Osmanlı Toplumunda Adli Psikiyatri Bağlamında Cinnet Kaynaklı Saldırılar (1831-1917)

Cinnet, insanların akıl sağlığının kısa süreli bozulması sonucunda ortaya çıkan ve çevresine yıkıcı zararları olan psikiyatrik bir durumdur. Ancak toplumsal hayatta özellikle basın yayın organlarında cinnet geçirmiş insanların yaralama veya ölümle sonuçlanan eylemleri üzücü olarak bültenlerde verilmektedir. Bu araştırmada Osmanlı toplumunda bir anlık öfke patlaması neticesinde aklın baştan gitmesiyle gerçekleşen günümüzde Amok ile karıştırılan cinnet saldırıları ele alındı. Osmanlı toplumunda yaşanan cinnet vakaları, adli psikiyatri boyutundan örnekleriyle incelendi. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Belge Tarama Sistemi (BETSİS) üzerinde yapılan taramada 288 cinnet vakası tespit edildi. Bunlar içinde araştırma kapsamına giren ve cinnet geçiren kişilerce yaralama veya ölüm ile sonuçlanan 1831-1917 tarihleri arasında yaşanmış 47 vaka araştırmaya dâhil edildi. Bunlara ilaveten Avni Mahmut’un Muhtasar Emrâz-ı Akliye isimli eserinde yer alan iki cinnet vakası da eklenerek araştırma evreni oluşturuldu. Bu araştırmada nitel araştırma yöntemi ve retrospektif/regresif tekniği kullanıldı. Veriler, içerik analizi ile değerlendirildi. Sayısallaştırılan verilerin betimsel analizi Pivot Table'da yapıldı. Sonuç olarak Osmanlı Devleti’nde cinnet geçiren kişilerin sağlık kontrollerinin kişi hakları ile adli ve idari düzen adına dikkate alındığı, bu kişilerin adliye, emniyet ve diğer kuruluşlarca darüşşifaya, bimarhaneye ve Tıbbiye Mektebi’ne sevk edildikleri görüldü. Bu birimlerde uzman hekimler tarafından akıl sağlıklarının yerinde olup olmadığı ile ilgili yürürlükte olan mevzuatlara göre gözetim, tanı ve tedavi süreçleriyle ilgili işlemlerin gerçekleştiği, maznun hakkında cezai ehliyetiyle ilgili kararları raporlayarak yetkili makamlara gönderdikleri görüldü. İncelenen vakalar içinde cinnet hadiselerinin %100’ünü erkeklerin gerçekleştirdiği ve toplamda 49 cinnet saldırısından 80 kişinin zarar gördüğü tespit edildi.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı toplumu, cinnet, amok, cinayet, emrâz-ı akıl

Attacks Based on Insanity in the Context of Forensic Psychiatry in Ottoman Society (1831-1917)

In today's psychiatry literature, the phenomenon of insanity is either incompletely defined or not defined at all. However, in social life, especially in the media, the actions that result in injury or death of people who have brought insanity continue to exist as a sad state of affairs. In this research, the insanity attacks that occurred as a result of a sudden outburst of anger in Ottoman society were discussed. The cases of insanity in the Ottoman society were examined with examples from the dimension of forensic psychiatry. In the scan made on the Ottoman Archive Document Scanning System (BETSIS) of the Presidency of the Republic of Turkey State Archives, 288 insanity cases were detected. Among these, 47 cases between 1831-1917, which were included in the research and resulted in injury or death by people who went insane, were included in the study. In addition to these, the research universe was created by adding two cases of insanity in Avni Mahmud's book titled Muhtasar Emrâz-ı Akliye. Qualitative research method and retrospective/regressive technique were used in this study. The data were evaluated by content analysis. Descriptive analysis of the digitized data was done in Pivot Table. As a result, it was seen that the health checks of the people who went insane in the Ottoman State were taken into account in the name of personal rights and the judicial and administrative order, and these people were sent to the hospital, hospital and Medicine School by the courthouse, police and other institutions. It is understood that in these units, the procedures related to the surveillance, diagnosis and treatment processes are carried out by the specialist physicians in accordance with the legislation in force regarding whether their mental health is in place, and they report the decisions regarding the criminal capacity of the accused and send them to the competent authorities. Among the cases examined, it was determined that 100% of the insanity incidents were carried out by men and that 80 people were harmed in total from 49 insanity attacks.

Keywords:

Ottoman society, insanity, amok, murder, mental illness,

PDF

___

Muallim, N. (1318). Lûgât-i Naci. İstanbul: Asr Matbaası.
[Bilmen], Ş.M. (1328). Kâmûs-ı Tıbbî. C. 1-2. Mısır: Osmanlı Matbaası.
[Uludağ], O.Ş. (1925). Beş Buçuk Asırlık Tarihi Türk Tababeti. İstanbul: Matba’a-i Amire.
Dols, M.W. (2013). Mecnun: Ortaçağ İslam Toplumunda Deli. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
Mahmud, A. (1326). Muhtasar Emrâz-ı Akliye. İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi.
Ergin, O. (1911). Müessesât-ı Hayriye-i Sıhhiye Müdüriyeti. İstanbul: Matbaa-yı Arşak Garoyan.
[Gökay], F.K. 1924. Aklî Hastalıkların Teşhisi ve Tedavisi. İstanbul: Kadir Matbaası.
Artvinli, F. (2020). “Osmanlı Devleti̇’nde Deli̇li̇ği̇n Tıbbi̇leşti̇ri̇lmesi̇ ve 1876 Bi̇marhaneler Ni̇zamnamesi̇”. İçinde: Aydın AR, Keskin İ, Yelçe NZ, Ed. Engelli̇li̇k Tari̇hi̇ Yazıları (151-72). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Alkan, M. (2014). “Manisa’da Hafsa Sultan Dârüşşifası (Bîmarhanesi)”. Turkish Studies. 9(10), 19-31.
Kılıç, R. (2013). “Osmanlı Devletinde Deliliğin Tarihi: Toptaşı Örneği”. Bilig. (67), 91-110.
Artvinli, F. (2019). “Osmanlı Devleti’nde Adlî Psikiyatri: Dr. Luigi Mongeri’nin Raporları, Tespitleri ve Bir Vaka Örneği”. Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi. (47), 233-268.
Toumarkine, N. (2013). “Adli Doktorlar, Ruh Doktorları ve Şeyhler: Kummerau Olayı (1880) ve Bilirkişilik Meselesi”. İçinde: Lévy A, Toumarkine N, ed. Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Amerikan Psikiyatri Birliği. (2014). DSM-5 Tanı Ölçütleri: Başvuru Elkitabı. Ankara: HYB Yayıncılık.
Turla, A. ve Böke, Ö. (2010). “Nedir Bu “Cinnet” Dedikleri?” Adli Bilimler Dergisi. 9 (1), 66-72.
Saint Martin, M.L. (1999). “Running Amok: A Modern Perspective on a Culture-Bound Syndrome”. Primary Care Companion to The Journal of Clinical Psychiatry. 1 (3), 66-70.
Bingöl, S. (2015). “Osmanlı Devleti’nde Adli Olaylarda Kriminalistik Tekniklerin Uygulanması ve Kriminalistik Biliminin Doğuşu”. İçinde: XVI Türk Tarih Kongresi, 20-24 Eylül 2010, Ankara (1155-70). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
[Usman], M.O. (1911). Cinnet-i Meşâhir, 1: Giy dö Mopassan [Guy de Maupassant]. İstanbul: Matbaa-i Hayriye ve Sürekâsı.
[Basman], C.F. (1926). “Kanun-ı Cezamıza Göre Cinnet”. Dârülfünun Hukuk Fakültesi. 4 (25), 229-35.
Köse, Ü. (2017). “İslâm Ceza Hukukunda Akıl Hastalarının Cana Karşı İşledikleri Suçlarda Cezai Sorumlulukları”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (29), 161-92.
Ahmet Cevdet Paşa. (1884). Mecelle-i Ahkâm-i Adliye. İstanbul: Matbaa-yı Osmaniye.
Dönmez, İ.K. (1993). “Cünûn”. İçinde: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (125-9). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
Ekinci, E.B. (2008). Osmanlı Hukuku. İstanbul: Arı Sanat Yayınları.
Akyıldız, A. (2004). Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme. İstanbul: İletişim Yayınları.
Bingöl, S. (2006). “XIX. Yüzyıl Osmanlı Mahkemelerinde Adli Tıp Uygulamaları”. İçinde: XV Türk Tarih Kongresi, 11-15 Eylül 2006, Ankara (1351-64). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ceza Kanunâme-i Hümâyûn. (1335). Ceza Kanunâme-i Hümâyûn. Dersa’det: Matbaa-i Amire.
Ergin, O.N. (1912). Mecelle-i Umur-ı Belediye. C. 3. Dersa’det: Dersa’det Matbaası.
Terzioğlu, A. (1992). “Bîmâristan”. İçinde: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (163-78). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
Uludağ, O.Ş. (2010). Osmanlılar Devrinde Türk Hekimliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Yıldırım, N. (2014). “Dârüşşifalardan Modern Hastanelere”. İçinde: Sarı N, ed. 14 Yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalıklar ve Hastaneler Kurumlar (92-149). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
1289 Düstûr [Tertib 1], C. 3. Dersaadet: Matbaa-i Amire.
Şensoy, N. 1950. “Akli Maluliyetin İlmi Cepheden Tetkiki”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 7 (1-2), 160-97.
Bahaddin, Ş. (1327). Tıp Kanunu Dersleri: Mevt ve Mevt Anları. İstanbul: Şurâ-yı Ümmet Matba’ası.
Centel, N. (2001). “Cezanın Amacı ve Belirlenmesi”. İçinde: Prof Dr Turhan Tufan Yüce’ye Armağan (337-72). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
[Usman], M.O. (1884-1915). 1928. Tebâbet-i Ruhiye. C. 1. İstanbul: Kader Matba’ası.
Bingöl, S. (2007). “Tanzimat İlkeleri Işığında Osmanlı’da Adli Tababete Dair Notlar”. Tarih Araştırmaları Dergisi. 26 (42), 37-65.
Güller, A. (2015). 19.YY. Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Toplumunda İntiharlar. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
Ulutaşdemir, N. (2002). “Kadına Yönelik Şiddet”. Sağlık ve Toplum. 12 (4), 15-21.
Tevfik, T. (1327). Yeni Kanûn-ı Cezâ. Dersaadet: Şems Matbaası.
1289. Düstûr [Tertib 1]. C. 1. Matbaa-i Amire.
T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi. (BOA) (Ek: Arşiv Belgeleri Dergi Yazım İlkeleri Kapsamında Azami 40 Kaynak Sayısını Aştığı İçin Ekte Verilmiştir. Numaralar 40 Numaralı Kaynakçaya 1-32 Numara Verilmek Suretiyle Gösterilmiştir).