipson, J. G., & Rogers, J. (2000). Cultural Aspects of Disability. Journal of Transcultural Nursing(11), 212-219.
Neuman, W. L. (2006). Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. (S. Özge, Çev.) Ankara: Yayın Odası Yayınları.
Önver Şiriner, M. (2014). Yeti Yitimli Bireyleri Sakatlayan Kentsel Mekânlar. Toplum ve Sosyal Hizmet, 25(2), 37-60.
Özbulut, M., & Sayar Özgür, Ö. (2009, Haziran ). Bir Sosyal Dışlanma Fotoğrafı - Engelli Bireylerin Toplumla Bütünleştirilmesine Yönelik Tespit, Bilgilendirme ve Veri Tabanı Oluşturma Çalışması (Özveri-Malatya) Projesi Araştırma Sonuçları. Aile ve Toplum: Eğitim, Kültür ve Araştırma Dergisi, 5(17), 59-77.
Seekins, Ravesloot, Rigles, Enders, Arnold, Ipsen, . . . Asp. (2011). The Future of Disability and Rehabilition in Rural Communities. Rural Futures Lab Foundation.Sıbaşıoğlu, F. (2000). Engellilerin İnternet'e Erişimi Üzerine . Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 40(3-4), 203-216.
Su,G. (2016). Köyde Yaşayan Engelli Bireyler Üzerine Nitel Bir Araştırma, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Sosyoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi
Şengül, C. C. (2013). Düzce İlinde Bedensel ve/veya Zihinsel Engelli Bireylere Sahip Ailelerin Toplumsal Yaşama Katılımlarının Karşılaştırmalı Olarak Değerlendirilmesi. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1-9.
Şişman, Y., Yazıcı, B., & Kocabaş, F. (2010). Özürlülerin Çalışma Yaşamına Katılma Gereği ve Türkiye’de Bu Bağlamda Uygulanan Sosyal Politikaların Genel Bir Değerlendirmesi, Kota Yönteminin Uygulanmasına İlişkin Bir Eskişehir Örneği. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
T24. (2012, Temmuz 3). Toplumun Yüzde 70'i Engelli Komşu İstemiyor! 2016 tarihinde T24 Haber: http://t24.com.tr/haber/toplumun-yuzde-70i-engelli-komsu-istemiyor,207663 adresinden alındı
Tekin, H. (2006). Nitel Araştırma Yönteminin Bir Veri Toplama Tekniği Olarak Derinlemesine Görüşme. Sosyoloji Dergisi, 101-116.
Thomas, C. (2011). Sakatlık kuramı: kilit fikirler, meseleler ve düşünürler. Bezmez D., Yardımcı S., Şentürk Y. içinde, Sakatlık Çalışmaları(Sosyal Bilimlerden Bakmak) (F. Aydar, Çev., s. 31-50). İstanbul, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2010). Özürlülerin Sorun ve Beklentileri Araştırması. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.