İLK ÇAĞLARDAN NEWTON’A KADAR DEĞİŞEN GELGİT ANLAYIŞI VE GELGİT TEORİLERİ
Bu çalışmada tarih öncesi dönemden başlayarak gelgit olaylarının insanlar tarafından algılanış şeklinin nasıl değiştiğini yaklaşık olarak kronolojik bir biçimde, Newton’un Principia’sına kadar olan kısmı ile ele alınmıştır. Gelgitlerin tarihine ilişkin bugünkü anlayış, gelgitlerin ne olduğu, nasıl gerçekleştiği, çeşitleri ve sebepleri belirtilmiştir. Gelgitler ile ilgili ilk yazılı ya da yazılı olmayan kaynaklardan başlayarak sırasıyla İlkçağ, Ortaçağ, Rönesans ve 17. yüzyılı kapsayacak şekilde gelgit gözlemlerinin önemli isimleri ve önemli teorileri aralarında bağlantılar kurarak irdelenmiş ve bir derleme haline getirilmiştir. İsimler ve olaylar bazen kronolojik bazen de olay örüntüsüne göre sıralanmıştır. Gelgitlerin etkisinin gözlenmediği ve bunun sonucu olarak gelgitlerin tarih boyunca algılanış biçiminin ve gelgitler ile ilgili teorilerin çok konuşulmadığı ülkemizde yerel kaynak teşkil etmesi açısından gelgitlere ilişkin düşüncelerin ve teorilerin tarihi kısa ve açık şekilde, matematiksel ifadelere başvurmadan ifade edilmiştir.
Anahtar Kelimeler:
gelgit tarihi, gelgit teorileri, eski gelgit gözlemleri
___
- Panikkar, N. K. (2015). Al-Biruni and The Theory of Tides. Proceedings of Indian National Science Academy, 10, 236.
- Bīrūnī, M. İbn A. (2015). Tahkîku mâ li’l-Hind: Bîrûnî’nin Gôzüyle Hindistan. Ankara : Türk Tarih Kurumu, ss. 355-358.
- Bonelli, F., & Russo, L. (1996). The origin of modern astronomical theories of tides: Chrisogono, de Dominis and Their Sources. The British Journal for the History of Science, 29(4), 387-388.
- Cartwright, D. E. (2001). On The Origins Of Knowledge Of The Sea Tides From Antiquity To The Thirteenth Century. Earth Sciences History, 20(2), 105-126.
- Case, J. (2000). Understanding Tides—From Ancient Beliefs to Present-day Solutions to the Laplace Equations. SIAM News, 33(2), p. 1.
- Coğrafya Sözlüğü—Kaynakça—Türk Coğrafya Kurumu. (2020). http://www.tck.org.tr/kaynak/tr/cografya-sozlugu/cografya-sozlugu
- Darwin, G. H. (2009). Scientific Papers of Sir George Darwin. Volume 1. Cambridge University Press, p. vii
- Ekman, M. (1993). A Concise History of the Theories of Tides, Precession-Nutation and Polar Motion (From Antiquity to 1950). Surv Geophys Surveys in Geophysics : An International Review Journal Covering the Entire Field of Geosciences and Related Areas, 14(6), 585-617.
- Ikehara, M. (2013). Tides, King Tides, and Tidal Datums Plus Some NOS Resources.
- Kayan, İ. (2012). Kuvaterner’de Deniz Seviyesi Değişmeleri.
- Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed—TDV İslâm Ansiklopedisi. (t.y.). Geliş tarihi 07 Nisan 2020, gönderen http://www.islamansiklopedisi.org.tr/kazvini-zekeriyya-b-muhammed
- Meteoroloji Sözlüğü—Meteoroloji Genel Müdürlüğü. (2020, Nisan 7). https://www.mgm.gov.tr/genel/meteorolojisozlugu.aspx?m=G&k=aa14
- Pitt, J. C. (1988). Galileo, Rationality and Explanation. Philosophy of Science, 55(1), p. 87.
- Reidy, M. S. (2008). Tides of History: Ocean Science and Her Majesty’s Navy. University of Chicago Press, pp. 9-33.
- Selin, H. (2008). Encyclopaedia of The History of Science, Technology, And Medicine In NonWestern Cultures. Springer, p. 97, p. 986.
- Shea, W. R. J. (1970). Galileo’s Claim to Fame: The Proof That the Earth Moves from the Evidence of the Tides. The British Journal for the History of Science, 5(2), 115.
- Souchay, J., Mathis, S., & Tokieda, T. (2013). Tides in Astronomy and Astrophysics. SpringerVerlag, 34-44.
- Soysal, U. (2016). Gelgit ve Gelgit Akıntılarında Yelken, 3-6
- Başlangıç: 2015
- Yayıncı: İstanbul Teknik Üniversitesi