Avrupa’nın ortak derdi polonya tahtı: stanisław august poniatowski’nin seçimi (1763-1764)

Polonya kral seçim sistemi dahilinde son Polonya (Polonya-Litvanya Birleşik Krallığı) Kralı Stanisław August Poniatowski’nin seçim serüveni ve bu olaya diğer Avrupa devletlerince bakış, bu çalışmanın özünü oluşturur. 1764-1795 yılları arasında krallık yapan Poniatowski döneminde Polonya toprakları 1772, 1793 ve 1795 yıllarında olmak üzere Rusya, Prusya ve Avusturya tarafından paylaşılmıştır. Polonya’nın tekrar bağımsızlığına kavuşması ise ancak I. Dünya Savaşı sonunda olacaktır. 1795’teki paylaşımdan önceki son kral olan Poniatowski döneminde Polonya’daki Rusya nüfuzu daha da artmıştır. Poniatowski sanat ve bilime düşkün bir kişidir. Döneminde ülkesi için birçok reform planları kursa da, Rusya engeli ve ekonomik problemler buna izin vermemiştir. Zaten seçiminde Rusya’nın etkisi daha sonraki politikalarını hayata geçirmek konusunda olumsuz etkide bulunmuştur. Bu bağlamda Poniatowski’nin aday oluşundan krallık tahtına oturuşuna değin yaşananlara, Polonya içerisindeki hizipleşmelere, rakipleriyle ilişkilerine çalışmada özel bir yer verilmiştir. Bu mevzunun yanı sıra çalışmada özellikle odaklanılan husus ise bu duruma Avrupa’nın Fransa, Rusya, Prusya, İngiltere, Avusturya ve Osmanlı Devleti olmak üzere belli başlı devletlerinin bakışı ve seçime ne derece dahil olduklarıdır. Anlaşıldığı üzere Polonya tahtına kimin çıkacağı bütün Avrupa’nın ortak derdidir. Zira Polonya’da seçimle tahta çıkan kralların her biri, bir Avrupa ülkesince desteklenmekte ve eğer kendi adayı seçilirse, bu kralın hükümdarlığı süresince Polonya’da bu devletin hükmü geçmektedir. Polonya krallarının seçimlerinde ilk zamanlar Osmanlı Devleti de etkinken, XVIII. yüzyılda Rusya ağırlığını hissettirmiştir. Bu ise gittikçe büyüyen Rusya’nın hem Polonya, hem Osmanlı Devleti aleyhine güçlenmesi demektir. Poniatowski de Rusya’nın Çariçesi II. Katerina için ideal bir adaydır. Bu yüzden onu desteklemiş ve en nihayetinde seçilmesini sağlamıştır. Prusya Kralı II. Friedrich’in de Poniatowski’yi desteklemesi, işi kolaylaştırmıştır. Fransa ve Osmanlı Devleti’nin fiilen seçimlere karışmaması da Poniatowski’nin kral seçilmesine uygun ortam hazırlamıştır. İngiltere ise kıta Avrupası’ndaki diplomatik ve politik olaylara karışarak, kendisinin Avrupa devletler sisteminin biçimlenmesindeki etkisini sürdürmüştür. Poniatowski’nin kral seçilmesi, daha sonra Avrupa’daki dengeleri etkilemiştir. Hatta bir yerde Polonya’nın kaderini belirlemiştir. Ancak o zamanki şartlar ve başka güçlü adayların olmayışı, Poniatowski’nin seçimini kolaylaştırmıştır. Bu çalışmada, bütün Avrupa devletlerinin Polonya kral seçimine bakışı sorgulanarak ortak bir bakış açısı oluşturulmak istenmiş, bu bağlamda Avrupa devletler sisteminin önemli bir parçası olan Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda da bu sistemde yerini koruduğu görülmüştür. Poniatowski lehine çalışan Rusya ve Prusya’nın Osmanlı Devleti’nin fiilen seçime müdahalesinden çekinmesi ve Fransa’nın Osmanlı Devleti’ni kendi emelleri için seçime karışmak yönünde teşvik etmesi ise bu yargıyı doğrulamaktadır.

The common problem of europe; the crown of poland: the election of stanisław august poniatowski (1763-1764)

The subject of this study is the election process of Stanisław August Poniatowski who was the last king of Poland (Polish-Lithuanian Commonwealth) within the Polish king election system, and how the European countries perceived this event. During the period of Poniatowski who ruled between the years 1764 and 1795, the Polish land was shared by Russia, Prussia and Austria in the years 1772, 1793 and 1795, and Poland again gained its independence at the end of the First World War. During the period of Poniatowski who was the last king before the third partition in 1795, the Russian influence in Poland had gradually increased. Poniatowski was an admirer of arts and sciences. Although he had set many reform plans for his country in his period, the Russian restraint and economic problems did not allow him to put these plans into action. In any case, the effect of Russia on his election had a negative impact in carrying out his policies afterwards. In this context, the events that took place during the process of Poniatowski’s being a candidate to his enthronement, schisms within Poland, his relations with his competitors are specifically discussed in this study. Apart from this, the focus of attention in this study is the view of the leading states of Europe, France, Russia, Prussia, England, Austria and the Ottoman Empire on this matter, and to what extent they are involved in this election. As it is understood, who would get the Polish crown is the common problem in Europe. As each king who succeeded to the throne by election in Poland is supported by a European country, the supporting country whose candidate is elected would have the authority in Poland during the sovereignty of this king. While the Ottoman Empire was effective in the earlier stages, in the elections of the Polish kings in the XVIIIth century Russia became more effective. This signifies the gradually expanding power of Russia against both Poland and the Ottoman Empire. Poniatowski was an ideal candidate for Catherine II who was the czarina of Russia. Therefore, Catherine II supported him and consequently had him elected. The support of Frederick II who was the King of Prussia facilitated his election too. France and the Ottoman Empire did not intervene in the elections, which provided the proper environment for Poniatowski’s election as the king. England pursued its influence on the shaping of the European states system by taking part in the diplomatic and political events in continental Europe. The election of Poniatowski as the king affected the balances in Europe. In fact, at one point, it predestinated Poland’s fate. However, the conditions at that period and the fact that there were no other powerful candidates facilitated Poniatowski’s election to the Commonwealth. In this study, a common view is intended to be formed by investigating the view of all European countries concerning the election of the king in Poland, and in this context, it is realized that the Ottoman Empire which was an important part of the European states system maintained its place in this system in the XVIIIth century. The fact that Russia and Prussia which supported Poniatowski hesitated at the intervention of the Ottoman Empire in the election, and that France encouraged the Ottoman Empire to intervene in the election for its own ambitions affirm this judgment.

PDF

___

Aksan, V., (1987). Ottoman-French relations 1739-1768, S. Kuneralp (Ed.), Studies on Ottoman diplomatic history, I içinde. (ss. 41-58), İstanbul: ISIS Yayınları.
Aksan, V. (1997). Savaşta ve barışta bir Osmanlı devlet adamı Ahmed Resmî Efendi (1700-1783). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Anafarta, N. (1979). Osmanlı İmparatorluğu ile Lehistan (Polonya) arasındaki münasebetlerle ilgili tarihi belgeler. İstanbul: [y.y.].
Atsız, B. (1980). Ahmed Resmî Efendi’nin Viyana ve Berlin sefâretnâmeleri. İstanbul: Tercüman Yayınları.
Baykal, B. S. (1941). Polonya’nın ilk taksimi ve Osmanlı Devleti’nin bu işle alakası, Tarih Araştırmaları Dergisi, 4, 145-156.
Beydilli, K. (1976). Die polnischen Königswahlen und Interregnen von 1572 und 1576 im Lichte osmanischer Archivalien. München.
Beydilli, K. (1985). Büyük Friedrich ve Osmanlılar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Butterwick, R. (1998). Poland’s last king and English culture. Oxford: Clarendon Press.
Gierowski, J. A. (1982). The international position of Poland in the seventeenth and eighteenth centuries. J. K. Federowicz (Ed., Çev.), A republic of nobles: Studies in Polish history to 1864 içinde, (ss. 218-238), Cambridge: Cambridge University Press.
Gierowski, J. A. (1996). The Polish-Lithuanian commonwealth in the XVIIIth century, H. Leeming (Çev.) Kraków: PAU.
Halecki, O. (1983). A history of Poland. London: Routledge & Kegan Paul.
Hammer, J. von (1993). Büyük Osmanlı tarihi. VIII, İstanbul: Üçdal Neşriyat.
Hill, D. J., (1967). A history of diplomacy in the international development of Europe. III, New York: H. Fertig.
Jorga, N. (2005). Osmanlı İmparatorluğu tarihi. IV, (N. Epçeli Çev.), İstanbul: Yeditepe Yayınları.
Kaniewska, I. (Red), (2006). Królowie elekcyjni. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Kaplan, H.H. (1957). The election of the last King of Poland: Stanislas Augustus Poniatowski, The Polish Review, II, 1, 27-49.
Kitowicz, J. (1997). Elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego 27 VIII-7 X 1764, M. Tarczyński (Ed), Elekcje królów Polski w Warszawie na Woli 1575-1764 içinde. (ss. 212-213), Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm.
Kołodziejczyk, D. (2000). Ottoman-Polish diplomatic relations (15th-18th Century): An annotated edition of ahdnâmes and other documents. Leiden: Brill.
Kołodziejczyk, D. (1999). Polonya ve Osmanlı Devleti arasında tarih boyunca siyasi ve diplomatik ilişkiler, S. Kangal (Haz.), Savaş ve barış 15-19. yüzyıl Osmanlı-Polonya ilişkileri içinde. (ss. 23-25), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Michalski, J. (2009), Stanisław August Poniatowski, Warszawa: PAN.
Rostworowski, E. (1959). Proba Reform w Oparciu o Carat (1764-1766), S. Kieniewicz-W. Kuli (Ed), Historia Polski içinde. (ss. 46-54), II/I, (1764-1795), Warszawa: Państ. Wydaw. Naukowe.
Rostworowski, E. (1966). Ostatni Król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek Konstytucji 3 Maja. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Rostworowski, E. (2004). Historia powszechna wiek XVIII. Warszawa: PWN.
Scott, H. M., (1975). France and the Polish throne 1763-1764, The Slavonic and East European Review (SEER), LIII, 132, 370-388.
Scott, H. M. (1976). Great Britain, Poland and the Russian alliance, 1763-1767, The Historical Journal, 19, I, 53-74.
Scott, H. M. (1977). Frederick II, the Ottoman Empire and the origins of the Russo-Prussian alliance of April 1764, European Studies Review, 7, 153-175.
Unat, F. R. (1992). Osmanlı sefirleri ve sefaretnâmeleri. (3. bs.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Uzunçarşılı, İ. H. (1995). Osmanlı tarihi, IV/2. (5. bs.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Zamoyski, A. (1992). The last king of Poland. London: Weidenfeld & Nicolson History.
Zielińska, Z. (2001). Przegrana walka o głosowanie większością. Stanisław August od października do grudnia 1766 roku, Studia z dziejów stosunków polsko-rosyjskich w XVIII wieku içinde. (ss.90-135), Warszawa: Semper.