Ali Asgar BEGDİLİ, Sepide AFŞÂR RIZAÎ, Mehdî GOLCÂN, Alîrızâ ALÎSUFÎ, Çevirmen: Zühre Nur CELEP

RIZA ŞAH VE İRAN’DA MİLLİ TARİH YAZIMI PROJESİ

Rızâ Şah ve Proje-i Târîhnevîsî-i Nasyonalistî der İran adlı bu çalışma; Alî Asgar Bigdilî, Sepide Afşâr Rızâî, Mehdî Golcân ve Alîrızâ Alîsûfî, tarafından kaleme alınmıştır. Modern İran tarihi açısından oldukça büyük bir önemi haiz olan Rızâ Şah Pehlevî, 22 Şubat 1921 tarihinde (3 İsfend 1299 Darbesi) Seyyid Ziyâeddîn Tabâtabâî ile birlikte gerçekleştirmiş oldukları darbeyle siyasi arenada etkisini hissettirmeye başlamış ve 1925 yılında ise Kaçar Hanedanlığı’na son vererek tahta geçmiştir. Tahta geçişinden itibaren modernleşme, ulus-kimlik inşası ve milliyetçilik ideolojisi kapsamında çeşitli girişimlerde bulunan Rızâ Şah, İran’daki gayrifars etnik kimlikleri İran’ın toprak bütünlüğü açısından büyük bir tehdit olarak görmüş ve onları etkisiz kılmaya dayanan bir politika takip etmeye başlamıştır. Bu bağlamda söz konusu dönemde adını sıkça duyduğumuz Fars milliyetçiliğinin zorunlu olarak dayatıldığı kültürel tektipleşme politikasını hayata geçirmiştir. Bu politika kapsamında Farsça milli dil olarak kabul edilmiş, basın-yayında, camilerde, radyo ve televizyonlarda, yer ve mekân isimlerinde ve eğitimde Farsça dışındaki diller yasaklanmıştır. Rızâ Şah, siyasi, tarihi, edebi ve daha birçok alanda milliyetçi ideolojinin sistemli bir şekilde genişlemesi için birçok teşebbüste bulunmuştur. İktidar sürecinde uygulamaya koyduğu kanun ve tüzüklerden ve yazar, şair ve siyasi unsurlarla kurduğu temastan dolayı milliyetçiliğin baskın bir ideoloji haline gelmesinde son derece etkili olmuştur. Bu bağlamda kendisini destekleyen şahsiyetler ve bu şahsiyetlerin milliyetçiliği meşru hale getirdiği araçlar bulunmaktadır. Bu makalede Rızâ Şah’ın söz konusu ideolojisine katkıda bulunan tarihi şahsiyetler ve onların kullandığı araçlar -tarihi metinler- incelenmiştir. Burada, bu ideolojiye hizmet eden Hasan Pîrnyâ, Ahmed Kesrevî, Abbâs İkbâl-i Aştiyânî, Cemîl Kâzânlû, Gulâm Rızâ Reşîd-i Yâsemî gibi kimselerin milliyetçi ideolojiyi kaleme aldıkları tarihi metinlerde nasıl işledikleri ele alınmaktadır. Bunu yaparken yazarlar sadece tarihsel metin kaleme alan profesyonel tarihçileri değil Cemîl Kâzânlû gibi profesyonel olmayan bir şahsiyeti de ele alarak yetkin bir tarihçi olmayan kişilerde de bu ideolojinin etkin bir şekilde bulunduğunu ifade etmek istemişlerdir. Makale yazarları bu kimselerin en çok ses getiren eserlerini seçmeye gayret etmiş ve bu eserlerin ideolojik anlayış oluşturmadaki etkilerine dikkat çekmiştir. Çalışmada söz konusu yazarlar; Rızâ Şah Pehlevî döneminde hâkim olan milliyetçi ideolojinin tarihsel perspektifteki izlemlerini incelemiş ve bu doğrultuda adı geçen dönemde öne çıkan bazı simaları, onların eserlerini, milliyetçiliğe yaptıkları vurgular bağlamında değerlendirmiştir. Söz konusu yazarlar milliyetçilik anlayışının tarih alanındaki yerini saptamayı, milliyetçi perspektifle yazılan tarihi metinlerin okuyucular nezdinde nasıl bir etki yarattığını ortaya çıkarmayı ve bazı metinlerde milliyetçi bir anlatı sunabilmek adına nasıl bir çelişki yaşandığını gözler önüne sermeyi amaçlamışlardır. Çalışma, bu dönemde öne çıkan çeşitli simalar ve onlar tarafından dercedilen çeşitli eserlerin eleştirel bir şekilde incelemesi ve milliyetçi tarih yazımının neticelerini irdelemesi bakımından dikkate değerdir.

Anahtar Kelimeler:

Tarih Yazıcılığı, Milliyetçilik, Rıza Şah Pehlevi

REZA SHAH AND THE IRANIAN NATIONALIST HISTORIOGRAPHY PROJECT

This work called Reza Shah and the Iranian Nationalist Historiography Project is written by Ali Begdeli, Sepideh Afshar Rezaei Mahdi Goljan, Alireza Alisofi. Reza Shah Pahlavi, who has a great importance in terms of modern Iranian history, started to make his influence felt in the political arena with the coup they carried out together with Seyyid Ziyaeddin Tabatabai on February 21, 1921 (3 İsfend 1299 Coup), and in 1925 he came to the throne by ending the Qajar dynasty. Reza Shah, who has made various attempts within the scope of modernization, nation-identity building and nationalism ideology since his accession to the throne, saw non-Persian ethnic identities in Iran as a great threat to Iran's territorial integrity and started to follow a policy based on pacifying them. In this context, he implemented the policy of cultural standardisation, which Persian nationalism, whose name we heard frequently in the question period, was forced to impose. Within the scope of this policy, Persian was accepted as the national language, and languages other than Persian were prohibited in the press, in mosques, radio and television, in the names of places and spaces, and in education. Reza Shah made many attempts for the systematic expansion of nationalist ideology in political, historical, literary and many other fields. Due to the laws and statutes he put into practice during the ruling process and the contact he established with writers, poets and political elements, it was extremely effective in making nationalism a dominant ideology. In this context, there are personalities who support him and the means by which these personalities legitimize nationalism. In this article, historical figures who contributed to the aforementioned ideology of Rıza Shah and the tools they used -historical texts- were examined. Here, it is discussed how figures such as Hassan Pirnia, Ahmad Kasravi, Abbas Ikbal, Cemîl Kâzânlû, Gulâm Rızâ Reşîd-i Yâsemî , who serve this ideology, work on the nationalist ideology in their historical texts. While doing this, the authors wanted to express that this ideology is found effectively in people who are not competent historians by considering not only professional historians who write historical texts, but also a non-professional figure like Cemîl Kâzânlû. The authors of the article tried to select the most prominent works of these figures and drew attention to the effects of these works on forming an ideological mindset. In the study, aforementioned the authors examined the historical perspectives of the nationalist ideology that was dominant during the Reza Shah Pahlavi period and evaluated some prominent figures and their works in the context of their emphasis on nationalism. These authors aim to determine the place of the understanding of nationalism in the field of history, to reveal how historical texts written with a nationalist perspective have an effect on the readers, and to reveal what kind of contradiction is experienced in some texts in order to present a nationalist narrative. The study is remarkable in that it critically analyzes various prominent figures in this period and the various works written by them, and examines the consequences of nationalist historiography.

Keywords:

Historiography, Nationalism, Reza Shah Pahlavi,

PDF

___

Abrahamian, Ervand, İran Der Beyn-i Do Engelab, Çev. Ahmed Golmohammedi, Mohammed Ebrahim Fattahi, Neşr-i Ney, Tahran 2004.
Asili, Hüccetullah, Seyr-i Der Endişe-yi Siyasi-yi Kesrevi, Tahran, Emir Kebir, 2536.
Asuri, Daryuş, Ma ve Maduniyet, Tahran, Moesse-yi Ferheng-i Serat, 1998.
Aşidari, Cehangir, Tarih-i Pehlevi ve Zerdüştiyan, Tahran 1976.
Ayrumlu, Tacülmüluk, Hatırat-ı Melike-yi Pehlevi, Beh Aferin, Tahran 2003.
Behrouz, Zabih, Ghaffari, Aslan, Kıssa-yı Eskender ve Dara, Faravahar, Tahran 2001.
Beşiriye, Hüseyin, Libaralisim ve Mohafazakari, Neşr-i Ney, Tahran 2005.
Beydilü, Reza, Bastangerayi Der Tarih-i Moaser-i İran, Neşr-i Merkez, Tahran 2001.
Cottom, Richard, Nasyonalism Der İran, Çev. Ahmed Tadayyon, Kevir, Tahran 1992.
Delfani, Mahmud, Ferheng-i Setizi Der Dovran-ı Reza Şah, (Esnad-ı Monteşer Neşod Sazman-ı Pervereş-i Efkâr), Sazman-ı Esnad-ı Milli-yi İran, Tahran 1996.
Digar, Jean-Pierre ve diğerleri, İran Der Garn-ı Bistom, Çev. Hushang Mahdavi, Elburz, Tahran 1998.
Ekberi, Mohammed Ali, Taberşenas-ı Hüviyet-i Cedid-i İran, Enşerat-ı İlmi ve Ferhengi, Tahran 2005.
Emir Tahmasb, Abdullah, Tarih-i Şehinşahi-yi Reza Şah, Tahran 2535.
Fasihi, Simin, Cereyanha-yı Asli Tarihnegari Der Dovre-yi Pehlevi, Neşr-i Navand, Meşhed 1994. Felsefi, Nasrullah, Şerh Hal-ı Bazargan, Debirhane-yi Sazman-ı Pervereş-i Efkâr, Tahran 1939.
Fiyuzat, İbrahim, Devlet-i Asr-ı Pehlevi, Entişarat-ı Çapheş, Tahran 1996.
Foran, John, Mukavemet-i Şekenende, Çev. Ahmed Tadayyon, Moesse-i Hidmet-i Ferhenge-yi Rasa, 2006.
Hasanzadeh, İsmail, “Gofteman-ı Hüviyet-i Milli Der Tarihnegari-yi Kesrevi”, Faslname-yi Mütalaat-ı Milli, 2002. Hojjati, Ebü’l-Mecd, Obur Ez Ahd-ı Pehlevi Dergir ve Dar Do Ferheng, Tahran 1998.
İkbal Aştiyani, Abbas, Hanedan-ı Nev Bahti, Ketabhane-yi Tahoori, Tahran 1996. İkbal Aştiyani, Abbas, Tarih-i Mufassal-ı İran, Tahran, Emir Kebir, 2536.
Kazanlu, Cemil, Tarih-i Nizam-ı İran, Şirket-i Matbuati, Tahran 1936.
Kesrevi, Ahmed, Azeri Ya Zeban-ı Bastan-ı Azerbaycan, Tahran, Moesse-yi Matbuat-ı Şark, 1956.
Kesrevi, Ahmed, Tarih-i Hicdeh Sale-yi Azerbaycan, Tahran, Emir Kebir, Tahran 1999. Kesrevi, Ahmed, Tarih-i Meşrute-yi İrani, Tahran, Emir Kebir, 2537.
Kesrevi, Ahmed, Tarih-i Pansed Sale-yi Huzistan, Tahran, İntişarat-ı Gotenberg, 1956. Kesrevi, Ahmed, Tarih-i Şehryaran-ı Gomnam, Neşr-i Cami, Tahran 1998.
Kesrevi, Ahmed, Zeban-ı Pak, Tahran, Çaphane-yi Peyman, 1943.
Kochooyan, Hüseyin, Tetevvurat-ı Goftemanha-yı Hüviyet-i İran, Neşr-i Ney, Tahran 2005.
Meshkavati, Hüseyin, Şerh-i Bozorgterin Asar-ı Milli, Debirhane-yi Sazman-ı Pervereş-i Efkâr, Tahran 1939.
Moazzampur, İsmail, Nakd ve Berresi-yi Nasyonalism Teceddüdhah Der Asr-ı Reza Şah, Merkez-i Esnad-ı İnkılab-ı İslami, Tahran 2004.
Mohammadi, Zekrollah, “Hüviyet-i Milli Der Tarihnegari Müşir ud-Devle”, Faslname-yi Mütalaat-ı Milli, 2003.
Mollayi Tevani, Alireza, “Mecelle-yi Ayendeh ve Tarihnegari Mobteni Ber Hüviyet-i Milli”, Faslname-yi Mütalaat-ı Milli, 2004.
Movahed, Mohammed Ali, Kesrevi ve Tarih-i Meşrute-yi U, 2006.
Nassiri, Mohammed Reza, Eser-i Aferinan, Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi, Tahran 2005.
Nefisi, Said, Tarih-i İçtimai ve Siyasi-yi İran Der Dovre-yi Moasser, Tahran 1993.
Nikobeyn, Nasrollah, Ezhar-ı Nezer Derbare-yi Erzeş-i İlmi Tarih-i Müşir ud-Devle, Dehhoda, Tahran 1968.
Patton, Joseph M., Negareş-i Ber Tarih-i Novin-i İran, Çev. Yaghoub Azhand, Enşerat-ı Nilüfer, Tahran 1982.
Pirniya, Hasan, Tarih-i Bastan-ı İran, Dünya-yı Ketab, Tahran 1983.
Pirniya, Hasan, Tarih-i Muhtasar-ı İran Ta Engeraz-ı Sasaniyan, Mahdud-ı Tabi-yi Ketab, Tahran 1930.
Ruzname-yi İran, Moesse-yi Enteşarat-ı Ruzname-yi İran, Tahran, 2003.
Sedigh, İsa, Seyr-i Ferheng Der İran ve Mağreb-i Zemin, Danışgah-ı Tahran, Tahran 1953.
Shamim, Ali Asghar, Ferheng-i Shamim Ya Ferheng-i Emir Kebir, Tahran 1964.
Şabanzadeh, Behmen, “Kesrevi ve Endişe-yi Yekparçegi-yi Milli”, Faslname-yi Goftegu, 2000.
Şayegan, Hasan, İkbal ve Tarihnegari, Bonyad-ı Mukufat Doktor Mahmud Afşar Yezdi, Tahran 2004.
Taqavi, Mostafa, “Emniyet Der Dovran-ı Reza Şah”, Moessese-yi Mütalaat-ı Tarih-i Moaser-i İran, Tahran 2000.
Vatandust, Gulamreza, Fasihi, Simin, Hamedi, Zehra, “Nemudha-yi Nasyonalism Der Ketabha-yi Dersi Tarih-i Dovre-yi Pehlevi-yi Evvel”, Neşriye-yi Tarihnegari ve Tarihnegari, 1999.
Yasemi, Reşidî, Kürd ve Peyvestegi-yi Nejad-i ve Tarih-i U, Emir Kebir, Tahran 1984.
Yezdaniyan, Hüseyin, Neveşteha-yi Kesrevi Der Zemine-yi Zeban-ı Farsi, Tahran 2537.